تحقیق مقاله مطالعه و بررسی عوامل مؤثر در پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی درشهر یزد

چکیده :

این پژوهش به بررسی وتحلیل عوامل مؤثر در پیدایش وگسترش اسکان غیر رسمی درشهر یزد می پردازد. یا این هدف که ضمن تبیین شاخص های اسکان غیر رسمی در این شهر ازلحاظ اقتصادی ، اجتماعی وکالبدی به مقایسه تطبیقی اسکان غیر رسمی شهر یزد با اسکان غیررسمی جهان و ایران پرداخته است.

روش تحقیق توصیفی –تحلیلی است،جامعه آماری محله حسن آباد شهر یزد می باشد. برای گردآوری اطلاعات موردنیاز از روش کتابخانه ای ،ابزار پرسشنامه ،مصاحبه ومشاهده بهره گرفته شده است . نوع نمونه گیری دراین تحقیق تصادفی بوده است برای تجزیه وتحلیل وپردازش داده ها ازنرم افزارSpss Excel,  استفاده شده است

عوامل موثر در پیدایش وگسترش اسکان غیر رسمی درشهر یزد ( محله حسن آباد ) مهاجرت، بی کاری ،کمبود درآمد، ارزانی زمین ومسکن و.... بوده است. که اولین عامل حاشیه‌نشینی در یزد اقتصاد و بعد از آن دلایل فرهنگی واجتماعی است تعداد افراد وخصوصیات آنها در حاشیه ها متفاوت است.

اسکان غیر رسمی که با عناوین دیگری همچون حاشیه نشینی ،زاغه نشینی،‌کپرنشینی و.... نیز مترادف گردیده است. از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر بویژه نتیجه صنعتی شدن  شتابان  و نابرابری های منطقه ای است که عدم توازن ونابرابری سطح زندگی در روستا وشهر خودباعث حاشیه نشینی می شود مهاجرت روستائیان به شهرها پس ازمدتی شهرها رااشباع میکندسازمانها ومسئولین کنترل کننده شهری از پذیرایی آنها ‌می مانند تعدادی از روستائیان خود رابا محیط وفق نداده وجذب حاشیه ها می شوند.

واژگان کلیدی : اسکان غیر رسمی- حاشیه نشینی – توانمندسازی – ساماندهی

مقدمه:

حاشیه نشینی به توسعه شهری اطلاق می شود که بدون برنامه ریزی، هدایت، کنترل وبدون رعایت مقررات شهرسازی توسط توده مردم ایجاد می شود. امروزه ساخت وساز های غیرمجاز به گونه ای وسیع تر و سازمان یافته تر از سابق به شکل زاغه و.... تحت عنوان بخش بازار غیر رسمی درحال تکوین است. در تحقیقات انجام شده به حقیقتی ملموس ومنطقی اشاره می کنند.:

زمانی که روستائیان بی زمین از انزوا می گریزند وبه حاشیه شهرها روی می آورند. درواقع به نوعی انتخاب دست می زنند.آنان فالاکتی را رها می کنند وفلاکتی دیگر بر می انگیزند. به نظر آنها شهر افق امکانات وآزادی است، حرکت اینان تحت تأثیر دوعامل گریزاننده در موطن و جذب کننده در شهرهای کلان می باشد.

همه تعاریف بیان شده با همه روشنگری های نهفته درآن هنوز از حقیقت پدیده حاشیه نشینی به دور است. زیرا که حاشیه نشینی پدیده ای پیچیده، ناهمگون وگسترده واز آن دسته حقایق اجتماعی است که هرچند یک پدیده اما خود دردرون خویش دارای ابعاد گوناگونی است. بنابراین برای شناخت آن باید هم از بعد فضایی به آن پرداخت وهم هرمحدوده حاشیه نشین را با خودش بررسی وتبیین کرد تا بتوان راه حل مناسب ارائه کرد که به طور اصولی با انواع دیگر طرح های سامان بخشی برای حاشیه نشینان متفاوت است.

حاشیه نشینی را می توان یک نوع محرومیت خواند.آنچه که محرومیت ها را به وجود می آورد و موجب توسعه روز افزون آن می شود فراموش کردن اقشار ضعیف در برنامه ها، برنامه ریزی هاوضعف مدیریت در تشخیص درست، به هنگام وارائه ی راه حل مناسب وسود بخش برای آحاد جامعه می باشد، این پدیده یک مسأله ای اجتماعی است و برای درک آن باید دیدگاهی جامع نگر داشت.

از آنجا که غفلت برنامه درپرداختن به بخشی از جمعیت کشور موجب منتفی شدن نیازمردمان به سرپناه نمی شود.بنابراین حاشیه نشینان حذف یا فراموش شده نیاز به مسکن وسرپناه خود را درچارچوب ها غیر رسمی تدارک می بینند که آسیب های محیطی نیز از پیامدهای آن خواهد بود[1].رشد بی رویه و بدون برنامه واحدهای مسکونی، نواحی گسترش یافته را شدیداً دچارمعضلات عدیده نهادهای تمدنی، رفاه اجتماعی، خدمات شهری وعمومی می کند.آموزش وپرورش،بهداشت،درمان روانی وجسمانی،آب آشامیدنی بهداشتی، برق، گاز، تلفن، ساماندهی بافت شهری، سیستم فاضلاب، زیبا سازی محیط شهری، کوچه، خیابان،پیاده روها، بوستانها و بخصوص درمناطق سکونت محرومان روز به روز پیچیده تر و سخت تر می شود.

وجود نابرابری های حاد وعدیده در جوامع که بارزترین نماد آن نابرابری های اقتصادی واجتماعی است که با تفاوت هایی نیز درشناخت امکانات بالقوه جامعه، برخورداری ازفرآیند دریافت علم، حرفه وفن ،حق انتخاب شغل، سطح ونحوه زندگی دلخواه ، بهره مندی از مواهب خدادادی طبیعی وثروت های ملی، حضور درحوزه های سیاسی .اجتماعی، چتر حمایت های قانونی، مدنی و شهروندی و وسایلی از این دست درافراد این قشر از جامعه منجر به بهبود کیفیت زندگی آنان می شود قابل ارائه تبیین و تعطیل است.

 الف ) بیان موضوع وتشریح آن

وضعیت عمومی زندگی شهری درکشورهای رو به توسعه اوضاع نگران کننده ای را طی دهه های گذشته بوجود آورده است مسائلی چون افزایش شتابان جمعیت، رشد فقر،کاهش شاخص های کیفیت زندگی، ازدیاد بیکاری، رشد سکونتگاه های غیر رسمی و آلودگیهای زیست محیطی شهرهای این کشورها را با بحرانهای متعددی روبه‌رو ساخته است.اسکان غیررسمی به واقع یکی از بارزترین چهره های فقر شهر دربیشتر شهرهای مهاجرپذیر کشور ماست که به عناوینی هم چون حاشیه نشینی، سکونتگاههای خودرو،مسکن های نابهنجارواجتماعات آلونکی ومانند اینها نیز شناخته می شوند بطور کلی حاشیه نشینی وزاغه نشینی درکشور ما  از حدود  سال 1320 شروع شده و تا سال1350 به شدت رشد کرده  است به طوری که تعداد حاشیه نشینان در7 شهر اهواز، بندرعباس،بوشهر،شیراز ،کرمان،کرمانشاه و همدان درسال 1350 نسبت به سال 1320 بیش از 11 برابر شده است.وقوع انقلاب اسلامی وجنگ تحمیلی نقش مهمی درافزایش جمعیت شهرها وتوسعه شهرنشینی داشته است به طوری کلی اسکان غیررسمی درایران به دلایل نهادی با کاستی های برنامه ریزی شهری وناکارآمدی بازار رسمی  زمین ومسکن رخ داده است پیدایش و گسترش محلات حاشیه ای واسکان غیر رسمی از مهمترین چالشهای توسعه پایدار شهر یزد به شمارمی رود.

ب)اهمیت وضرورت تحقیق:

جریان وتوسعه شهری درایران طی 20 سال گذشته باعث گردید که جمعیت شهرنشین بالغ بر دو برابرگردد و پیش بینی ها حکایت از ادامه سریع این رشد را دارند درحال حا ضر سرعت توسعه شهری ازظرفیت وتوانایی دولت وشهرداریها درگسترش زیر ساخت ها وارائه خدمات وایجاد اشتغال پیشی گرفته است درنتیجه پدیده اسکان غیر رسمی به سرعت و به صورت بی قاعده گسترش یافته است تراکم جمعیت درمناطق حاشیه نشین به طور متوسط حدود200 نفر درهکتاراست که نسبت  به متوسط تراکم شهری در28 شهر کشور 5 برابر شده است با توجه به مسائل خدمات شهری می توان ادعا کرد که مسکن نابهنجار یکی از مهمترین مسائل برنامه ریزی شهری جهان  سوم را تشکیل می دهد مسکن نابهنجار منعکس کننده رشد غیر منطقی شهری خاصه به صورت تک قطبی درجهان سوم است ساماندهی اسکان غیر رسمی،عدالت  توزیعی درفضا رامحقق می کندکه خود تامین کننده عدالت اجتماعی ، حقوق شهروندی وجوهر برنامه ریزی شهری و مسکن ومبنای ضروری ایجاد جامعه مدنی وتوسعه پایدار است. ضرورت پرداختن به مسائل بحرانی سکونتگاههای غیر رسمی شهر یزد، آشنایی مقامات دولتی با الگوی توانمند سازی وسازماندهی این گونه بافت ها وبهبود نگرش مدیران شهری درنهایت رسیدن به توسعه پایدار وعدالت اجتماعی درشهر می‌باشد.

ج) پیشینه تحقیق:

حاشیه نشینی درجهان از سابقه طولانی برخوردار است،آبرامز مراحل ایجاد سکونتگاه‌های غیرقانونی را یروزی مناطق شهری برای ایجاد سرپناه ومسکن قلمداد می کند و آنرا بوسیله قانون اجبار واجبار قانونی تعریف می کندتورنر در مورد چنین سکونتگاه هایی نظر مثبت دارد و آن رابه عنوان راه حل موفقیت آمیز برای مشکلات مسکن مناطق شهری درکشورهای درحال توسعه می داند منابع و تحقیقات داخلی درزمینه اسکان غیر رسمی بیشتر به رساله های دانشجویان دانشگاه ها و مقالات منتشر شده درمجلات پژوهشی اختصاص دارد ازرساله هایی که میتوان نام برد:

1- کمانرودی کجوری درخصوص دستیابی به فضاهای شهری درخود و راه حل مناسب جهت اصلاح ورسمیت بخشیدن به وجوهکالبدی وحقوقی اجتماعات اسکان غیر رسمی منطقه6 تهران کوشیده است تاضمن شناسایی مشکلات ومحدودیت ها وقابلیت ها گزینه مناسب را جهت کمک به تصمیم گیری آگاهانه مدیران ارائه کند.[2]

2- باوی بابررسی اسکان غیر رسمی درجهان وایران به بررسی شکل گیری اسکان غیر رسمی درمحله ملاشیه ،اهواز می پردازد وراهکارهای مناسب جهت ساماندهی این محله ارائه می دهد.

3- کعب عمیر پیدایش محلات حاشیه ای رامهمتر معضل شهر اهواز می داند وبه بررسی چگونگی پیدایش و ویژگیهای ساکنین ومشکلات محله غیر رسمی کارون می‌پردازد.

4- تورنرد 1969 درمورد چنین سکونتگاه ها یی نظر مثبت دارد و آن را به عنوان راه حل بسیار موفقیت آمیز برای مشکلات مسکن شهری کشورهای درحال توسعه می‌داند.[3]

د)‌ وضعیت محدوده مورد مطالعه :

دراستان یزد، شهر یزد( مجموع شهرهای یزد،حمیدیا، وشاهدیه ) با جمعیتی بیش از 410000 نفر درسال 1381 بیش از 60 درصد ازجمعیت شهرنشین استان، 59% شاغلین باتحصیلات عالی، 61% ازمراکز آموزش عالی 58% پزشکان شاغلو 62% از مصرف انرژی استان را به خود اختصاص داده است.

درحالیکه دومین شهراستان تنها 7% از جمعیت شهر نشین، شاغلین باتحصیلات عالی،پزشکان شاغل و 4/6% از کل مصرف انرژی استان را درخود پذیرا است.[4]