مقدمه:
برخورداری از منابع آبی مطمئن در جهان امروز از موضوعات محوری کلیه کشورهاست بدلیل اینکه شرط لازم برای نیل به توسعه همه جانبه و پایدار در دسترس بودن منابع آبی می باشد. کارشناسان جهانی معتقدند که اکنون 25 کشور در سطح دنیا در شرایط بحران آب قرار دارند که این تعداد در دهه آینده دوبرابر و ظرف دهه های آینده بیشتر کشورهای جهان را با بحران آب مواجه خواهد ساخت. این نکته جالب توجه است که کشورهای توسعه یافته غالباً در مناطق پرباران قرار داشته و در عین حال نحوه مصرف و تکنولوژی سرمایه گذاری در بازیافت آب در این کشورها بسیار مؤثر و کارا عمل می کند در حالیکه کشورهای در حال توسعه هیچکدام از موارد فوق را بطور کامل دارا نبوده و بیشترین جوامع درگیر با بحران آب می باشند.
کمبود ذاتی منابع آب در خاورمیانه همراه با رشد جمعیت در این بخش از جهان از یکسو و گسترش بی رویه صنایع کشاورزی از سوی دیگر فشار مضاعفی را به منابع محدود آبی این منطقه وارد کرده است. از جمله کشورهای خاورمیانه که بحث محدودیت منابع آبی در آن جدی می باشد جمهوری اسلامی ایران می باشد. بعنوان مثال جمعیت شهری ما در سرشماری سال 1335 که اولین سرشماری کشور محسوب می شود 7 میلیون نفر بوده است حال آنکه در آخرین سرشماری انجام شده (سال 1375) این رقم به 7 برابر افزایش یافته و به 42 میلیون نفر رسیده است. از سوی دیگر در آن هنگام هر شهروند ایرانی روزانه 40 لیتر آب مصرف می کرد. در حالیکه امروزه میزان مصرف هر شهروند به طور متوسط به 280 لیتر در روز می رسد. بنابراین مصرف سرانه 7 برابر و به عبارتی از سال 1335 تا امروز مصرف آب شرب شهری 49 برابر شده است. در صورتیکه مقدار آبی که طبیعت در اختیار ما قرار می دهد نه تنها افزایش نداشته بلکه کاهش هم یافته است.
به تبع کل کشور استان سمنان و خصوصاً شهرستان سمنان هم از جمله استانها و شهرهای کم آب محسوب می گردند. که خشکسالی های سالهای اخیر و کاهش سطح سفره آب زیرزمینی از یکسو و رشد مصرف در بخشهای مختلف شرب، صنعت و کشاورزی و خدمات از سوی دیگر منابع محدود آب را به شدت محدودتر می کند.
راه حل قابل تصور و چاره کار اعمال روش و شیوه های مصرف و برنامه ریزی اجرایی و مدیریتی در این زمینه است که امور آب و فاضلاب منطقه سمنان در راستای سیاستهای ملی و استانی وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب استان سمنان اقدام به تدوین برنامه مدیریت مصرف نموده است.
سیاستی که آب و فاضلاب منطقه سمنان تعقیب میکند ظرفیت سازی براساس سختترین سالهای خشکسالی و همزمان ایجاد توازن و تعادل بین تولید و مصرف می باشد. تا انشاءالله این مهم مورد امعان نظر مسئولین شهرستان خصوصاً شوراهای اسلامی شهر قرار گرفته تا گام هر چند کوچک جهت پیمودن راه طولانی و مهم مدیریت مصرف برداشته شود و این ماده حیاتی برای آیندگان و نسلهای آتی تحت حفاظت کمی و کیفی قرار گیرد. بنابراین از دست دادن زمان در امر مدیریت مصرف قابل جبران نخواهد بود. در پایان لازم است از راهنمائیها و ارشادات مدیریت محترم عامل شرکت جناب آقای مهندس محمدی در تهیه و تدوین این مجموعه تقدیر و تشکر نمایم.
گر تو خواهی که بجویی دلم امروز بجوی
ورنه بسیار بجویی نیابی بازم
محب علی حیدریه
مدیر امور آب و فاضلاب منطقه سمنان
2- ظرفیتها و محدودیتهای تأمین توزیع آب در سمنان
شهر سمنان مرکز استان با مساحت 18750 کیلومتر مربع در دامنه جنوبی البرز واقع گردیده و متوسط بارندگی آن 130 میلی متر است. آب و هوای گرم و نیمه خشک کویری، بارندگی کم و رطوبت اندک عملاً این شهر را با کمبود آب شرب و کشاورزی مواجه نموده است.
با توجه به گسترش صنعت در سمنان و تولید فاضلاب های صنایع مختلف حفاظت آبهای زیرزمینی موجود از آلودگی امری ضروری بنظر می رسد.
1-2- وضعیت آبهای سطحی سمنان
شهرستان سمنان به لحاظ منابع آب سطحی در زمره شهرهای کم آب محسوب می شود. بطوریکه کلیه رودخانه های شهرستان اغلب خشک و کم آب می باشند و تنها در مواقع بارندگیهای زیاد تشکیل سیلاب داده و به دشت کویر منتهی می شوند.
مهمترین رودخانه شهرستان که در واقع وجود شهر سمنان و آبادی و خرمی آن از قدیم به واسطه وجود آن می باشد، رودخانه گل رودبار است. این رودخانه از کوهستانهای شمالی شهر سرچشمه می گیرد.
پتانسیل آبدهی رودخانه گل رودبار با احتساب سیلابهای قدیم حدود 5/17 میلیون متر مکعب در سال می باشد، جریانهای سطحی این رودخانه علاوه بر اینکه سفره آبرفتی و دشت سمنان را تغذیه می کند در زمان گذشته توسط تأسیساتی به نام آب پخش کن واقع در 3 کیلومتری شهر تحت کنترل درآمده و سپس به 5 بخش تقسیم شده و هر کدام بوسیله نهری وارد استخر جداگانه ای گردیده و از آنجا به مصرف سیستم آبیاری کشاورزی می رسیده است.
در سال 1370 به منظور تأمین آب شهروندان سمندان، آب چشمه گل رودبار که تا قبل از اجرای پروژه در بستر مسیل رودخانه در جریان بوده است از محل مظهر چشمه تغییر مسیر داده و با انجام خط انتقال جدید توسط لوله های داکتیل جهت شرب سمنان هدایت شده است.
2-2- وضعیت آبهای زیرزمینی سمنان
حوضه آبریز سمنان بین دو ارتفاع حداقل 850 متر (معدن گوگرد) و حداکثر 3308 متر (قلعه کوه آسمانلو) گسترده شده است. ارتفاع میانی آن 1518 متر وارتفاع متوسط آن 1576 متر از سطح آزاد دریا می باشد.
سطح آب های زیرزمینی شهر سمنان و نواحی اطراف بطور کلی پایین بوده و براساس بررسیهای بعمل آمده سطح آب زیرزمینی شهر سمنان از سال 1353 تا کنون بصورت زیر بوده است.
در سال 1353 براساس نقشه منحنی هم عمق سطح آبهای زیرزمینی در شمال شهر سمنان از 130 تا 80 متر به سمت جنوب می رسیده است. در قسمت میانی شهر سطح آب از 80 تا 50 متر نوسان داشته و در قسمتهای جنوبی شهر سطح آب از 50 تا 350 متر تغییر کرده است. در سال 1368 براساس نقشه هم عمق سطح آب زیرزمینی در شمال شهر سمنان عمق آب از (140 تا 100) متر در قسمتهای شمالی تا میانی (از 100-65) متر و در قسمتهای جنوبی از (65-30) متر متغیر بوده است.
که با عنایت به توضیحات ارائه شده محدودیتها و افت منابع آبی اعم از سطحی و زیرزمینی کاملاً مشهود بوده که خشکسالی سالهای اخیر استفاده از این منابع محدود را محدودتر نموده است. به عنوان مثال تنها رودخانه در سطح شهرستان (گل رودبار) میزان دبی آن از 570 لیتر در ثانیه در سال 1372 به 220 لیتر در ثانیه در شهریور 79 رسیده است که روند کاهشی آن نگران کننده بوده که لازمه حل مشکلات مرتبط با آب استفاده صحیح و منسب و اعمال الگوی صحیح مصرف و حرکت به سمت مصرف سرانه استاندارد می باشد.
مصرف سرانه آب سمنان
مصرف سرانه آب بسته به خصوصیات اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی هر شهر یا کشور متفاوت می باشد. بطوریکه هر چه سطح بهداشت و اقتصاد در کشور بالاتر باشد مصرف آب افراد آن اجتماع بیشتر خواهد بود.
در مورد شهر سمنان مصرف سرانه آب براساس محاسبات انجام شده در سال 1373 ، 485 لیتر در روز بوده است با عنایت به اینکه آمار مزبور در سالهای ابتدائی تشکیل شرکت بوده و آمار و اطلاعات مصرف و تولید کاملاً غنی نبوده است لذا اغراق آمیز به نظر می رسد که پس از بررسیهای مجدد مصرف سرانه در سال 75 مورد بررسی قرار گرفته و مصرف سرانه 379 لیتر در روز محاسبه شده است که آمار مزبور زنگ خطری برای شهر بوده و لزوم دقت در امر مصرف مشتریان با کاربریهای مختلف را مضاعف می نماید. البته لازم به ذکر است که یکی از دلایل بالا بودن مصرف سرانه عدم دقت در استفاده مناسب از انشعابات فضای سبز (شهرداری و … ) بوده که انشاء الله با همکاری شورای شهر و شهرداری سمنان در مصرف بهینه فضای سبز باید تجدید نظر شود.
از آنجائیکه مصرف سرانه آب، بدلیل بالا رفتن سطح درآمد و بهداشت، روند افزایشی را طی سالهای آینده خواهد داشت. در صورت عدم استفاده از ابزارهای مدیریت مصرف حتی با انتقال آب چشمه روزیه به سمنان مسئله کمبود آب در افق سال 1400 گریبانگیر شهر سمنان خواهد شد. که اگر میزان افزایش مصرف سرانه آب را معادل یک دهم نرخ رشد جمعیت در نظر بگیریم.