خانواده سیب زمینی: (Solanaceae)
بیش از 150 ماده شیمیایی در سیب زمینی شناسایی شده است که شامل سولانین، اسید اگزالیک، ارسنیک، تانن، نیترات و بیش از یکصد ماده دیگر می باشد. سولانین که یک آلکالوئید تلخ مزه است بر اثر قرار گرفتن غده ها در معرض نور در اپیدرم ساخته می شود و بر اثر تجمع آن رنگ غده سبز و مزه تلخ ایجاد می گردد. مصرف 25-20 میلی گرم از آلفا – سولانین برای انسان سمی و ممکن است باعث تولید نوزادان ناقص الخلقه شود. سیب زمینی دارای یک بازدارنده آنزیم اینورتاز (Invertase) است که مانع هیدرولیز شدن قندها می شود. فلفل نیز دارای ماده کاپسایسین (Capsaicine) است که باعث ناراحتیهای پوستی یا ناراحتیهای معده می شود. میوه های گوجه فرنگی دارای توماتین (Tomatine) می باشند که یک گلیکوآلکالوئید استری است. بیشترین مقدار توماتین 87 درصد در میوه های گرجه فرنگی سبز گزارش شده است. میوه های قرمز رسیده 3-2 روز پس از برداشت همه توماتین خود را از دست می دهند.
سیب زمینی با نام علمی سولانوم توبروسوم(solanum tuberosum) یک گیاه یک ساله از خانواده(solanacea) میباشد. گوجه فرنگی، بادنجان و فلفلها نیزجزو همین خانواده محسوب میگردند. هندی ها در حدود4 هزار سال پیش نخستین مردمانی بودند که سیبزمینی را در آمریکای جنوبی در پرو کشت دادند. بیش ازهزار گونه سیب زمینی در سراسر جهان وجود دارد. نام نخست سیب زمینی (batata) بوده است که اسپانیایی ها آن را در قرن 16 به (potato) تغییر دادند. سیب زمینی خوراکی در واقع قسمت غده مانند(tuber) ساقه زیرزمینی گیاه سیب زمینی میباشد. 2نقش غده سیب زمینی ذخیره غذایی گیاه و خاستگاه نسل بعدی سیب زمینی ها میباشد
مواد شیمیایی موجود در سیب زمینی
سیب زمینی حاوی گلیکوآلکالوئید و مواد سمی دیگری است که مهم ترین این مواد سمی، سولانین و کاکونین می باشند. معمولاً با پختن سیب زمینی در حرارت بالا (بالاتر از 170 درجه سانتی گراد) این سموم نابود می شوند. گلیکوآلکالوئید معمولاً در زیر پوست سیب زمینی فراوان یافت می شود و اغلب با افزایش مدت نگهداری سیب زمینی (معمولاً در انبار) و همچنین قرار گرفتن در معرض نور، تراکم این ماده در زیر پوست این سبزی افزایش می یابد. مصرف گلیکوآلکالوئید می تواند باعث سردرد، اسهال، دل پیچه و در موارد شدیدتر، سبب رفتن به حالت کما و حتی مرگ شود. البته مسمومیت با مصرف سیب زمینی بسیار نادر است.
قرار گرفتن در معرض نور هم اغلب باعث سبز شدن سیب زمینی می شود و همان قسمت های سبز، احتمالاً سمی هستند. پرورش دهندگان سیب زمینی در حال انجام آزمایشات گوناگون به منظور بررسی میزان آلکالوئید در سیب زمینی های مختلف هستند، چون برخی انواع سیب زمینی میزان بیشتری از این ماده دارند.
برخی تحقیقات نشان داده اند که مصرف آن مقدار سیب زمینی که حاوی 200 میلی گرم سولانین باشد، احتمالاً خطرناک است. این میزان سولانین با خوردن یک عدد سیب زمینی متوسط فاسد و یا 4 تا 9 عدد سیب زمینی سالم در یک وعده، وارد بدن می شود.
سموم موجود در سیب زمینی:
دو گلیکو آلکالوئید تلخ مزه و سمی بنامهای سولانین(SOLANINE) چاکونین(CHACONINE) در برگها ، میوه ها، گلها، و ساقه های سیب زمینی وجود دارد. سولانین به عنوان سیستم دفاعی گیاه عمل کرده و گیاه سیب زمینی را از شر آفات و بیماریها مصون میدارد. میزان بسیار اندکی سولانین در پوست و زیر پوست سیب زمینی وجود دارد، که میزان مجاز آن 0.2mg/g میباشد. اما هنگامی که سیب زمینی در معرض نور قرار میگیرد، این میزان میتواند تا 1mg/g افزایش یافته و ایجاد مسمومیت کند. سولانین اغلب در پوست و حداکثر تا 3 میلی متر زیر پوست تجمع می یابد.
نکته: سیب زمینی تلخ مزه به معنای افزایش سطح سولانین در آن است. (البته میتواند به علت افزایش قند نیز باشد)
نکته:برگ و میوه سیب زمینی حاوی سولانین میباشد که خاصیت مخدری و آرام بخشی دارد. اما مشروط بر اینکه به عنوان ضماد استفاده گردد.
نکته: سرخ کردن سیب زمینی تا دمای 170 درجه سانتی گراد سولانین را تا حد زیادی نابود میسازد. (اما پختن در مایکروویو و آب پز کردن تاثیری ندارد)
نکته: علایم مسمومیت با سولانین: سردرد، سرگیجه، تهوع، استفراغ، تب، زردی، کاهش حرارت بدن، فلج، اسهال، دل پیچه، کما و حتی مرگ.
نکته:مصرف سیب زمینی خام بشرطی که پوست کنده باشد سمی نیست اما ایجاد نفخ میکن
سبز شدن رنگ پوست سیب زمینی:
هنگامی که سیب زمینی در معرض نور قرار میگرد، رنگدانه های سبزی روی پوست آن تشکیل میشود، که همان کلروفیل است. اما این سبز شدن افزایش سطح سولانین را نیز در پی دارد. بنابراین لکه های سبز رنگ پوست سیب زمینی را حتما قبل از مصرف جدا کنید.
سولاتونین Solatonin
به فرمول C45H73NO15 و به وزن ملکولی 4./ 868 است. در انواع مختلف Solanum مخصوصاً در سیب زمینی ، تاجریزی سیاه و گوجه فرنگی وجود دارد. در جوانه تازه غده سیب زمینی، به مقدار تقریبی 04/0 درصد از آن یافت می شود.
روش استخراج سولانین توسط soyltys , wallenfels مشخص شده به روش کروماتوگرافی، 6 نوع ترکیب آلفا، تباوگا، سولاتین و آلفابتا، کاما a,b,y chacimine در آن مشخص گردید که از بین آنها، مقدار آلفاسولانین بیشتر از همه است. سولانین به صورت بلوریهای سوزنی باریک دراکس 85 درجه بدست می آید. در گرمای 190 درجه، حالت سخت شده پیدا می کند بدون آنکه ذوب شود و در حرارت حدود 285 درجه تجزیه می گردد. در الکل گرم، به سهولت حل می شود. عملاً در آب غیر محلول است ( 25 میلی گرم در یک لیتر آب و PH معادل 6)، دراتر، کلروفرم نیز قابلیت انحلال ندارد.
سولانین :
این ماده سمی که مشخصاً در سیب زمینی وجود دارد از نظر شیمیایی یک گلیکوآلکالوئیداستروئیدی است. وجود آن در سیب زمینی با ظاهر شدن رنگ سبز به خصوص در قشر زیر پوست این ماده مشخص می شود . به طور طبیعی سیب زمینی دارای 15-2 میلی گرم به ازای هر صد گرم وزن خود از این ماده است اما قرار گرفتن آن در معرض نور می تواند این رقم را تا صد میلی گرم افزایش دهد . مکانیزم اثر آن ، جلوگیری از اثر آنزیم استیل کولین استراز (Acetylcholinesterase) که در سیستم عصبی نقش اساسی دارد ، می باشد . اگر چه حتی مواردی از مرگ در اثر مصرف سیب زمینیهای دارای مقدار زیاد سولانین گزارش گردیده است ولی به دلیل آنکه به موازات افزایش این ماده ( بیش از 20 میلی گرم در هر 100 گرم ) و گسترش رنگ سبز در سیب زمینی یک تلخی مشخصی نیز در آن ظاهر می گردد از این نظر اساساً چنین سیب زمینی هایی مورد مصرف قرار نمی گیرند .
سیب زمینی حاوی گلیکوآلکالوئید و مواد سمی دیگری است که مهم ترین این مواد سمی، سولانین می باشد. معمولاً با پختن سیب زمینی در حرارت بالا (بالاتر از 170 درجه سانتی گراد) سولانین نابود می شود. گلیکوآلکالوئید معمولاً در زیر پوست سیب زمینی فراوان یافت می شود و اغلب با افزایش مدت نگهداری سیب زمینی (معمولاً در انبار) و همچنین قرار گرفتن در معرض نور، تراکم این ماده در زیر پوست این سبزی افزایش می یابد. مصرف گلیکوآلکالوئید می تواند باعث سردرد، اسهال، دل پیچه و در موارد شدیدتر، سبب رفتن به حالت کما و حتی مرگ شود. البته مسمومیت با مصرف سیب زمینی بسیار نادر است.
قرار گرفتن در معرض نور هم اغلب باعث سبز شدن سیب زمینی می شود و همان قسمت های سبز، احتمالاً سمی هستند. پرورش دهندگان سیب زمینی در حال انجام آزمایشات گوناگون به منظور بررسی میزان آلکالوئید در سیب زمینی های مختلف هستند، چون برخی انواع سیب زمینی میزان بیشتری از این ماده دارند.
برخی تحقیقات نشان داده اند که مصرف آن مقدار سیب زمینی که حاوی 200 میلی گرم سولانین باشد، احتمالاً خطرناک است. این میزان سولانین با خوردن یک عدد سیب زمینی متوسط فاسد و یا 4 تا 9 عدد سیب زمینی سالم در یک وعده، وارد بدن می شود.
سولانین مخدر و آرام بخش است ولی بعلت سمی بودن نباید مورد مصرف داخلی قرار گیرد و باید فقط بعنوان ضماد و استعمال خارجی استفاده شود.
سولانین :
این ماده سمی که مشخصاً در سیب زمینی وجود دارد از نظر شیمیایی یک گلیکوآلکالوئیداستروئیدی است. وجود آن در سیب زمینی با ظاهر شدن رنگ سبز به خصوص در قشر زیر پوست این ماده مشخص می شود . به طور طبیعی سیب زمینی دارای 15-2 میلی گرم به ازای هر صد گرم وزن خود از این ماده است اما قرار گرفتن آن در معرض نور می تواند این رقم را تا صد میلی گرم افزایش دهد . مکانیزم اثر آن ، جلوگیری از اثر آنزیم استیل کولین استراز (Acetylcholinesterase) که در سیستم عصبی نقش اساسی دارد ، می باشد . اگر چه حتی مواردی از مرگ در اثر مصرف سیب زمینیهای دارای مقدار زیاد سولانین گزارش گردیده است ولی به دلیل آنکه به موازات افزایش این ماده ( بیش از 20 میلی گرم در هر 100 گرم ) و گسترش رنگ سبز در سیب زمینی یک تلخی مشخصی نیز در آن ظاهر می گردد از این نظر اساساً چنین سیب زمینی هایی مورد مصرف قرار نمی گیرند .