تحقیق مقاله امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر

مقدمه:

در هر جامعه ای برای حفظ جامعه از فساد و انحراف و سقوط نظارت عمومی و در بعضی موارد نظارت گروهی خاص بعنوان نماینده« ولی فقیه» لازم است تا به آنچه بر جامعه می گذرد نظارت کنند و جامعه و فرد را از رفتن به سوی فساد و انحرافات حفظ نماید. این موضوع در اسلام بطور وسیع و حساب شده و منطقی تحت طرح در لزوم دووظیفه بسیار مهم و امر به معروف ونهی از منکر عنوان شده است. این دو طرح و برنامه چنانکه در این مطالب بررسی شده اگر درست پیاده شود اهومی نیرومند برای ریشه کن کردن فساد و عاملی استوار برای سوق دادن فرد و جامعه بسوی تکامل همه جانبه معنوی و مادی خواهد شد. بر همین اساس ایات و روایات بسیار مسلمانان را به انجام این دو وظیفه مهم الزام می کند و تأکید فراوان در حفظ این دو وظیفه  می نماید و بهترین دلیل بر اهمیت این وظیفه بزرگ می نماید آنکه حفظ دین و جامعه با تمام ابعادش بستگی به آن دارد به عبارت دیگر انسانها در پرتوی اجرای این دو وظیفه از پرتگاه سقوط نجات یافت و بسوی اوج تکامل انسانی پر می گشاید واین دو وظیفه ضامن اجرای سایر وظایف فردی و اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و عبادی خواهد شد و درطول تاریخ اسلام آثار درخشانی که در پرتو این دو فریضه بزرگ بدست آمده  بیشمار است.

بسم الله الرحمن الرحیم

نام کتاب:حلیه المتقین                                          امر به معروف و نهی از منکر

در رشحه از عقابت تارک اهم واجبات امر به معروف و نهی از منکر از محرماتست و آیات در خدمت او بسیار است و حضرت صادق(ع) از رسول خدا(ص) حدیث فرمود: که چون امت من امر به معروف و  نهی از منکر نمایند منتظر بلا و متوقع عقوبت باشند. در حق تعالی ودر صحیح فرمود:  ظاهر شد در قومی هرگز عمل شفیعی که فاش  و آشکار کننده مگر آنکه طاعون در میان ایشان ظاهر شود و دردهایی چند پیشتر نبوده و در حدیث باین زیادتر هست که اشرار مسلط شوند و دعای اخیار در حق مردم متسجاب نشود. حضرت صادق(ع) فرمود:که کننده هر گناه پنهان نکند و مردم سرزنش و انکار او نمایند ضرر به خودش می رسد زیرا که ذلیل مینماید دین خدای عزیز و جلیل را و متابعت او می نماید دشمنان خدا در گناه و در حدیث نبوی(ص) تشبیه شده به کشتی که ترک همه غرق و هلاک شوند و اگر تأئید نکند ترک رفاقت اهل آن کشتی لازم است و فرمود که حق است مرا که مواخذه کنم بی گناه شما را به گناهکار و حال آنکه شما از شخصی گناه قبیحی می بیند پس انکار و آزارش نمی کنید تا ترک کند و فرمود: هر که معذور دارد ظلم کننده و او منع ننماید او را به ظلم او خدامسلط نماید میان بر او کسی را که بر او ظلم کند پس چون وی دعا کند مستجاب نکند و اجرش ندهد و سبزهای صحیح از حضرت باقر(ع) منقول است که یافتم در کتاب رسولخدا(ص) که  چون بعد از من ظاهر شود مرگ مناجاتی در حدیثی زلزله و کم فروشی به قحط و کمی اجناس تبدیل شوند و در منع زکوه به رفع برکت زمین از میوه ها و زرع و در حدیث به مرگ و در جور حکام به معاونت ظلم و از نقض عهد به تسلط دشمن و در قطع رحم بافتادن مال بدست اشرار و در ترک امر به معروف و نهی از منکر که متابعت اهل بیت نکنند به تسلط بر آن و دعای خوبان هم مستجاب نشود و فرمود: امت من همیشه در خیرند تا امر به معروف و نهی از منکر و یاری هم می نمایند برخیره و چون ترک کنند بازگرفته شود از ایشان برکت ها و برهم مسلط می شوند و ناصری نداشته باشند نه در زمین و نه در آسمان و فرمود اینها دو خلقند از خلق خدا پس هر که یاری اینها کند خدا او را عزیز دارد هر که ترک نماید خدا او را مخذول دارد و در صحیح خدا فرمود؛: هر سال باران بی تفاوت می فرستد و لیکن صرف می کند از گنهکاران بسوی دشت و کوه و دریا به تحقیق که خدا عذاب می کند جعل را درسوراخش به باران به گناه اهل آن محل و حال آنکه در راه رفتن از اهل معصیت به او داده آنگاه فرمود:« فاعتبر و یا اولی الابصار» یعنی عبرت بگیرید و متنبه شوید از این کلام ای صاحبان بصیرت بدانگه اقل مراتب انکار به قلب است که رضا به برابری موجب شرک است که باید کوتاهی نکرد و در طعن و تخفیف و توبیخ و دشنام در حضور و غیبت اگر فایده نکندترک معاشرت واجب است و بالاتر از این تأدیب است زدن و حبس و حاکم شرعی را  تا حکم قتل جایز یاواجب است و در غیر مرتبه اول که واجب عینی مطلق است واجب کفایی مشروط است بعد هم ضرر و تجویز تأکید مگر احتمال عدم اطلاع آن شخص به مسئله رود برای اتمام حجت باید ظاهراَ او را خبردار کند هرچند تجویز و تأئید نباشد و درصحیح سعدبن صدقه حضرت صادق(ع) از رسول خدا(ص) ذکر نمود که خدا دشمن دارد مومن ضعیف ایمان را که این کامل ندارد گفته او کدام است فرمود: مؤمنی که متوجه نهی منکر نشود  سعد می گوید: سئوال کردند که آیا امر به معروف و نهی از منکر بر همه امت واجب است فرمود: نه بلکه مخصوص جمعی است که قدرت برآن داشته باشند و مردم اطاعتشان کنند و دانند معروف و منکر او دلیل این قول خدای تعالی است.« و لتکن منکم اخذ یدعون لی الخیر یامرون بالمعروف و ینهون من المنکر» یعنی می باید از شما جماعتی باشندکه بخواهند بسوی خیر و امر به معروف و نهی از منکر کنند. مولف می گوید: که مراد حضرت اختصاص بعضی صور است که موقوف باشد به اهل علم و الاعلم کافی است. به احادیث سابقه و در صحیح فرمود: سزاوار نیست مومن را از نشستن در مجلسی که در آن معصیت است و نمی توان تغییر آن داد و آیات و احادیث در این معنی بسیار است و درحسن فرمود: که هر که ایمان به خدا و. روز قیامت دارد باید ننشیند در آن مجلسی که در آن غیبت امام یانقص مومنی مذکور می شود. 

 احکام دفاع و امر به معروف و نهی از منکر:

 دفاع همه مسلمانان دربرابر هجوم دشمنان به بلاد اسلام و مرزهای آن واجب است از طریق بذل مال یا جان یا هر وسیله دیگر  دراین امر احتیاج به اذن حاکم شرع نیست ولی برای نظم و همآهنگی برنامه های دفاعی باید در صورت امکان فرمانده یا فرماندهانی آگاه و مورد اعتماد را با نظر حاکم شرعی تعیین کنند.  هرگاه مسملمانان از این بیم داشته باشند که اجانب نقشه ی استیلاء بر ممالک اسلامی کشیده اند و بدون واسطه یا با واسطه اعمال خود را از داخل یا خارج عملی کنند بر همه مالکین واجب است بر هر وسیله ای که امکان دارد در برابر آن بایستند و از ممالک اسلامی دفاع کنند. اگر بواسطه توسعه نفوذ سیاسی، یا اقتصادی یا تجاری بیگانگان خوف آن باشد که آنها بر ممالک اسلامی تسلط پیدا کنند بر همه واجب است که از نفوذ آن جلوگیری نموده ایادی آنها را قطع کنند. همچنین در مورد برقرار ساختن روابط سیاسی با دولتهای غیراسلامی باید طوری باشد که موجب ضعف و ناتوانی مسلمین یا امارت آنها در چنگال بیگانگان یا وابستگی اقتصادی و تجاری نگردد.

 امر به معروف ونهی از منکر به تمام افراد عاقل و بالغ با شرایط زیر واجب است:

(1): کسی که می خواهد امر به معروف و نهی از منکر کند باید تعیین داشته باشد که طرف مقابل مشغول انجام حرام یا ترک واجبی است.

(2): احتمال می دهد امر و نهی او اثر دارد خواه اثر فوری داشته باشد یا غیر فوری کامل یا ناقص، بنابراین اگر بداند هیچ اثر نمی کند واجب نیست.

 (3): در امر و نهی او مفسده و ضروری نباشد پس اگر بداند یا خوف این باشد  که امر و نهی او ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی قابل توجه نسبت به او یا بعضی از  مومنین می رساند واجب نیست.

ولی اگر معروف و منکر از اموری باشد که شارع مقدس اسلام اهمیت زیادی به آن میدهد مانند حفظ اسلام  قرآن و استقلال ممالک اسلامی یاحفط احکام ضروری اسلام باید اعتنا به ضرر نکند و با بذل جان و مال در حفظ آنها بکوشد هرگاه بدعتی در اسلام واقع شود منکراتی که دولتهای ناصالح به نام اسلام انجام می دهند و بر همه مخصوصاَ علمای دین واجب است حق را اظهار و باطل را انکار کنند و اگر سرعت علمای دین موجب سوءظن به علمای اسلام شود اظهار حق به هر نحوی که ممکن باشد واجب است هر چند بدانند تأثیر نمی گذارد.

 هرگاه احتمال صحیح داده شود که سکوت سبب می شود که عمل منکری معروف یا عمل معروفی منکر شود برهمه مخصوصاَ علمای اسلام واجب است که حق را اظهار و اعلام کنند و سکوت جایز نیست و هرگاه سکوت علمای اسلام یا غیر آنها موجب تقویت ظالم یا تأئید او شود یا سبب جرأت او به سایر محرمات گردد.واجب است اظهار حق و انکار باطل کنند. هرچند تأثیر فوری نداشته باشد. اگر داخل شدن بعضی از مومنین یا علمای اسلام در دستگاههایی که  سبب جلوگیری از فساد یا منکراتی شود واجب است. قبول این کار مگر آنکه مفسده مهمترین در k  آنبا آن باشد مثل این که باعث سستی عقاید مردم یا سلب اعتماد آنها از علمای دین گردد که در این صورت جایز نیست.

 امر به معروف ونهی از منکر مراتبی دارد که بعضی از این مراتب احتیاج به اجازه حاکم شرع ندارد و بعضی دارد . آنچه احتیاج به اجازه حاکم شرع ندارد همان امر به معروف با زبان و دل و نصیحت کردن یا اعراض به بی اعتنایی و ترک مراوده نمودن است و اگر تأئید نکرد جایز است با کلمات تند و خشن که خالی از گناه باشد یا  به توسل به زور به این طریق که جلوی فرد گناهکار را بگیرد و یا وسایل گناه را  از دسترس او خارج کند ، اقدام نماید ولی اگر برای امر به معروف و نهی از منکر لازم شود که متوسل به  ضرب و جرح یا اتلاف اموال و بالاتر از آن گردد در این صورت هیچکس بدون اجزاه حاکم شرع. حق اقدام ندارد بلکه باید اصل کار و مقدار و اندازه آن طبق ضوابط اسلامی با نظر حاکم شرع تعیین گردد. امر به معروف و نهی از منکر با شرایطی که ذکر شد و واجب است و ترک آن معصیت است و مستحباب و مکروحات امر  و نهی مستحب است. امر به معروف و نهی از منکر واجب کفائی می باشد و در صورتی که بعضی از مکلفین قیام به آن می کنند از دیگران ساقط است و اگر اقامه معروف و جلوگیری از منکر موقوف بر اجتماع جمعی از مکلفین باشد واجب است اجتماع کنند. اگر بعضی امر و نهی کنند و موثر واقع نشود و بعضی دیگر احتمال بدهند که امر آنها یا نهی آنها موثر است واجب است امر و نهی  کنند بیان مسأله شرعیه کفایت نمی کند. در امر به معروف و نهی از  منکر بلکه مکلف باید امر و نهی کند. در امر به معروف و نهی از منکر قصد قربت معتبر نیست بلکه مقصود اقامه واجب و جلوگیری از حرام است. شرایط امر به معروف و نهی از منکر چند چیز شرط است در واجب بودن امر به معروف ونهی از منکر:

 نآن کسی که می خواهد امر به معروف ونهی از منکر کند بداند که آنچه شخص مکلف بجای نمی آورد واجب است بجا آورد و آنچه بجا می آورد باید ترک کند. و کسی که امر به معروف  نهی از منکر نمی داند واجب نیست.

2) آنکه احتمال بدهد امر و نهی ا و اثر دارد پس اگر بداند اثر نمی کند واجب نیست.

3) آنکه بداند شخصیت معصیت کار بنا دارد که معصیت خود را تکرار کند پس اگر بداند یا گمان کند یا احتمال صحیح بدهد که تکرار نمی کند واجب نیست.

4)آنکه در امر  و نهی مفسد هایی نباشد پس اگر بداند یا گمان کند که امر یا نهی کند ضرر جانی یا عرضی آبرو و یا مالی قابل توجه به او می رسد واجب نیست بلکه اگر احتمال صحیح بدهد که از آن ترس ضررهای مذکور را پیدا کند واجب نیست بلکه اگر بترسد که ضرری متوجه متعلقان او می شود واجب نیست. یک مسلمان خودش باید اخلاق اسلامی را داشته باشد و دیگران را نیز به کارهای نیک دعوت کند و برای بهبود و صلاح جامعه کوشش کند. این رفتار« امر به معروف است» امر به معروف یعنی فرمان دادن به کارهای نیک. یک مسلمان باید از گناه و تخلف از قوانین دوری کند و به مقدار توانایی خویش از گناه و فساد جلوگیری نماید این عمل نهی از منکر است. نهی از منکر یعنی بازداشتن از کار زشت و ناپسند. امر به معروف ونهی ازمنکر بازداشتن از کار زشت و ناپسند.امر به معروف و نهی از منکر بزرگترین وظیفه یک مسلمان است. برهمه مسلمانان واجب است که از قوانین دین دفاع کنند و برای نگهداری و اجرای آن بکوشند. خدا در قرآن می فرماید: شما بهترین امتها هستید زیرا امر به معروف ونهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید.

 آیات نهج البلاغه:

 و اناکم و التدابر والتقاطع لاتشرکوا الامر بالمعروف و النهی عن المنکر ینولی علیکم شرارکم.

 مبادا از هم روی بگردانید و پیوند هم بگسلانید وا مگذارید امر به معروف و نهی از منکر را که اگر چنین شود  بدترین افراد شما حکمرانی شما را بدست گیرند.

 ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر تخلفان من خلق الله سبحانه و انهمان تیربان من أجل و لاینقطان من رزق.

آیات نهج البلاغه

 امر به معروف و نهی از منکر و صفت و خلق هستند از جمله خوهائی که محبوب و پسندیده خداست و ( ترسیدن از امر به معروف ونهی از منکر نمودن در صورتیکه ظاهراَ هیچگونه زیادی نداشته باشد درست نیست و احتمال اینکه مبادا کشته شود یا روزی کم گردد بیجا است بلکه باید دانست) این دو امر مرگ را نزدیک نمی گرداند و روزی را کم می کند زیرا مرگ و روزی هر کس مقدار است و خیر و تبدیل در آن نیست.

 فان الله سبحانه الم یلعن القرن الحاضی بین ایدیکم الا تبرکهم الامر بالمعروف و النهی عن المنکر و لعن الله السفهاء یرکوب المعاصی و العلماء تبرک الناهی

 و خداوند سبحان گذشتگان را از رحمت خود دور نکرده مگر به جهت ترک نمودن ایشان امر به معروف و نهی از منکر را و یکدیگر را به کار پسندیده وادار نکرده و از کار ناشایسته بازنداشته پس خداوند  نفسها را از جهت گناه کردن و خردمندان را از جهت نهی از منکر نکردن لعن فرمود( از رحمت خود دور کرده ) به عذاب سخت گرفتارشان نمود.

 و ما اعمال البرمکها و الجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمعروف و النهی عن المنکر الا فی بحر لحی و ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر  لایقربان من اجل ولاینقصان من رزق و افضل من ذلک مکه عدل امام جائز.

و همه چه اعمال نیکو و جهاد در راه خدا در پیش امر به معرو ف و نهی از منکر نیست مگر مانند آب دهان انداختن در دریای پهناور ( چون قوام اسلام امر به معروف و نهی از منکر می باشد) ( چون اجل بموقع خود می رسد و روزی کم و زیاد نمی‌شود خواه امر به معروف و نهی  از منکر بکنید یا نکنید) هر که این عبادت بزرگ که سرمایه همه نیک بختی ها است را از ترس جان یا بیم کم شدن روزی برابر خشم مردم از دست می دهد.

 لم یعرف یغلبه معروفاَ و لم منکر منکر اقلب مهل اعلاه اسفله و أسفله اعلاه.

 پس کسی که بدل کار شایسته را نشناخت و ناشایسته را انکار ننمود( نیکوکاران را دوست نداشته و بدکاران را دشمن ندانسته که این کار در باب امر به معروف و نهی از منکر اول واجب است ) وارونه گشته سرش و پائین و پایش بالا خواهد شد( در دنیا آسایش نداشته سرگردان و در آخرت نیک بختی رااز دست داده و به کیفر همیشگی گرفتار می شود.

 لا شرکو الامر بالمعروف و النهی عن المنکر منوولی علیکم شرارکم ثم تدعون فلاستیجاب لکم.

تبلیغات و امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که اشرار فاسدان بر شمامسلط می گردند پس هرچه دعا کنید مستجاب نمی شود.