گفت و گو وسیله ای است که افراد برای ایجاد ارتباط و القای مقاصد خود از آن بهره می جویند.
در اینجا من تلاش کرده ام به شرح و بیان مقاصد نوعی خاص از گفت و گو در مقیاس بسیار وسیع یعنی جوامع بین الملل بپردازم. این ایده توسط جناب آقای خاتمی رییس جمهور سابق ایران در آغاز هزاره‌ی سوم در سازمان ملل مطرح شد و این درست زمانی بود که ساموئل هانتیگتون نظریه پرداز مسائل سیاسی غرب نظریه‌ی برخورد تمدنها را ارائه کرد.
تلاش گفت و گوی تمدنها مناظره یا جدل بین افکار و فرهنگها نیست زیرا در مناظره یا جدل هدف هر یک از طرفین فقط حفظ وضع فکری موجود خود و غلبه بر طرف مقابل است.
گفت و گوی تمدنها غلبه‌ی یک فرهنگ و تمدن بر دیگر فرهنگها نیست و هر فرهنگ و تمدنی که قصد آن سیطره بر سایر فرهنگ ها و تمدنهای دیگر باشد قابلیت گفت و گو ندارد.
گفت و گوی تمدنها از دو جهت قابل بررسی و تأمل است. یکی نگاه تئوریک به آن و دیگری نگاه سیاسی. گفت و گوی تمدنها زمانی به هدف خود نزدیک تر است که به این دو جنبه به یک اندازه توجه شود. زیرا اگر تکیه بر جنبه تئوریک آن شود فقط معطوف به اهل دانشگاه می شود و از تأثیرات عملی و سیاسی آن در جامعه‌ی بین الملل کاسته می شود و اگر فقط از منظر سیاسی به این مقوله توجه شود به یک امر روزمره‌ی سیاسی تبدیل و زود فراموش می شود.
جایگاه ایران در گفت و گوی تمدنها
ایران دارای یک موفقیت کم نظیر جغرافیایی است. ایران محل اتصال گونه های گوناگون فرهنگی وتمدنی نظیر آسیای دور، آسیای میانه، خاورمیانه ،شبه قاره هند و دیگر فرهنگ ها می باشد و این موقعیت استثنایی باعث شده که ایران در مسیر وزش طوفانهای سیاسی و روابط تجاری و نسیم روح افزای تبادل فرهنگی قرار گیرد. یکی از نتایج تبعی و طبیعی این موقعیت جغرافیایی، رشد یک نحوه ذوق و تربیت فرهنگی بوده است که آن را میتوان یکی از خصایص اصلی روح ایرانی در طول تاریخ دانست.
این خصیصه باعث به وجود آمدن یک قدرت استثنایی در فرهنگ ایرانیان شده که میتوان آن را قدرت ادغام نامید. حکمت معنوی سهروردی برآمده از خرد ایرانی و عقل یونانی و معرفت وشهود و تفکر اسلامی است و این مثالی برای این پدیده یعنی قدرت ادغام ایرانیان می باشد.
اسلام نیز منبع اصلی تغذیه فرهنگی ایرانیان بوده معرفتی که اسلام از آن حرف می زند معرفتی جهانی و مربوط به همه‌ی افراد بشر با هر گونه فرهنگ نژاد و طبقه می باشد. و اسلام در تعالیم خود تأکید بر منطبق بودن عقل و وحی و همراهی این دو دارد.
و از طرفی دیگر اسلام منادی آزادی و عدالت و برابری در جهان بوده و هست و از این رو تشنگان عدالت و رفاه و آزادی به دعوت آن لبیک گفته اند وحدت اسلامی ناشی از وحدت صدایی است که از اسلام شنیده و کثرت آن ناشی از پاسخ گفتن افراد به این صدا می باشد.
بنابراین ایران از موقعیت خوب جغرافیایی،ملیتی و مذهبی برای ارائه این موضوع در جامعه‌ی جهانی برخوردار است و می تواند منادی صلح وبرابری در جهان باشد.
فرهنگ جهانی
آنچه امروزه باید به طور جدی به آن توجه شود واقعیت فرهنگ جهانی است. فرهنگ جهانی نباید و نمیتواند بدون اعتنا به مقتضیات و خصوصیات فرهنگ های بومی، خود را به آن تحمیل کند. فرهنگ ها و تمدن هایی که به مرور زمان و مطابق با روح جمعی و خصوصیات تاریخی و سنتی به طور طبیعی در طی اعصار و قرون در دامن یک ملت پرورده شده اند، متشکل از عناصری هستند که یک ملت در شبکه ای از مناسبات که با یکدیگر متألم و متناسب هستند، فراهم آمده اند و از این روی، در عین کثرت عناصر تشکیل دهنده‌ی آنها، صورت واحدی را میتوان از آن مجموعه انتزاع کرد. برای این که فرهنگ جهانی از وحدتی طبیعی در صورت و ماده برخوردار شود و هرج و مرج صور و اشکال تمدنی و فرهنگی در آن راه نیابد، چاره ای جز گفت و گو و مبادله دانش وتجربه و فهم در عرصه های مختلف فرهنگی و تمدنی نیست. امروز کسی قادر نیست از مهاجرت آزاد مفاهیم تمدنی و فرهنگی به مناطق مختلف جهان جلوگیری کند و از طرف دیگر، اگر این گفت و گو میان روشنفکران ، دانشمندان ،متفکران و هنرمندان که به حوزه های مختلف تمدنی و فرهنگی تعلق دارند صورت نپذیرد، بیم آن می رود که مردم به یک نوع بی خانمانی فرهنگی دچار شوند و در نتیجه آنها دیگر نه در دامن امن فرهنگ خود و نه در افق باز فرهنگ جهانی، جایی برای سکنی گزیدن و زندگی کردن نخواهند یافت.
اهداف اصلی گفت و گوی تمدن ها
هدف اصلی ایران در ارائه پیشنهاد گفت و گوی تمدنها طرح یک سرمشق جدید در مناسبات بین المللی است. این سخن وقتی روشن می شود که آن را با سرمشق های دیگری که در دوره‌ی جدید و هم اکنون ، مبنای مناسبات بین المللی ست مقایسه کنیم.