جروم برونر یکى از روانشناسان آمریکاست که در زمینهٔ یادگیرى شناختی، بویژه دربارهٔ فعالیت آموزشى و کلاس، به مطالعه و تحقیق پرداخته است. او صاحب نظریهٔ یادگیرى اکتشافی (discovery learning) است. برونر بیشتر به مطالعهٔ فرایند یادگیرى در کلاس درس مى‌پردازد و به مطالعهٔ یادگیرى حیوانات از جمله موش، میمون و پرندگان کمتر رغبت نشان مى‌دهد. او دیدگاه‌هاى خود را در کتابى به نام به سوى یک نظریهٔ آموزشى (Toward a Theory of Instruction) مطرح کرده است. وى معتقد است که نظریات آموزشى باید جوابگوى این سؤال باشند که چگونه مى‌توان بهتر و بیشتر آموخت، نه آنکه تنها به توصیف و تشریح یادگیرى بپردازند. به اعتقاد او، شاگردان را نباید در برابر دانسته‌ها قرار داد، بلکه باید آنان را با مسأله روبرو کرد تا خود به کشف روابط میان امور و راه‌حل آنها اقدام کنند. برونر مى‌گوید: برنامه باید به قدرى منظم و سازمان یافته باشد که شاگرد را به فعالیت وادارد؛ زیرا اگر ما پاسخ را مستقیماً در اختیار شاگردان قرار دهیم، آنان را به کتاب و معلم متکى مى‌سازیم و سبب مى‌شویم که از خود کوششى نشان ندهند و در نتیجه، رضایت‌خاطر از یادگیرى به دست نیاورند و انگیزه‌هاى یادگیرى در آنان تضعیف شود.
رشد ذهنى از دیدگاه برونر
برونررشد ذهنى کودک را به یک‌سرى گام‌هاى پیاپى (A series of stairsteps) که هر کدام داراى قابلیت‌هاى معینى است، تشبیه مى‌کند که رشد هر یک از این قابلیت‌ها پیش‌نیاز (Prerequisite) رسیدن به گام بالاتر است. محیط‌هاى متفاوت در تسریع و کند کردن این گام‌ها نقش مؤثرى دارند. بنابراین، اختلاف‌نظر دو دانشمند در میزان تغییرى است که از محیط حاصل مى‌شود. پیاژه عقیده داردکه تغییر به مقدار متوسط حاصل مى‌شود، در حالى که برونر به عظمت این تغییر اعتقاد دارد.
برونر علاوه بر تأکید نقش محیط، مى‌خواهد تغییراتى در این نقش به‌وجود آورد، جائى که پیاژه فقط ناظر به رشد در مراحل مختلف بوده و مى‌خواهد شواهدى از ادراک کودک در این مراحل به‌دست آورد. هدف کوشش‌هاى برونر این است که فهم کودکان را فزونى بخشیده و حرکت آنها را در طى این مراحل تسریع نماید.
با وجودى که برونر معتقد است تغییرات آشکار تفکر کودک یکى در زمانى است که او صحبت کردن را مى‌آموزد و تغییر دیگر در ۵ تا ۷ سالگى و سومین تغییر آشکار در آغاز دورهٔ نوجوانى به‌وجود مى‌آید، معهذا مى‌گوید مراحل متوالى رشد ذهنى کودک به‌طور روشن با سن او ارتباط ندارند. این نکات با سنین موردنظر پیاژه براى انتقال از مرحله‌اى به مرحلهٔ دیگر، تقریباً مطابقت دارند.
او روش‌هاى پیاژه را به‌صورت‌هاى گوناگون ضمن پاره‌اى از کارهاى خویش در هاروارد به‌کار برده است. به‌طور مثال، آزمایش پیاژه را دربارهٔ ابقاء ذهنى کمیّت بدین‌صورت تکرار نمود که پردهٔ کوتاهى بین کودک و لیوان‌ها قرار داد تا فقط قسمت فوقانى لیوان‌ها قابل رؤیت باشند.
او یک لیوان نیمه پر از آب رنگى و یک لیوان خالى بزرگتر از لیوان قبلى را به کودک نشان داد. سپس تمام محتواى لیوان کوچک را در پشت پردهٔ داخل لیوان بزرگتر ریخت. کودکان قسمت فوقانى لیوان را که آب به داخل جریان داشت، مشاهده مى‌کردند. لیکن به سبب وجود پرده، قادر به دیدن ارتفاع آب در داخل لیوان نبودند. وقتى دربارهٔ تساوى مقدار آب داخل لیوان با مقدار قبلى از کودکان سؤال شد، نصف کودکان چهار ساله و تقریباً تمام کودکان دیگر جواب صحیح دادند.
سپس او پرده را کنار زده و سؤال خود را دربارهٔ تساوى مقدار مایع تجدید کرد. وقتى کودکان چهار ساله عملاً ارتفاع آب را که در لیوان بزرگتر پائین‌تر از لیوان قبلى بود دیدند، عقیدهٔ خود را عوض کردند و اظهار داشتند که میزان آب کمتر شده است. لیکن کودکان بزرگتر همان جواب قبلى را دادند. کودکان چهار ساله به سبب بستگى به ادراک (Perception-Bound) خود، تحت تأثیر ظاهر امر قرار گرفته بودند. کودکان بزرگتر و افراد بالغ در برابر ظاهر فریبندهٔ این آزمایش نوعى مصونیت در خود به‌وجود مى‌آوردند.
طبیعت این مصونیت چه بوده و از کجا به‌وجود آمده است؟ توضیح برونر دربارهٔ این مطلب بستگى به این نظریهٔ او دارد که انسان در فرآیند تجسم از سه نظام متفاوت استفاده مى‌کند: یکى ضمن عمل، دیگرى از راه تصویرهاى بصرى (Visual images) و بالاخره از طریق به‌کار بردن علائم. بزرگسالان به آسانى قادر هستند از یک وسیله به وسیلهٔ دیگر متوسّل شده و یا به اقتضاء موقعیت از ترکیب هر سه آنها استفاده به‌عمل آورند. لیکن کودکان از این توانائى برخوردار نیستند.
از آنجائى که نظام علائم سخت‌ترین و بغرنج‌ترین فرآیند تفکر است، لذا کودکان به دو نظام اولی، متوسل مى‌شوند.
در آزمایش از آنجائى که کودکان نمى‌توانستند بیشترین قسمت لیوان را مشاهده کنند، لذا تصور بصرى که معمولاً براى آنها اولویت دارد، از کار افتاده بود. در نتیجه به‌طورى‌که برونر عقیده دارد، آنها نظام علائم (Symbolic system) را به‌کار بردند تا نمایشگر آب غیرقابل رؤیت باشد و بدین‌وسیله توانستند مسئله را در ذهن خود حل نمایند.
برونر چنین تفسیر کرد که وقتى پرده کنار برود، نظام علائم کودک که هنوز ضعیف است، تحت تأثیر آنچه که به چشم مى‌بیند از بین مى‌رود. مصونیت کودکان بزرگتر ناشى از پیشرفت کافى نظام علائم است، به‌طورى‌که آنها قادر هستند در برابر خطاى چشم (Optical illusion) مقاومت کنند.
علائم که اساساً نوعى رمز و یا کوتاهترین راه نشان دادن اشیاء هستند، احتمالاً انواع گوناگونى دارند. معمولى‌ترین و همه‌جانبه‌ترین آنها زبان (Language anguage) است. در همین جا است که دوباره نقش زبان در تفکر کودک، راه پیاژه و برونر را از یکدیگر جدا مى‌سازد. پیاژه زبان و تفکر را به‌عنوان دو نظام جدا ولى خیلى نزدیک به‌هم قلمداد مى‌کند. نظر او این است که هرچند زبان کمک محسوب مى‌شود، لیکن به تنهائى قادر نیست عملیات ذهنى را که جوهر تفکر منقطى است به‌وجود آورد. او کسب مرحلهٔ ابقاء ذهنى را به رشد منطق کودک نسبت مى‌دهد نه به پیشرفت مهارت او در زبان.
چهار عامل مهم در فعالیت‌هاى آموزشى در نظریه برونر
جروم برونر با مطالعه و تحقیقاتى که در زمینه یادگیرى شناختى بویژه دربارهٔ فعالیت آموزشى و کلاس انجام داد چهار عامل مهم که فعالیت‌هاى آموزشى را تحت‌تأثیر قرار مى‌دهد را به شرح زیر بیان کرد: