پیشگفتار:
جریان کاربرد و تکامل تکنولوژی در سال های پیش از 1900 بر مبنای فعالیت های فردی منهدسی استوار بود. چنانچه لئوناردو داوینچی را می توان علاوه بر هنرمندی خلاق و بزرگ مهندسی بی نظر و پیشرو دانست که قلمرو عملی و علمی دانش، تکنولوژی و تجربی را در هم آمیخته بود و در هر زمینه ای دستاورهای بی نظر برجا گذاشته است. اما شاید بزرگترین دستاورد بشر در قرن بیستم دستبابی به الگوهای پیشرفته سازمان و تشکیلات بوده است. یعنی انجام تقسیم کار بویژه فعالیت‌های بزرگ صنعتی، تولیدی و اجرائی در قالب سازمان و تشکیلات و انجام کار گروهی با هماهنگی و استفاده از اصول و فنون کنترل پروژه و مدیریت کیفیت. ساختار سازمانی امکان تقسیم کار به گروه های تخصصی و بهره برداری از تخصص های مرتبط با هر کار و وظیفه را در شرایط پهنه امکان پذیر می نماید.
در کارهای مهندسی که پایه و اساس خلق وبهره برداری از تکنولوژی در ابعاد مختلف است.فرایند فعالیت مهندسی از مطالعات امکان سنجی شروع میشود و به ارائه گزینه‌های مختلف یا طرح های خام مهندسی می انجامد. د رمرحله انتخاب بهترین گزینه انواع فاکتورهای موثر در هر پرونده از جمله فاکتورهای مالی و اقتصادی ، فاکتورهای امکان پذیری وزمانبندی ، امکان پذیری جا و مکان، امکانات مهندسی و دانش فنی، و بالاخره امکانات اجرائی مورد ارزیابی قرار می گیرد و با روش های علمی و مقایسه های آماری و اطلاعاتی و از جمله محاسباتی. پروژه ای که بهترین ترکیب عواقل را نشان می دهد بعنوان پیشنهاد اجرائی دراختیار کارفرما قرار می دهد. باتصویب طرح ها و گزینه های پیشنهادی تقسیم کار اصلی بروری پروژه مهندسی انجام می گردد و با طبقه بندی مراحل مختلف طراحی عملیات تخصصی مهندسی و طراحی شروع می گردد. بدین ترتیب که اگر موضوع پروژه مثلا تاسیس یک کارخانه یا واجد تولیدی است. دراینصورت مکان مناسبی که بهترین ارتباطات را با مواد اولیه، بازار فروش کالا یا مصرف کالا، بازار کار و امکانات زیر بنائی( آب ، برق، تلفن، گاز، راه آهن، راههای آبی و هوائی) امکانات شهری و زیستی و سایر عوامل داشته باشد انتخاب می گردد و مراحل نقشه برداری و زمین شناسی برای تهیه نقشه های توپولوژی و ژئودزی انجام می پذیرد که این نقشه ها و اطلاعات بصورت داده های مهندسی در طراحی های ساختمان ها و سازه ها و سطوح هموار اجرای ساختمان ها (خاکبرداری و خاکریزی) و بالاخره نقشه هایی راهها و خیابانهای دسترسی، استقرار و طرح جا و مکان تاسیسات، ساختمان ها و سالن های تولید و ارتباطات داخلی و سیستم های پشتیبانی تولید مورد استفاده قرار می گردد درمراحل بعدی طرحی کارهای تخصصی تر مانند طراحی ساختمان ها، سازه ها، سیستم های تاسیساتی مانند آب‌رسانی، برق رسانی، توزیع برقی، ایستگاهای تبدیل فشار برق ( مثلا 63 کیلوات یا 6 کیلو وات به سه فاز، 220 و 110 بر حسب نوع مصرف) و در ادامه کار تهیه نقشه‌های اجرائی طرح مسیر و ایستگاه های تولید و استقرار تجهیزات خطر تولید انجام می پذیرد. در ادامه با استفاده از اطلاعات سازنده تجهیزات خطوط تولید فونداسیون ها و راهگاه های ورودی و خروجی مواد، آب ، برق، گاز، فاضلاب بصورت اجرائی دویز Detouz طراحی و نقشه های اجرائی آن تهیه میشود. در این مرحله کلیه اجزاء و انتخاب ها یا به سفارش صاحب تکنولوژی ویا برحسب استانداردهای حرفه ای بین المللی انتخاب و طراحی میشود و بر حسب اینکه اطلاعات موجود در چه سطحی باشد. مهندس مشاور و مسئول، طراحی تکمیلی رابرعهده می گیرد و انجام می دهد.مثلا اگر دستگاهها بصورت خط تولید در کارخانه سازنده و صاحب تکنولوژی طراحی شده است. مشاور تنها مکان و نحوه نصبت ومونتاژ تابلوها و دستکاها را تهیه می کند و تاگر خطوطی فاقد سیستم یپارچگی فرمان و قطع و وصل برق باشد، مبادرت به طراحی تابلوهای فرمان می نماید.
باپایان گرفتن این مرحله مراحل مربوط به تهیه نقشه های اجرائی که معروف به Prawings Shop است انجام می پذیرد. این نقشه ها بنحوی است که در آن مارک. ابعاد اندازه ها و نحوه قرار گرفتن، فاصله ها و اتصالات بنحوی که درخود کارگاه و یا در کارگاه سازنده قابل اجرا باشد و کارگران و استاد کاران بدون محاسبه مهندسی بتوانند موضوع نقشه را بسازند تهیه میشود. مثلا در یک سازه فلزی علاوه بر خطوط هندسی، مقطع پروفیل ها، طول هر پروفیل مکان استقرار، نوع اتصال (طول و اندازه جوش، سوراخ یا پیچ و مهره ها) با دقت و تلرانس های حرفه ای تعیین میشود.
در این نقشه ها وزن اجزاء حجم ها و نوع جنس و حتی مارک اجزاء با دقت بسیار زیادی تعیین درجه اول مربوطه ذکر میشود.
نقشه ها شامل گروه های مختلف مانند سازه های فلزی، خاک برداری ، خاکریزی کارهای تبنی، کارهای برقی، کارهای تاسیساتی و لوله کشی، کارهای مکانیکی و تجهیزاتی کارهای الکترونیکی یا ابزار دقیق و کارهای مهندسی مانند کنترل پروژه ها و راهنمایی نجهیزاتی مانند جرا؟؟؟ های مورد نظر و در صورت لزوم روش های مهندسی برای نصب و مونتاژ و حجم از مدارک مالی و نظارتی است که شامل جداول فهرست اقلام و فهرتس کار است که حجم فیزیکی، حجم اجرائی (ساعت کار یا دستمزد حجمی کارها) و سایر مشخصات مالی مانند فهرست بهای کارها می باشد.
این مدارک نشان دهنده وضعیت مالی پروژه است که معمولاً مورد استفاده قراردادی کارفرما قرار می گیرد. برای معنی که در مراحل مناقصه یا استعلام و مذاکره برای عقد قرارداد اجرائی با پیمانکاران مختلف پیشنهاد قیمت به زیر فهسرت های تهیه شده برکارفرما ارائه میشود که بین از عقد و امضای قرار داد با پیمانکاران در مراحل اجرائی ، با اجرا و انجام هر بخش کار میزان دستمزد یا کارمزد پیمانکار با دقت قابل محاسبه و پرداخت خواهد بود.
مرحله اساسی درجریان اجرا مرحله نظارت است که توسط مهندسین ناظر صاحب صلاحیت و برحسب مدارک طراحی و مهندسی دار بصورت لزوم نظارت کارگاهی و مقیم به اجرا در می آید. مهندسین ناظر علاوه بر کنترل کیفیت انجام می پذیرد با دقت نظارت و تاکیید می کنند.
مثلا در اجرای سازه ها علاوه بر کنترل کیفیت مواد اولیه (نو و سالم و بی عیب و درست بودن مصالح) ممکن است کنترل هائی برروی جوشکاری یا آزمایشاتی برروی بتن ها انجام پذیرد که سازه بدست آمده دقیقا استانداردهای حرفه ایی مورد توافق را دراجرای مراعات کرده باشند.
مرحله نهائی، مرحله بهره برداری و راه اندازی پروژه است که شرایط طراحی و قراردادی فرایند آنرا تعیین می کند و معمولاً هر پروژه پس از رسیدن به بهره برداری یک دوره آزمایشی را طی می کند تا هر گونه اشکال، ایراد و کمبودی که ناشی از طراحی و مهندسی ناقص یا اجرای بد پیش آید رفع اشکال شود و در پایان تحویل قطعی انجام می پذیرد که در این مرحله معمولاً وظایف مشاورین و پیمانکاران خاتمه پیدا می کند.
مراحل شرح داده شده در یک گروه مهندسی بشرح فوق بستگی به حدود وشرح وظایف مشاور در پیمانکاران و بزرگی دراندازه پروژه مهندسی و نوع کار دارد. مثلا مراحل و محتوای کار مهندسی یک کارخانه تولید پنج ومهره با یک واحد کشت و صنعت نیشکر کلا متفائت و متناسب با قرارداد است. همچنین یک پروژه ممکن است چندین مشاور مهندسی و یا چندین پیمانکار اجرائی داشته باشد. در پروژه های بزرگ معمولاً یک مشاور مادروپک پیمانکار اصلی پروژه را اداره و هدایت می نمایند و هرکدام با چندین مشاور تخصصی و یا پیمانکار تخصصی سروکار دارند.
در این فرایند منسجم و ساختار سازمانی از پیش طراحی شده است که جایگاه تخصصی مهندسی مختلف تاکنسین ها و اجزاء خدماتی و پشتیبانی مختلف استقرار داشته و برحسب تقسیم کار با هماهنگی دقیق فعالیت های خدماتی خود را ارائه می‌دهند.
مقدمه:
نظام مهندسی مشاور و نظارت ایران بر دو پایه شکل گرفته و از طریق دوساختار و سازمان مختلف مورد تایید و نظارت قراردارد.
ساختار ارزیابی و طبقه بندی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
این سازمان که قبلا بعنوان وزارت برنامه بودجه و بعدا بنام سازمان برنامه و بودجه فعالیت داشت و اخیرا با نام سازمان مدیرت و برنامه ریزی کشور فعالیت های خود را تجدید سازمان داده است در شاخه معاونت فنی خود ساختار طبقه بندی تایید صلاحیت و نظارت بر فعالیت مهندسی مشاور را اداره می کند.
آئین نامه تشخیص صلاحیت این سازمان که به تایید کمیسیون فنی هیأت دولت رسیده است ساختار مسئول و قانونی برای تشخیص صلاحیت مهندسین مشاور و پیمانکاران کشور است که طبق الگوهای‌ائین نامه مشاورین و پیمانکاران و سازندگاتن متقاضی کار کشوررا برحسب نیروی کار ماهر و تخصصی تاسیسات و امکانات اجرائی و سازمانی ، سوابق اجرائی حقوقی و حقیقی و بالاخره تجهیزات تخصصی که دراختیار دارند، ارزیابی و طبقه بندی مینمایند و صلاحیت هر واحد را بر حسب نوع و میزان کار اجرائی تعیین می نماید. همچنین بصورت مستمر فعالیت وحسن اجرای کار و مزاعات ضوابط مورد کنترل و نظارت قرار می دهد. علاوه براین سازمان مذکور بعنان حکم قانونی و مرضی الطرفین ومورد اعتقاد اختلافات ناشی از طراحی و مهندسی، قیمت و فهرست کار و ختلافات ناشی از تورم و یا تغییر حجم و میزان و نوع کار را بین کارفرا وطرفهای مختلف قرارداد بررسی و قضاوت می کند. نقش سازمان برنامه وبوجه بویژه از طرف روکت تعیین می وشد بسیار اساسی است بطوری که هیچ دستگاه دولتی نمی تواند بدون نظر ونظارت این سازمان از خدماتمشاورین و پیمانکاران طبقه بندی نشده استفاده نماید و پرداخت هر گونه وجی برای این قرار دادها خارج از ضوابط مذکور غیر قانونی است.
علاوه بر این سازمان مذکور در زمینه مدارک فنی انواع مختلف قراردادهای تیپ و دستورالعمل ها و روش های اجرائی مهندسی و استاندارد های اجرائی راجهت بهره‌برداری کارفرمایان، مشاورین و پیمانکاران اجرائی تهیه و بصورت نشریات مختلف دراختیار علاقمندان قرار داده است.
مهندسین مشاور لزها که بعنوان محل کار آموزی اینجانب انتخاب ومورد توافق قرار گرفته است نیز یکی از مشاورین تأیید صلاحیت شده از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور است که بصورت حقوقی و بصورت شرکت مهندس مشاور ارزیابی و تأیید شده است.
2 -سازمان نظام مهندسی کشور
این سازمان زیر نظر وزارت و شهرداری اداره میشود و سازمانی است که از طریق انتخابات و بر حسب آئین نامه ها و قوانین مربوط به خود تشکیل شده است و اداره میشود.
اعضای رسمی این نظام مهندسی برحسب آئین نامه و قانون تأسیس نسبت به انتخاب هیأت رئیس نظام از بین خود اقدام می نمایند.
سازمان نظام مهندسی نسبت به تایید صلاحیت حرفه ای افراد حقیقی، عضو اقدام می کند. این تأیید صلاحیت مورد استفاده و قبول عمدتا شهرداری ها وطیق ضوابط ویژه خود برقرار کننده حق امضای حرفه ای مهندسین در امور ارائه خدمات مشاوره وبازرسی و نظارت می باشد.