تحقیق مقاله امانت دارى در سیره پیامبر

وسعت معناى امانت و اهمیت آن در اسلام

امانت دارى از نظر قرآن و سیره پیامبر(ص)

اهمّیت امانت دارى در روایات

نمونه‏هایى از سیره پیامبر(ص) و امامان (ع) در امانت دارى

وسعت معناى امانت و اهمیت آن در اسلام

یکى از خصلت‏هاى بسیار مهم فردى و اجتماعى، امانت‏دارى است. امانت دارى به معناى حفظ و سالم نگه‏داشتن آن از خطر و آسیب است. واژه امانت در اصل از «امن» و آرامش و اطمینان گرفته شده ؛ چنان که امانت دارى موجب امنیت، اعتماد و سلامتى جامعه از انحرافات و خطرها خواهد شد.

قیّومى صاحب لغت نامه «المصباح المنیر» مى‏نویسد:

«امانت در اصل از امن به معناى سکونت و آرامش قلب است و از نظر لفظ و معنا مانند واژه سلِمَ است: «اَمِنَ مِنَ الاسد، مثل سَلِمَ مِنهُ»، یعنى از گزند شیر ایمن شد، مرادف است با از گزند شیر به سلامت ماند»، [1]

ضد امانت، خیانت است که زشت‏ترین خصلت از نظر عقل و دین مى‏باشد.

گرچه در میان مردم وقتى از امانت دارى سخن به میان مى‏آید، غالب مردم به امانت در امور مالى توجّه مى‏کنند، ولى بر اساس معناى لغوى و آیات و روایات بسیارى که در این راستا آمده، امانت دارى معناى وسیع و شاخه‏هاى مختلفى دارد که هر کدام در جاى خود مهم است.

به طور کلى در وهله اول، امانت را مى‏توان به دو شاخه: معنوى و مادى تقسیم کرد هر کدام از این دو نیز داراى شاخه‏هاى متعدد و آثار متناسب با خود دارند.

امانت‏هاى معنوى مانند: اسلام، ایمان،قرآن، نماز، ولایت، مقام و...

امانت‏هاى مادى مانند: ودیعه مالى، قرض الحسنه، بیت المال، سپرده‏هاى گوناگون، در نزد اشخاص حقیقى و حقوقى، بانک‏ها و...

حتى یک سوزن ته گرد و یک نخ هم در نزد افراد و یا مسؤولان دولتى، یک نوع امانت است. از امام صادق و امام باقر (علیهما السلام) نقل شده که فرمودند: «امانت‏هاى خداوند، اوامر و نواهى او است و امانت‏هاى بندگان خدا، امانت‏هاى مالى است که به همدیگر مى‏سپارند». [2]

کوتاه سخن آن که در بررسى آیات و روایات چنین بر مى‏آید که بزرگ‏ترین امانت الهى همان تکلیف و مسئولیت است که خداوند در پرتو آزادى و اراده‏اى که به انسان داده، در اختیارش نهاده است، بر همین اساس حضرت على (ع) نقل مى‏کند که پیامبر (ص) یک ساعت قبل از رحلتش خطاب به من فرمود: «یا اَباالحسن اَدّ الامانه اِلَى البرّ والفاجِرِ فى ما قَلَّ و جَلَّ حَتّى فى الخیط وَالمخیط؛ اى ابوالحسن! امانت را چه مربوط به شخص نیکوکار باشد یا بدکار، چه کم باشد، چه زیاد، حتى امثال نخ و سوزن هم به صاحبش برگردان». [3]

از اهمّیت امانت دارى و رد کردن به موقع آن به صاحبش، همین بس که امام سجّاد (ع) فرمود: «بر شما باد به دادن امانت به صاحبش، سوگند به آن کسى که محمّد (ص) را به حق به پیامبرى مبعوث کرد، اگر قاتل پدرم حسین (ع) همان شمشیرى را که با آن پدرم را شهید کرد، به عنوان امانت به من مى‏سپرد، (و من آن را مى‏پذیرفتم) در امانت دارى آن خیانت نمى‏کردم». [4]

امام صادق(ع) نیز فرمود: «هر کسى که او را مسئول امانتى کرده‏اند و او آن را به صاحبش برگرداند، هزار گره از گره‏هاى آتش دوزخ را از گردنش گشوده است، بنابراین به اداى امانت پیشى گیرید و آن را جدّى بگیرید، زیرا هر کسى که حریم امانت را رعایت کند، شیطان صد نفر از شیاطین گمراه‏گر را بر آدمى گمارد، تا او را وسوسه و گمراه کنند» [5]

این حدیث بیان گر آن است که امانت دارى و رعایت حریم امانت به طور کامل، بسیار کار دشوارى است و انسان در این راستا باید بسیار جدى و مراقب باشد تا در کمند شیطان قرار نگیرد. چنین کسى باید با اراده نیرومند، در برابر القائات شیطان، استوار بوده و مقاومت کند.

امانت دارى از نظر قرآن و سیره پیامبر(ص)

در آیات متعددى از قرآن سخن از لزوم امانت دارى و نکوهش خیانت به امانت به میان آمده است؛ [6] از جمله در توصیف مؤمنان و نماز گزاران راستین مى‏فرماید:«وَالَّذینَ هُم لاما ناتِهِم و عَهدِهِم راعُونَ؛ آنها امانت‏ها و عهد خود را رعایت مى‏کنند». [7] یعنى آنهایى که حریم امانت را رعایت نمى‏کنند، مؤمن راستین، و نمازگزار حقیقى نخواهند بود.

از جمله اعلام مى‏دارد که اداى امانت از فرمان‏هاى الهى است که باید حتماً به انجام آن اقدام کرد، آن جا که با تأکید مى‏فرماید:«اِنَّ اللّهَ یَأمُرُکُم اَن تُؤدُّوا الاماناتِ اِلى اَهلِها. [8] خداوند به شما فرمان مى‏دهد که امانت‏ها را به صاحبانش پرداخت کنید.

در مورد شأن نزول این آیه چنین نقل شده: وقتى در سال هشتم هجرت، مکّه به دست سپاه اسلام به فرماندهى پیامبر اکرم (ص) فتح و آزاد شد، عثمان بن طلحه در آن وقت کلید دار کعبه از طرف مشرکان بود، پیامبر(ص) او را احضار کرد و کلید را از او گرفت تا در کعبه را باز کند و درون خانه کعبه را از لوث وجود بت‏ها پاک نماید، پس از انجام این کار، عباس عموى پیامبر(ص) از پیامبر (ص) تقاضا کرد تا کلید دارى کعبه را (که منصب مهمى بود) ، به او واگذارد، ولى پیامبر (ص) بر خلاف این تقاضا، پس از بستن در کعبه، کلید را به عثمان بن طلحه (با این که در آن وقت مشرک بود) داد، در حالى که این آیه را تلاوت مى‏کرد:«اِنَّ اللّهَ یَأمُرُکُم اَن تُؤَدُّوا الاَماناتِ اِلى اَهلِها». [9]

این شیوه پیامبر (ص) که بر اساس فرمان قرآن بود، حاکى از اهمّیت ویژه در امانت دارى است، تا آن جا که تقاضاى عمویش را رد کرد و امانت را به صاحبش که مشرک بود بازگرداند.