«مقدمه»
فصل اول:
قرض الحسنه اعطایی که در موسسات و بانکهای دیگر پرداخت میشود:
در قرآن کریم، در آیات متعددی راجع به قرض الحسنه اشاره شده است که مشهورترین آن آیه شریفه 11 از سوره مبارکه حدید میباشد که می فرماید:
من ذالذی یقرض الله قرضاً حسناً فیضا عنه لَهُ و لَهُ اُجْرُ کریم.
کیست که به خدا قرض نیکو دهد تا خدا بر او چندین برابر گرداند و پاداشی با لطف و کرامت او را عطا فرماید.
فرض برعکس ربا- روح عطوفت و ایثار، احسان، مردم داری و قسط و عدل را در جامعه زنده کرده و ربا را از صحنه اقتصادی خارج می نماید. در روایات آمده است که ثواب «قرض» از صدقات نیز به مراتب فزون تر است.
موارد اعطای قرض الحسنه
طبق ماده 16 آیین نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا قرض الحسنه در موارد ذیل پرداخت می گردد.
الف- تأمین وسائل و ابزار و سایر امکانات لازم برای ایجاد کار جهت کسانی که فاقد این گونه امکانات می باشند در شکل تعاونی.
ب- کمک به امر افزایش تولید با تأکید بر تولیدات کشاورزی، دامی، صنعتی.
ج- رفع احتیاجات ضروری.
اعطای قرض الحسنه در خصوص بند الف، طبق ماده 2 دستورالعمل اجرایی به شرکت های تعاونی تولیدی و خدماتی به منظور ایجاد کار (غیر بازرگانی و معدنی) اختصاص یافته است.
اعطای قرض الحسنه مذکور در بند ب، به کارگاهها و واحدهای تولیدی متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی به منظور کمک به افزایش تولید در موارد ذیل، اختصاص یافته است:
جلوگیری از توقف کارگاهها و واحدهای تولیدی موجود.
راه اندازی کارگاهها و واحدهای تولیدی راکد.
توسعه کارگاهها و واحدهای تولیدی کوچک در شهرهای کوچک و روستاها.
ایجاد کارگاهها و واحدهای تولیدی کوچک در شهرهای کوچک و روستاها.
در مواردی که تأمین نیاز کارگاه یا واحد تولیدی از طریق سایر تسهیلات امکان‌پذیر نباشد اعطای قرض الحسنه، در خصوص بند (ج) رفع احتیاجات اشخاص حقیقی، موارد ذیل را متضمن است:
1- هزینه های ازدواج 2- تهیه جهیزیه 3- درمان بیماری 4- تعمیر و تأمین مسکن
5- کمک هزینه تحصیلی 6- کمک برای ایجاد مسکن در روستاها 7- رفع نیازهای متفرقه مشروط به اینکه کل تسهیلات اعطائی در قالب این بند از 25% مجموع تسهیلات قرض الحسنه اعطائی برای رفع احتیاجات ضروری (بند ج) تجاوز ننماید.
ضوابط اعطای قرض الحسنه:
حصول اطمینان از نیاز متقاضی
حصول اطمینان از ایجاد کار در مورد بند الف
حصول اطمینان از افزایش تولید در مورد بند ب
حصول اطمینان از مصرف قرض الحسنه توسط متقاضی.
حصول اطمینان از سکونت متقاضی در محدوده‌ی فعالیت واحد بانکی پرداخت کننده‌ی قرض الحسنه.
حصول اطمینان از عدم بدهی قرض الحسنه به سایر بانکها.
باید توجه داشت که اعطای قرض الحسنه به کارکنان شاغل بانکها طبق ضوابط این دستورالعمل ممنوع است. اعطای قرض الحسنه جهت رفع احتیاجات ضروری کارکنان بانکها طبق ضوابط و مقررات مربوط به خود بلامانع است.
سقف تسهیلات اعطایی:
حداکثر جمع کل قرض الحسنه اعطایی توسط بانکها ده درصد جمع کل تسهیلات اعطایی در هر سال میباشد. مشروط بر ایکه از جمع کل سپرده های پس انداز قرض الحسنه تجاوز ننماید ضمناً حداکثر سقف تخصیصی جهت رفع حوائج ضروری اشخاص (موضوع بند ج) نباید از 25% کل تسهیلات قرض الحسنه تجاوز نماید.
حداکثر سقف تسهیلات اعطایی قرض الحسنه به شرکت های تعاونی و واحدهای تولیدی پنج میلیون ریال و اشخاص حقیقی جهت رفع حوایج شخصی دو میلیون ریال تعیین گردیده است.
مدت بازپرداخت:
زمان بازپرداخت تسهیلات قرض الحسنه در خصوص واحدهای تولیدی و تعاونی حداکثر 5 سال.
زمان بازپرداخت تسهیلات قرض الحسنه رفع احتیاجات ضروری در مورد اشخاص حقیقی 3 سال تعیین گردیده است.
اقساط تسهیلات اعطایی قرض الحسنه حسب نظر مرجع تصویب کننده بصورت ماهانه، سه ماهه، شش ماهه، سالانه و یا دفعه ٌ واحده ٌ خواهد بود.
کارمزد
کارمزد تسهیلات اعطایی قرض الحسنه موضوع این دستورالعمل در حال حاضر حداقل 5/2% و حداکثر 4% میباشد مشروط بر اینکه از هزینه های تجهیز منابع قرض الحسنه و نیز هزینه های اعطای آن تجاوز ننماید. ضمناً نحوه محاسبه آن بدین گونه است که کارمزد قرض الحسنه در ابتدای اعطای قرض الحسنه برای مدت باقیمانده همان سال و برای سالهای بعد در ابتدای هر سال به نسبت مانده و مدت، محاسبه و از گیرنده قرض الحسنه دریافت و در پایان هر سال به حساب بانک منظور می گردد.
فصل دوم: مضاربه
تعریف مضاربه «عقدی است که به موجب آن احد از متعاملین سرمایه میدهد با قید این که طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشد. صاحب سرمایه مالک و عامل مضارب نامیده میشود. سرمایه مضاربه باید وجه نقد باشد.
ویژگی های مضاربه:
عقد حضار به دارای ویژگی های ذیل میباشد:
سرمایه مضاربه «رأس المال» حتماً باید نقد و عین باشد بنابراین با منفعت یا دین نمی توان مضاربه نمود.
مضاربه از جمله عقود جایز است و از این رو هر یک از طرفین حق فسخ قرارداد را دارند. مگر اینکه شرط دیگری در قرارداد تعیین شده باشد. در قراردادهای بانکی متن قرارداد مضاربه را طوری تنظیم نموده اند که عامل با امضاء قرارداد، شرط «ترک فسخ» قرارداد را تا زمان تسویه کامل از جانب خود بپذیرد.
مضاربه از جمله تسهیلات کوتاه مدت است و نباید از یک دوره خرید و فروش، حداکثر یک سال تجاوز نماید.
انواع مضاربه:
مضاربه بر دو نوع است:
مضاربه خاص (مقید)
مضاربه عام یا مطلق (آزاد)
مضاربه خاص = مضاربه خاص یا مقید آن است که نوع کار و محل آن، زمان و چگونگی کار و کسانی که همکاری دارند و همچنین کالای خاصی که مورد خرید و فروش واقع میشود مشخص باشد، مثلا صاحب سرمایه قرار می گذارد که عامل فقط در شهر معین و زمان معین مثلا 6 ماه حق خرید و فروش کالای معینی (مثل برنج) را دارد.
فسخ قرارداد مضاربه:
طبق ماده 55 قانون مدنی «عقد مضاربه» به یکی از علل ذیل منفسخ میشود:
در صورت موت یا جنون یا سفه احد طرفین.
در صورت تلف شدن تمام سرمایه.
در صورت مفلس شدن مالک.
در صورت عدم اسکان تجارتی که منظور طرفین بوده است.
فصل سوم: فروش اقساطی
با توجه به قانون عملیات بانکی بدون ربا فروش اقساطی را میتوان به سه دسته تقسیم نمود:
الف- فروش اقساطی مواد اولیه، لوازم یدکی و ابزار کار.
ب- فروش اقساطی وسایل تولید، ماشین آلات و تاسیسات.
ج- فروش اقساطی مسکن.
ویژگی های فروش اقساطی عبارتند از:
فروش اقساطی جزو عقود لازم و تابع احکام و مقررات مربوط به عقود لازم میباشد.
در معاملات فروش اقساطی، تمدید سررسید قرارداد مجاز نبوده و اقساط مقرر می باید طبق قرارداد وصول شود.
از نظر ماهیت حقوقی، براساس ماده 344 قانون مدنی «اکر در عقد بیع» شرطی ذکر نشده یا برای تسلیم مبیع و تادیه ثمن موعدی معین نشده باشد، بیع قطعی و ثمن حال محسوب است مگر اینکه حسب عرف و عادت محل یا عرف و عادت تجارت در معاملاتی تجاری، وجود شرطی یا موعدی معهود باشد، اگرچه قرارداد بیع ذکر نشده باشد.