تحقیق مقاله نظریه کنش متقابل نمادی

چکیده

یکی از عمده‌ترین مکاتب جامعه‌شناسی نظریه کنش متقابل نمادی با نظریات‌ جرج هربرت مید (1931- 1863) پایه‌ریزی و توسط هربرت‌بلومر (1986- 1900) تکمیل و تدوین گردید که در دوزمینه بازنمودن نکات و مفاهیم پوشیده و گسترش مبانی تئوریک خودکار بلومر قابل توجه‌است. بلومر از چهره‌های برجسته جامعه‌شناسی آمریکا که دارای برجسته‌ترین پست‌ها و سمت دانشگاهی ودر نهایت استاد برجسته جامعه‌شناسی مطرح بوده‌است وی شاگرد خاص مید و بنیانگذار نحله جدید کنش‌متقابل نمادی می‌باشد که مخالف با جامعه‌شناسان عواملی جامعه‌شناسی تفسیری را وارد محیط دانشگاهی کرد.

وی کتاب چشم‌انداز و روش کنش متقابل نمادی را در سال 1969 منتشر ساخت ودر آن به تشریح قضایای بنیادین خویش که شامل سه قضیه اعیان، منشاء اعیان و وجه تفسیری پرداخت. باورهای ریشه‌ای کنش متقابل نمادین را بلومر  1 ماهیت یا طبیعت جامعه‌ بشری و زندگی گروه اجتماعی  2 ماهیت کنش متقابل اجتماعی 3 ماهیت اعیان

4 انسان موجودی کنشگر  5 ماهیت کنش انسان  6 بهم پیوستگی کنش یا کنش پیوسته می‌داند.  استاد بلومر بعنوان نماینده مکتب شیکاگو در مقابل مکتب آیوا و مانفورد‌کون قرار می‌گیرد که نگرش‌های پوزیتویستی را عامل انشعاب آنها می‌دانند. اولین قضیه در روش‌شناسی بلومر بررسی جهان تجربی است که برای بررسی آن باید دو فرایند کشف ووارسی را پیشنهاد می‌کند. بلومر در انجام پژوهش مراحل 1 منظر و تصویر پیشین جهان تجربی  2 ساختن مسأله  3 شناخت داده‌های متناسب و گرد‌آوری آنها

4 تعیین روابط میان داده‌ها و تحلیل 5 تفسیر کردن نتایج  6 آزمون نهایی مفهوم را در نظر دارد . عمده‌ترین مفاهیم که به آن پرداخته‌ایم عبارتند از خود رهاسازی ، اجتماعی‌شدن ، رفتار جمعی، مراحل تاریخی است و در نهایت نگاهی به آراء منتقدین و جوابهای داه‌شده را در حد بضاعت آورده‌ایم.

مقدمه:

یکی از عمده‌ترین مکاتبی که در سده بیستم در جامعه‌شناسی آمریکا رشد و گسترش‌یافت و توسط « جرج هربرت مید»1 پایه‌ریزی شد. دکتر تنهایی (1371) علل متفاوتی را به عنوان زمینه‌های مساعد  رشد این مکتب جامعه‌شناسی نام برد به خلاصه‌ای از آنها اشاره‌می‌کنیم :

1 اعتراض که بر علیه رشد روزافزون مکتب رفتارگرایی در روان‌شناسی شده بود و لازم‌بود تا نظام تجربی و مستدلی را پی‌ریزی کرد تا بتوان ضعف تئوریک نهضت رفتار‌گرایی را جبران‌ نمود .

2 رشد روزافزون جامعه جمع‌گرای2 آمریکایی بود که با توجه به نیازجامعه به گسترش‌های  پی‌در‌پی و نیز، با توجه به مهاجرت سیل‌آسا ، نیاز به موفقیتی بود که سعه‌صدر اجتماعی را در پذیرش‌استعدادهای جدید بر تاریخ نژادپرست و قوم‌گرای آمریکا مسلط نماید.

مید دو پاسخ عمده جامعه‌شناسی به این وضعیت داد: (همان منبع) 

1 ارائه تئوری معروف در باب « خود» بود که با ابعاد و عناصر مربوط به آن تصویر جدیدی را از یک جامعه پویا و جمع‌گرای انسان گرایانه عنوان می‌نمود

2 طرح تئوریک و فلسفی « فلسفه حال»1 بود. در فلسفه حال مید سعی می‌کرد توجه انسان جدید واز دنیای ظلمت زده گذشته و نیز بندگی به خیالهای خام و تجربه نشده فردا را آزاد کند و این مکانیسم فلسفی و نیز روان‌شناختی « مشاوره با خویشتن خویش» را فراهم کرد.

مید طرحی نو درانداخته‌بود که توانمند و رشدپذیر بود وبه نسل جدید جامعه‌شناسی آمریکا ارائه داد و‌آن مکتب رفتارگرایی اجتماعی بود و پیش‌زمینه نظریه کنش متقابل نمادی شد.

نظریه کنش متقابل نمادین2 مانند دیگر نظریه‌های عمده جامعه‌شناسی چشم‌انداز بسیار گسترده‌ای  را باز‌می‌نماید (ریترز، 1989 ، ترجمه محسن ثلاثی،1374)

این نظریه با نظریه‌های جرج هربرت مید شکل گرفت وبا افکار چارلز هورتون‌کولی ، دبلیو آی. تامس شیرازه‌های اصلی آن نضج‌گرفت ولی چشم‌اندازهای متفاوتتری در سالهای اخیر به این نظریه راه‌یافته‌اند. (همان منبع)

نظریه سنتی کنش متقابل نمادین با افکار هربرت بلومر مشخص می‌شود .(ریترز، 1989 ترجمه محسن ثلاثی، 1374 ؛ اسکیدمور، 1979 ترجمه حاضری و همکاران، 1375 ؛ توسلی‌ ، 1373 تنهایی، 1371و1372 و1374؛ ترنر ، 1977 ترجمه رهسائی‌زاده ، 1373و...)

آنچه در مکتب کنش‌متقابل نمادی بویژه به رهبری و هدایت هربرت بلومر انجام‌شد تلاش در دوزمینه عمده بود:

1 – باز نمودن نکات و مفاهیم پوشیده در نظریه رفتارگرایی اجتماعی

2 گسترش مبانی تئوریک و تجربی نظام جامعه‌شناختی مورد پذیرش وی

زمینه اول مربوط به ارتباط میان بلومر و مید بود که بلومر به عنوان شاگرد و سخنگوی مکتب استاد خود مید مطرح شد و زمینه دوم فرایندهای تاریخ اجتماعی آمریکا و لزوم کنش این مکتب در مقابل نظریات دیگران بود.

آمریکای زمان بلومر متفاوت از زمان مید بود بعد از جنگ جهانی دوم آمریکا دیگر آن جامعه نسبتاً سالم و آرام اوایل قرن بیستم بود نمی‌باشد. رشد تضادهای طبقاتی و نگرش فزاینده جامعه سلطه‌گرای آمریکا و شوروی بلومر را در برابر هرگونه ساختار ایستانگرانه به اعتراض وامیداشت. دو چیزی جزء مردم و روابط متقابل اجتماعی و تفاسیر آنها را مهمتر از ساختارها قلمداد می‌کرد و به این اعتقاد بود که کنش متقابل نمادین انسانی است که نبض تاریخ و جامعه را شکل می‌دهد. (تنهایی، 1374)

نکته دیگری اینکه بلومر اعتقاد داشت که مید تنها جامعه سالم را می‌بیند ولی جامعه معاصر وی به سراشیبی ارزش‌ها و سقوط انسان نیز می‌انجامد و سعی در برخورد با نکات اساسی و بنیادین آسیب‌های اجتماعی و انحرافات مرضی در جامعه بادیدن تازه‌ برآمد.

زندگی و اندیشه بلومر

بلومر پس از فارغ‌التحصیلی عملاً از سال 1930 وارد عرصه جامعه‌شناسی شد و یکی از مهمترین چهره‌های جامعه‌شناسی آمریکا به شمار می‌رود عمده‌ترین سمتهایی که وی در طول حیات علمی خویش داشت عبارتند از :

رئیس گروه جامعه‌شناسی دانشگاه برکلی در کالیفرنیا

رئیس انجمن جامعه‌شناسان آمریکایی      رئیس انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسان

کسب اخرین مدارج و رتبه علمی یعنی « استاد برجسته» 1

کرسی استادی در  دانشگاه شیکاگو و برکلی  

ریاست مؤسسه علوم اجتماعی دانشگاه برکلی

استاد مدعو دانشگاههای میشیگان، ایووا، هاوایی و کالیفرنیا

وی در سال 1939 طی یک سخنرانی برای اولین بار مکتب خویش را با نامگذاری جدید کنش‌متقابل‌گرایی نمادی پایه‌گذاری و معرفی نمود. آنچه وی مطرح کرد وجوه تکمیلی و اضافاتی بر کار میر است بلومر تا سال 1980 بیش از هفتاد مقاله علمی متفاوت در زمینه جامعه‌شناسی منتشر می‌کند ودر سال 1969 مهمترین کتاب خود را تحت عنوان « چشم‌انداز و روش کنش متقابل نمادی»2  به چاپ می‌رساند.

او سخنگوی و شاگرد خاص جرج هربرت مید تا سال 1930 بود که بعد از آن مکتب خاص خود را بنیان نهاد.

استاد بلومر اولین کس است که رسماً در پهنه جامعه‌شناسی با جامعه‌شناسان عواملی به مخالفت پرداخت وی تمام کارهای جامعه‌شناسان قرون اخیر در خصوص تحلیل متغیرها انجام‌داده‌اند ناقص و ناتوان از درک کامل واقعیت می‌داند. مثلاً در مطالعات پیرامون اعتیاد محققین با ارائه جداول و آمارهایی به نتیجه رسیده‌اند، منجمله اینکه برخی عدم وجود امکانات تفریحی را علت روی‌آوردن فرد به مواد مخدر می‌دانند و برخی به وجود مرزهای آزاد و بازار و... اشاره می‌کنند که هیچکدام تحلیل جامعه‌شناختی نیست باید فهمید مشکل اعتیاد چیست؟ چرا تقریباً در تمام اقشار رخنه می‌کند و هر لحظه از جایی تازه سربدرمی‌آورد چرا اعتیاد در خانه‌ها رشد می‌کند؟ باید جامعه‌شناس بفهمد درد از کجاست؟ مطالعه از نزدیک را توصیه می‌کند و نباید ساخت جامعه و تأثیرات آن را به عنوان عاملی جبری تلقی نمود.

با آنچه که بلومر مطرح کرد مفاهیم تفسیری در جامعه‌شناسی آمریکا و اروپا جان تازه‌ای گرفت و هدف و مسیر خود را باز یابد و راههای تازه‌ای فراسوی خود پیدا نماید. این بویژه به نوع تفسیر وی از تجزبه باز می‌گردد بدین ترتیب بلومر تجربه‌گرایی و آزمون عینی را از شرایط تحقیق در علوم اجتماعی برمی‌شمارد. که در بررسی حوزه‌های روش تحقیق و روش‌شناسی بطور مشروح به آنها می‌پردازیم .

قضایای بنیادین

بلومر در کتاب  خود مفاهیم هستی‌شناسی و بنیادی خویش در سه قضیه از هم تفکیک می‌کند:

قضیه اول: جهانی که انسان با آن در رابطه است و جهان اعیان1 است که به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1 اعیان فیزیکی3 : مثل کوه، اطاق ، ساختمان، تخته، میز، ...

2 اعیان اجتماعی4: شامل روابط اجتماعی ، ساخت اجتماعی ، طبقات اجتماعی، خانواده، دوست، معلّم

3 اعیان مجرد5: مفاهیم ذهنی؛ آزادی ، دموکراسی، نفرت، عشق، مفاهیم اسطوره‌ای

بنابر قضیه اول بلومر به همه چیز می‌توان در جهان (اشاره 2(نمود بنابراین ما به همه چیز تعریف و درک جمعی و مشترک نسبت به آنها داریم.

قضیه دوّم : در این قضیه بلومر به این سوال جواب می‌دهد که منشاء اعیان کجاست؟ آیا از ذات اشیاء تراوش می‌کند یا از ذهن انسان؟ آیا انسان از بدو تولد حامل معانی است؟ انسان موجودی نادان و ناقص در بدو تولد است و به تدریج آموختنی‌ها را می‌آموزد. پس آیا معانی در ذات اشیاء نهفته است؟ مثلاً تخته سیاه برای همه یک معنی را می‌دهد خیر این معنی برای یک دانش‌آموز با یک پیرزن روستایی متفاوت است.

انسان هر آنچه می‌آموزد و برایش معنادار می‌شود در روابط متقابل اخذ می‌کند. کامپیوتر، تخته‌سیاه ، میز و هرآنچه که هست. اشاره به خودآزاری تلقی شدن مراسم سینه‌زنی یا زنجیر شیعیان توسط غربی‌ها زیرا هنجارها و ارزش‌های ما برایشان قابل‌هضم نیست همانطوریکه برای ما عادات و روشهای ایشان قابل فهم و هضم نیست.

قضیه سوم: این قضیه وجه تفسیرگرایی بلومر را نشان می‌دهد . بنابه اعتقاد عوامل گرایان انسان تحت شرایط خاصی رفتار خاص از خود نشان می‌دهد مثل موش که اگر شوک به ان وارد شود رفتار خاص نشان می‌دهد در حالیکه تفسیرگرایان، بر این باور دارند که انسان چیزی در درونش دارد که به برکت آن وقایع و پدیده‌ها را تفسیر می‌کند. آنان انسان را موجودی تفسیرگرا و معنا کننده می‌دانند در واقع انسان با خود مشاوره و مباحثه می‌کند که کاری را انجام دهم یا ندهم. و بهترین مثال را دکتر تنهایی برخورد و جسارت عمرابن‌عبدود بر حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌دانند.

باور های ریشه‌ ای :

بلومر در شرح اصول نظری و مفروضات مسلم کنش متقابل‌ گرایی نمادی، و یا آنچه که خود وی می‌خواند: « باورهای ریشه‌ای» 1 شش مفهوم و یا باورهای ریشه‌ای را مسلم فرض‌می‌نمود که دکتر تنهایی (1374 و 1371) در سه جستار روش‌شناسی، ایستایی‌ شناسی و پویا شناسی به انها به طور مشروح پرداخته است ما در این فرصت به شرح مختصر هرکدام از آنها می‌پردازیم:

1 ماهیت یا طبیعت جامعه بشری و زندگی گروه‌اجتماعی(Nature of Humans societr) همانطوریکه می‌دانید زندگی گروههای اجتماعی در هر مکتبی با اصطلاحی خاص عنوان می‌شود، فرهنگ جامعه سازمان اجتماعی ، ساخت اجتماعی و غیره بلومر ار این مسئله غافل نیست ولی آنچه برای وی مهم است نه این اشکال بلکه محتوای واقعی این اشکال یعنی کنش اجتماعی است. پس مکتب به مطالعه همین محتوا یعنی کنش متقابل انسان که جوهر اساسی می‌داند می‌پردازد.