تحقیق مقاله انقلاب اسلامی و ریشه های آن ( تلخیص کتاب حدیث پیمانه)

بسمه تعالی

ضروری و تکوینی

تعریف انقلاب  نهاد                        آرمان ها و اهداف

انقلاب اجتماعی آن دگرگونی است که همراه با تغییر نظام اجتماعی، در سطح نهادها و آرمانهای مترتب بر آن باشد. هر اجتماع متشکل از افرادی است که با رفتارهای نظام یافته خود در جهت دست یابی به آرمانهای مورد نظر، نهادهای مختلفی را شکل می دهند. بدیهی است که بین این نهادها با آن آرمانها و هدفها پیوندی تکوینی و ضروری برقرار است، چندان که دگرگونی در آرمانها، تغییر در نظام و نهادهای خاص نظام را به همراه دارد و تغییر در نظام نیز می تواند مانع دست یابی به آرمانهای مورد نظر گردد. زمانی که یک نظام اجتماعی به وسیله نیروهای اجتماعی که در چهارچوب آرمانهای آن نظام تلاش می کنند، ایجاد شود مراحل رشد و توسعه خود را یکی پس از دیگری طی می کند و با یک سلسله تحولات سیاسی و اجتماعی منظم، فرهنگ و تمدن مورد نظر خود را، بارور می سازند.

در متن یک نظام اجتماعی و در طول حیات آن تغییرات جمعیتی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بسیاری اتفاق می افتد و هر یک از این تغییرات سلسله ای از تحولات بعدی را به دنبال دارد. افراد و اعضای هر نظام در طی نسل های متوالی دگرگون می شوند و کودتاهای سیاسی هیئت حاکمه را تغییر می دهد، جنگهای داخلی و خارجی توان و نیروی نظامی را کاهش و یا افزایش می دهد تغییرات جغرافیایی، امکانات و شرایط رشد جامعه، یا سقوط آن را متحول می سازد، اصلاحات اجتماعی بر سلامت و نشاط جامعه می افزاید حوادث طبیعی نظیر قحطی و خشک سالی مشکلات جدی برای نظام به وجود می آورد، رفاه و توانمندی شرایط اجتماعی نوینی را می آفریند و جامعه را در مسیر آسیب های نوینی قرار می دهد و ... اما همه این دگرگونیها، تا زمانی که به تغییر سیستم اجتماعی منجر شود، در چهارچوب جامعه موجود قابل تحلیل است.

رفتن یک نظام اجتماعی و آدن نظام اجتماعی دیگر  انقلاب اجتماعی

نابودی و مرگ یک نظام اجتماعی، زمانی که با جایگزینی نظام نوین همراه شود، همان حادثه منحصر به فردی است که «انقلاب اجتماعی» نامیده می شود.

عنصر مقوم انقلاب اجتماعی، تغییر نظام – نه تغییر در نظام- است و این معنا مستلزم نابودی و تغییر افراد و عناصر نظام پیشین نیست، بلکه با مرگ نظام ممکن است عناصر و حتی اعضای نظام پیشین نظیر بسیاری از سازمان های اجتماعی در چهارچوب نظام اجتماعی جدید فعالیت حیاتی نوینی را که عهده دار تحقق آرمان های اجتماعی جدید است، سازمان ببخشند.

هر نظام و ساخت اجتماعی به تناسب آرمان های خود از برخی از سازمان های اصلی برخوردار است که آنان را به دلیل نقش بنیادینی که در آن نظام دارا هستند، نهادهای خاص آن نظام می نامیم. هر نظام اجتماعی به تناسب آرمانهای خود سازمانهای دارد که نقش بنیادین دارد  نهادهای خاص

دامنه تغییراتی که در چهارچوب نظام انجام می شود، گاه با تغییر همه اعضا و اجزای نظام همراه است، مانند تبدلاتی که در سلولهای بدن انسان در سالهای عمر انجام می شود. تغییری را که یک نظام آن را تحمل نمی کند، تغییر غرض و آرمان واحدی است که در متن کثرت های متغیر و سیال نظام حضور دارد.

نگاه دینی، طبیعت بخش پستی از حقیقت – حضور غیب در تمام امور زندگی

معرفت نیرو مذهبی  نگاه ؟ و ماورای طبیعت است.

غیر دینی؛ طبیعت عین حقیقت است.

تفاوت

بخش اول: دو نیروی مذهبی و استبداد

1-1) هویت نیروی مذهبی

نیروی مذهبی در نتیجه انسجام افراد مذهبی که دارای جهان بینی و معرفت مشترک مذهبی هستند پدید می آید. این معرفت که باعث انسجام نیروی مذهبی است از نگاه خاص این نیرو به طبیعت و ماورای طبیعت حاصل می آید. تفاوت نگاه دینی و غیر دینی در این است که در نگاه دینی طبیعت همه حقیقت نیست بلکه بخش نازلی از آن است ولی در نگاه غیر دینی تمام حقیقت، طبیعت موجود می باشد که در معرض ادارک حسی است. در نگاه دینی فرد «غیب» را در تمام امور زندگی فردی و اجتماعی می بیند و لحاظ می کند و امور حسی و مادی را بخش پستی از حقیقت کلی در نظر می گیرد.

توجیه زندگی دینی  شناخت عالم غیب و باطن هستنی  وحی

توجیه و بیان زندگی دینی تنها از طریق شناخت عالم غیب و باطن هستی میسر است و این شناخت عالم غیب از طریق «وحی» که باعث شهود غیبی است امکان پذیر است، نه از طریق حسّ و عقل، که حس مربوط به امور ظاهر است نه باطن آن و عقل فاهم کلّیات عالم چون درک حقیقت وجودی انسان و جهان و ... نه پی برنده به خصوصیات و جزئیات امور کلی.

افراد نسبت به حرکت در طریق وحی و برگشتن از این راه به سه دسته تقسیم می شوند:

اول: انبیاء و اولیا که صاحب شناخت شهودی نسبت به عالم حقیقت هستند، شاهدان غیب.

دوم: مؤمنان به غیب از شهود بی بهره اند ولی به واقعیت آن یقین دارند از طریق عقل.

سوم: منکران غیب یا غافلان از آن که به شناخت حسی هستند اکتفا کرده اند و در دین کافران و گمراهانند.

پیامبران و اولیاء الهی برای هدایت و رهبری مؤمنان مجموعه قوانینی را با استناد و اتکا به شناخت شهودی و غیبی در قالب فرمانها و دستورها به مؤمنان امر می کنند که به این مجموعه قوانین «سنّت» می گویند. مجموعه قوانینی که با استناد به شناخت شهودی و غیب در قالب فرمان و دستور از جانب پیامبران بر مومنین داده می شود.

این سنت چند ویژگی دارد:

اول: ره آورد عروج انسانی الهی است که برای دیگران ارائه داده.

دوم: فارغ از شناختهای حسی و عقلی مخلوط با خواستهای طبیعی افراد است.

سوم: استفاده از این سنت فقط برای ایمان آورندگان به غیب میسر است.

در جامعه دینی هر رفتاری که در وحی ریشه نداشته باشد و از سنت بی بهره باشد «بدعت» است.

قوانینی که توسط «سانّ» - ولی یا نبی به اعتبار اینکه سنت الهی را ارائه می دهد- به جامعه ابلاغ می شود دو نوع است»: 1- قوانین کلی، که تمام ابعاد فردی و اجتماعی انسان را شامل می شود مانند نماز و روزه و ... که در جامعه به عهده قوه مقننه است..

2- قوانین جزئی، که ناظر به اشخاص یا موارد خاص است که انجام آن به عهده قوه قضاییه و مجریه است.

2-1) هویت نیروی استبداد

هر فردی رأی خود را با صرف نظر از هدایت و شناخت الهی و دینی میزانی برای رفتار و عمل قرار دهد، مستبد است و نیروی استبداد افرادی هستند که اینگونه عمل می کنند و بر حسب کمیّت هیأت حاکمه به استبداد اقلیت «دیکتاتوری» و استبداد اکثریت «دموکراسی» تقسیم می شود.

وحدت و انسجام نیروی استبداد بر اساس معرفت شهودی و ایمان حقیقی نیست، بر اساس حس و گرایش عاطفی است. قبل از مشروطه

استبداد در طول تاریخ گذشته ایران

نظامهای سیاسی و اجتماعی گذشته ایران بیشتر بر اساس مناسبات ایلی و عشیره ای شکل گرفته اند.

ابن خلدون محور انسجام نیروی اجتماعی را در این گروهها «عصبیّت» می نامد.

نکته قابل توجه در مورد این نیروها نگاه به محور تشکیل دهنده و جذب کننده نیروهای مستبد است. مستبدی که در این نظامها در مرکز اقتداد قرار می گیرد و قانون گذاری و اجرای قانون بر محور رأی و فرمان او شکل می گیرد، خود از هدایت الهی بی بهره است. بنابراین وحدت و انسجام نیروی استبداد هرگز بر معرفت شهودی و ایمانی حقیقت استوار نیست بلکه بر اساس شناخت حسی و گرایش عاطفی است و نکته دیگر اینکه فردی که عضور این نوع قبیله و عشیره است چون اقتدار، منفعت و موقعیت اجتماعی خود را در گرو موقعیت و اقتدار قبیله می بیند هر جا که حق با منفعت قبیله او تضاد داشته باشد از حقیقت سرباز می زند.

3-1) ابزارها و محذورات استبداد

هنگامی که این اقتدار سیاسی خود را بسط می دهد، انسجام درونی خود را در پرتو پیوند حسی و عاطفی و پیمان های ایلی و عشیره ای که بین شریکان قدرت برقرار می شود، حفظ می کند و نظام اجتماعی را آنچنان که مقتضای مدینه تغلیب است، بر اساس غلبه و زور تحکیم میبخشد.

از آنجا که سلطه زور در اصطکاک قدرتهای دیگر اجتماعی شکننده و ناپایدار است، از طرف دیگر پیشینه تاریخی معاصر ایران، صحنه حضور و بسط تفکر دینی نیز می باشد نفوذ اندیشهه دینی در بخشهای مختلف جامعه، اقتدار ایلات را گرفتار تنگناهای اجتماعی خاصی کرد.

نفوذ اندیشه دینی = ایجاد تنگنا برای اقتدار ایلات

استبداد علاوه بر زور که وسیله اول سیطره آن است برای آنکه راحت تر به حیات خود ادامه دهد متوسل به «تحریف» می شود. این وسیله بعد از زور مهمترین عامل اقتدار حکومتهای استبدادی در ایران بوده است. زور+ تحریف= مهمترین عامل اقتدار است.

منحرفان خود را از جانب خداوند، آگاهِ اسرارِ نهان می دانند و ادعاهایی از قبیل رسالت و نبوت دارند، به این  نوع متحرّفان «مُتَبَنّی» گویند.

وحدت و انسجام نیروی استبداد تا پیش از مشروطه در جامعه ایران بر محور شناخت حسی و عاطفی شکل می گیرد نه بر اساس توان عقلی یا مدیریت اجرایی. به عنوان مثال می توان از حاکمیت اکثر شاهزاده های قاجار چون ظلّ السلطان نام برد که اکثراً بر اساس نظام عاطفی خانوادگی میان خانواده های قاجار بوده است.

بخش دوم: عصبیّت و آثار آن در بعد از اسلام

1) ظهور اسلام و تداوم سیاسی عصبیت:

طلوع اسلام از افقی است که اتصال زمین با آسمان الوهیّت در آن واقع می شود.

قلب پیامبر (ص) عرش رحمان «قلب المؤمن عرش الرحمن» و زبان او مجرای وحی خداوند سبحان - «و ما ینطق عن الهوی ان هو إلا وحی یوحی» است.

در سال هشتم هجرت جایگاه اصلی کفر یعنی مکّه در هم شکست و تا سال دهم هجرت، اسلام سراسر شبه جزیره را فرا گرفت. در هنگام حیات پیامبر (ص) جامعه اسلامی سازمان و نظام دینی خود را باز نیافته بود. علاوه بر تقنین که ناظر به قوانین کلّی است قضا و حکومت نیز از چهره دینی برخوردار بود. به همین دلیل احکام و مقررات جزئی با آنکه به دلیل جزئی بودن موضوعات از تناسب و دوام قوانین کلّی برخوردار نمی باشد، تقدّس و حریمی ؟؟ داشتند.

شرط ایمان آن بوده که چون پیامبر در نزاعز حکم نماید بر آن حکم گردن نهاده شود و چون برای اجتماعی فرمان دهد از آن فرمان تخلّف نگردد.

در جامعه دینی در کنار ایمان آورندگان به غیب و پیامبر، گروه دیگری بودند که با اظهار یعنی از طریق زبان به اسلام روی می آورند این گروه منافقان بودند. حضور نفاق در شبه جزیره، نظیر حضور کفر مشکلی جدّی برای جامعه دین به حساب می آمد، با این تفاوت که جریان نفاق با افزایش اقتدار سیاسی اسلام عظیم تر و منسجم تر شد. بسیاری از آیات قرآن از جمله بخش قابل توجهی از آیه های سوره توبه به فعالیتها و گروه بندیهای مخلتف منافقان اشاره دارد. سوره توبه از آخرین سوره های قرآن که بعد از جنگ تبوک و قبل از رحلت پیامبر نازل شده است.

عبدالله ابن ابی منافق مشهور و بدنامی که برخی از آیه های سوره های منافقین درباره او نازل شده در زمان نزول سوره توبه از دنیا رفته بود.

در سوره توبه گروه های مختلفی از جمله کسانی که علی رغم فرمان پیامبر از حضور در جنگ به بهانه های مختلف خودداری کردند و کسانی که «مسجد ضرار» را جهت ترویج کفر و تفرقه بین مسلمانان ساخته بودند و همچنین برخی منافقان که همراه سپاه اسلام در جنگ تبوک بودند معرّفی می شوند.

ذکر خصوصیات گروه های مختلف نفاق در سوره توبه نشان دهنده حضور جدی و فعّال آنان در لحظات واپسین زندگی پیامبر (ص) است.

ابن خلدون با آنکه حاکمیّت عصبیّت را قانون ثابت و همیشگی تاریخ می داند بر این حقیقت نیز اعتراف می کند که حاکمیّت پیامبر در صدر اسلام یک استثنای تاریخی است که با اعجاز الهی همراه است.

عصبیّت جاهلی و قومی با رحلت پیامبر (ص) برای بازیافتن اقتدار پیشین بسیج می شود. در دوران بنی عبّاس نیز حاکمیت جامعه اسلامی در لباس خلافت پیامبر از موقعیت مشابه یا سخت تر از آنچه در دوران بنی امیّه بود قرار داشت.

2) جغرافیای اندیشه در دوران بنی امیّه:

بعد از رحت پیامبر (ص) اولین اختلاف در زمینه وصایا شکل گرفت. در «سقیفه» مسأله حاکمیّت جامعه چهره ای سیاسی به خود گرفته بود به این معنا که دیدگاههای مختلف مسأله را از زاویه بازتاب سیاسی آن نسبت به خود و دیگر گروههای اجتماعی مورد نظر و تحلیل قرار می دادند در حالیکه شیعه مسأله را از زاویه ای اعتقادی مورد نقد و بررسی قرار داد.

در زمان حیات رسول خدا (ص) این دیدگاه شیعی مورد قبول همه مسلمانان علاوه بر آن که احکام کلّی را از طریق وحی و ابلاغ پیامبر دریافت می داشتند، حاکمیّت رسول خدا (ص) را نیز در احکام جزئی حاکمیت الهی دانسته و تخلّف از آن احکام را به معنای تخلّف از حکم خداوند می دانستند.

شیعه معتقد است که پیامبر از نخستین روز تبلیغ اسلام، وحی خود را به فرمان الهی برای عهده داری احکام اجرایی معرفی کرده است و پس از آن نیز به گواهی برخی از آیه ها و شأن نزول آنها در موارد فراوان، این حقیقت را از ناحیه خداوند ابلاغ کرده است.

بعد از رحلت پیامبر و اکتفا به کتاب الهی به صورت یک شعار جدّی، موجب شد تا ثبت و حتّی در مواردی نقل سنّت رسول خدا (ص) به عنوان یک جرم اجتماعی و گناه شمرده شود.

عقایدی را که معاویه و به تبع از آن بنی امیه تبلیغ می کردند دارای مشخصات زیر است:

1- تقدس بخشیدن به عثمان و ایجاد نفرت و عداوت نسبت به خلیفه چهارم

2- جبر و سلب اراده و اختیار از انسان  تأمین مشروعیت اقتدار سیاسی و الهی بودن حاکمیت بنی امیه.

3- منع از تفکر و اکتفا بر ظاهر کتاب و احادیثی که نقل می شد  مبنای مشروعیت خود را جعلیات حدیت قرار داده بودند.

4- تشبیه خداوند به مخلوقات

بنی امیه بر مدار عصبیت قومی خود به دنبال تأمین اجتماعی بود، به گونه ای که به مسائل علمی نیز از همین زاویه می نگریستند.

تقدّس بخشیدن به عثمان که به موازات دشمنی با خلیفه چهارم انجام می شد، دو دلیل سیاسی برای بنی امیّه می توانست داشته باشد:

اوّل: خلیفه سوم از بنی امیه بود.

دوم: معاویه ستیز خود را با خلیفه چهارم به بهانه خونخواهی خلیفه سوم انجام می داد.

منع تفکر و جمود حاکم بر ظواهر کتاب و احادیث از سوی بنی امیه به این دلیل بود که بنی امیه مبنای مشروعیت خود را بر جعلیاتی قرار می داد که به نام حدیث پیامبر به جامعه القا می کردند و در صورتی که جامعه با عقل و درایت که در معانی این احادیث و مغایرت آنها با برخی از منقولات دیگر و یا مخالفت آنها با کتاب الهی می پرداخت، مشکلاتی را برای تأمین هدف مورد نظر بنی امیه فراهم می آورد.

1. از جبر و سلب اختیار از انسان

2. خلط حقایق اعتباری و تکوینی و تشریعی و تکوینی

دلایل برای الهی بودن حاکمیت بنی امیه

تشبیه خداوند به مخلوقات نیز انحرافی اساسی در مسائل توحیدی و اعتقادی جامعه بود. این انحراف دو سبب عمده داشت:

اوّل: منع از تفکر و جمود حاکم بر ظواهر و تدبر نکردن در آیه های قرآن موجب می شد تا انسانهایی که با امور محسوس مأنوس هستند، معانی عمیق هستی شناختی دین را بر ظاهر محسوس و مادّی آن حمل کنند چنانچه آیه هایی در بیان علوم توحیدی خداوند نسبت به مخلوقات است.

دوم: بدلیل ورود یهودیان تازه مسلمان شده در دربار بنی امیه و رواج قصه گوها در میان مردم بود، زیرا گروه اول القائات بنی امیه در لباس فرقه ای که به صورت رسمی مورد حمایت حاکمیت قرار گرفت، ظاهر شد.

در مدینه علاوه بر تقنین فضا و حکومت نیز از چهره ای دینی برخوردار بود.

جریان نفاق با فتح مکه و حوادث بعد از آن شدت بیشتری یافت.

فرهنگ دینی اسلام علی رغم انتقام فرهنگ سیاسی پیش از آن، الزامات فراوان را بر استبداد موجود تحمیل می کرد. در دوران بنی عباس حاکمیت در لباس خلافت پیامبر موقعیتی مشابه با دوران بنی امیه داشت.

انزوای عترت و اکتفاء به کتاب خدا به منزله حذف دین از دایره احکام ولایی و قضایی است و این امر موجب شد تا ثبت و در مواردی نقل سنت رسول خدا (ص) به عنوان یک جرم و گناه شمرده شود.

حاکمیت سیاسی بعد از پیامبر با آن که برآیند اقتدار قبیله ای عرب است، به دلیل حضور اندیشظ دینی ناگزیر از توجیه دینی خود بود.

فرقه ای که با حمایت بنی امیه رسمیت یافت، از جهتهای مختلف قدریه، عثمانیه، اهل حدیث و مشتبهه خوانده می شوند. در پایان سده اول اندیشه های رایج اهل حدیث درباره اهانت نسبت به خلیفه چهارم و گریز از ثبت سنت متزلزل شد.

3) تحولات فکری در دوران بنی عباس:

مجموعه احادیثی که در دوران بنی عباس گرد آمده «سنت» و عقایدی که درباره آنها شکل گرفت «عقاید السنه» نامیده شد.

احمد بن حنبل امامت و ریاست عقاید اهل سنت را پیدا کرد، اهل سنت در استناد به ظواهر احادیث و آیات و در تشبیه خداوند به مخلوقات و منع استفاده از عقل و برهان و منع از بحث و مجادله درباره اصول و عقاید با عثمانیه وجه اشتراک داشتند.

وارثان احمد بن حنبل، ابوالحسن اشعری را به دلیل استفاده از شیوه کلامی در جمع خود نپذیرفتند و ابوالحسن اشعری که درصدد دفاع کلامی از برخی عقاید اهل حدیث بود، در نهایت جایگاه احمد بن حنبل را در میان اهل سنت به دست آورد. کلام اشعری با حمایت بنی عباس بصورت شیوه کلامی رایج در میان اهل سنت در آمد.

احمد حنبل  اهل سنت

ابوالحسن اشعری  اهل حدیث

حضور امامان شیعه

بخش سوم: تشیّع و پاسداری از سنّت

بعد از حضور امامان شیعه

مقاطع تاریخ اندیشه اسلامی

امامت (تعیین امام)         افعال خداوند

احکام حکومتی

1) اصول اعتقادی تشیّع:

بیان حرکت اعتقادی تشیع در گروه توجه به جغرافیای اندیشه در جامعه ای است که تشیع در بستر آن حرکت کرده و موضع داشته است، توجه به نوع طرز فکر مردم و طبقات مختلف در دوران بنی امیه و بنی عباس.

تاریخ اندیشه اسلامی در دو مقطع حضور امامان شیعه و بعد از آن دسته بندی می شود:

هر کدام از امامان شیعه با توجه به شرایط اجتماعی دوران خود و نحوه برخورد حکومتها با دین و مردم به نوعی پاسداری عقاید دینی و بخصوص عقاید شیعی را عهده دار بوده اند. مثلاً امام علی (ع) در خطبه های خود درباره قشری گری و هجوم داستانهای یهودی به حریم دین به دفاع بر می خیزد. امام سجّاد نیز در صحیفه سجادیّه به همین نحو امام حسین (ع) با شهادت و امام باقر و صادق (ع) با تربیت شاگردان و دیگر امامان نیز با روشهای دیگر.

شبعه = قرآن، عترت، عقل و اجماع

جنجال برانگیزترین مبحث اعتقادی شیعه «امامت» است. تشیع از آن جهت امامت و احکام حکومتی را، همانند احکام کلی دارای ربط و پیوند الهی می داند و تعیین و نصب امام را از افعال خداوند می داند، بحث از آن را در راستای دیگر مباحث کلامی مطرح قرار می دهد و صریحاً می گوید که امامت امام منصوب  الهی است.

سنی = قرآن، سنت

منابع

2) فروع اعتقادی تشیع:

فرق عمده فروغ مختلف فقه شیعه و سنی در منابع و شیوه های استنباط احکام از منابع در دسترس است. منبع مشترک استخراج احکام فقهی شیعه و سنی قرآن است و منبع مخصوص شیعه عترت است.

خارج دانستن عترت در نظر اهل سنت باعث از بین رفتن احکام جزئی و کلی زیادی شده است، زیرا در قرآن فقط 500 آیه احکام داریم که قسمتی از آن نیز مشتمل بر تأکیدات مکرر و مقیداتی است که پیامبر در زمان حیات بیان فرموده است و علاوه بر این قرآن کلی بیان کرده و در مقام بیان تفصیلی احکام نیست.

وقتی به احادیث پیامبر (ص) نیز نگاه می کنیم، می بینیم قریب به یک قرن بعد جمع آوری شده و اکثراً تحریف شده است که مشکل دیگری سر راه مجتهدان اهل سنت قرار می دهد. این در حالی است که تشیع تا هنگام غیبت کبری – نیمه اول سده چهارم- علاوه بر ثبت احادیث نبوی به طور پیوسته با خاندان عترت در تماس بوده و توانسته بسیاری از مشکلاتی را که اهل سنت با آن روبرو بوده از پیش روی خود بردارد.

یکی دیگر از مشکلات اهل سنت استفاده صرف از دو منبع کتاب و سنت است، در حالی که شیعه علاوه بر کتاب و سنت بسیار غنی خود – داشتن چهارصد کتاب – به منابع مهم دیگری چون عقل و اجماع نیز دسترسی دارد.

علاوه بر منابع یاد شده فقه شیعه دارای ویژگیهایی است که موجب بروز احکامی شده که موجودیت و بقای آن را به عنوان یک نیروی فعال در طول تاریخ اسلام حفظ کرده است. از این رو به برخی از ویژگیهایی که مربوط به بابهای مختلف فقه، نظیر فقه سیاسی، قضایی و اقتصادی است، اشاره می شود.

پیامبر و ولی از جانب خدا انتخاب می شوند.

حق حاکمیت از دیدگاه شیعه؛ خدا پیامبر اولی الامر (امامان و کسانی که امامان برگزیدند)

حکم ولی عمومیت دارد.

1) فقه سیاسی:

بحث امامت اگر چه یک بحث کلامی است؛ ولی دارای آثار فراوانی در فقه شیعه، بویژه فقه سیاسی است از جمله وجوب فرمانبرداری از امامان معصوم و حرمت و تمکین در برابر رهبری و ولایت حاکمانی که از نصب الهی محروم هستند. به این معنا که گاه فقه سیاسی شیعه به افرادی خاص که دارای شرایط ویژه ای هستند، اجازه فرمانبرداری و تبعیّت ظاهری از حاکمان غیر الهی (طاغوت) را برای منفعت و مصلحت اسلام یم دهد، برای مثال از علی بن یقطین شیعه امام کاظم (ع) در دربار هارون می توان نام برد که در ظاهر وزارت هارون را به عهده داشت ولی در واقع کارگزار امام بود.