حدود موقعیت و قلمرو جغرافیایی
شهرستان گلوگاه یکی از شهرستانهای استان مازندران می باشد که از شمال به خلیج گرگان، از شرق به استان گلستان (بخش بندر گز و از جنوب به هزار جریب، خط الرأس کوه جهان مورا) و از مغرب به بهشهر متصل میباشد. این شهرستان بین عرضهای 35 دقیقه و 36 درجه تا 45 دقیقه و 36 درجه عرض شمالی و طولهای 43 دقیقه و 53 درجه تا 56 دقیقه و 53 درجه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. طول این شهرستان از غرب به شرق 30 کیلومتر و از شمال به جنوب در حدود 70 کیلومتر (روستای بارکلا) میباشد. بیشترین فاصله از شمال به جنوب از روستای بارکلا تا سواحل خلیج گرگان را در بر میگیرد. شهر گلوگاه بعنوان مرکز شهرستان گلوگاه در 25 کیلومتری شرق بهشهر قرار دارد این شهر در کنار جاده آسفالته سراسری بهشهر – گرگان و راه آهن سراسری تهران – گرگان واقع شده است.
با توجه به نقشه توپوگرافی ، این شهرستان را می توان به دو قسمت کوهپایه ای و جلگه ای تقسیم کرد که یک سوم از اراضی آن کوهپایه‌ای و جنگلی (کوهستانی) و دو سوم از اراضی آن در محدوده اراضی جلگه ای قرار دارد. بخش ساحلی در قسمت شمالی شهرستان گسترش دارد و به صورت ماسه زار و شوره زار میباشد. بخش جلگه ای حد فاصل قسمت شمالی و کوهستانی واقع شده و اکثر روستاهای پرجمعیت و همچنین شهر گلوگاه و فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی شهرستان در این پهنه قرار دارند که در این قسمت 9 روستا استقرار دارد. بخش کوهستانی این شهرستان با پوشش جنگلی نمایان است و بیشتر مساحت شهرستان را تشکیل می دهد که سکونتگاهها به صورت پراکنده و کم جمعیت میباشد. در این قسمت 16 روستا واقع شده است.
در این پهنه مهمترین کوه شهرستان جهان مورا با ارتفاع 1562 متر در 22 کیلومتری شهر گلوگاه در محدوده دهستان کلباد واقع شده است. جهت این کوه شمال شرقی – جنوب غربی بوده و دور مختصات جغرافیای به طول 53 درجه و 26 دقیقه و عرض 36 درجه 39 دقیقه قرار دارد. بارمت کوه و غیره از جمله کوههای نزدیک این شهرستان میباشد.
تقسیمات سیاسی شهرستان گلوگاه
بخش گلوگاه در تاریخ 29/4/1384 به شهرستان گلوگاه ارتقاء یافته است. این شهرستان بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی دارای 12/396 کیلومتر مربع وسعت یک مرکز شهری دو بخش به نامهای مرکزی و کلباد چهار دهستان به نامهای آزادگان، توسکا چشمه ، کلباد غربی و کلباد شرقی و 26 آبادی دارای سکنه و یک مرکز شهری به نام گلوگاه میباشد. دهستانهای آزادگان و توسکا چشمه جزء‌بخش مرکزی و دهستانهای کلباد شرقی و کلباد غربی جزء‌بخش کلباد این شهرستان می باشند.
جدول تقسیمات سیاسی شهرستان گلوگاه به تفکیک بخشها، دهستانها و روستاها
| نام بخش |
نام دهستان |
مرکز دهستان |
روستاها |
| مرکزی |
آزادگان |
خورشیدکلا |
خورشید کلا،نظام محله ، تپه |
| توسکا چشمه |
نیالا |
اوارد، رمدان، نیالا، مصیب محله، همچان ،وزوار، آغوزدره، چین پارچ، ویوا، دهی، کلکت، بارکلا، لت کومه ،نصرآباد، تیله نو |
| کلباد |
کلباد شرقی |
لمراسک |
لمراسک، تیرتاش، سراج محله |
| کلباد غربی |
قلعه پایان |
مهدیرجه |
| قلعه پایان، سنکیابسر،ولمازو، ریحان آباد |
مشخصات جمعیت شهرستان گلوگاه بر مبنای آمار سرشماری سال 85
شهر و شهرستان گلوگاه:
| ردیف |
نام محل |
تعداد کل جمعیت |
تعداد خانوار |
| 1 |
شهر گلوگاه |
18709 |
4967 |
| 2 |
شهرستان گلوگاه |
39531 |
10331 |
(جداول در فایل اصلی موجود است)
-2- جرکلباد :
در رابطه با زمان ساخت جرکلباد و هدف از بوجود آوردن آن مطالبی عنوان گردیده که مطرح می‌گردد. رابینو درباره جرکلباد می‌گوید جرکلباد یا خندق کلباد در زمان پادشاهی کریم خان زند بوسیله محمد خان سوادکوهی که در آن موقع حکام آنجا بود کنده شده است تا اشرف و حدود شرقی مازندران از تاخت و تاز ترکمنها در امان باشند همچنین رابینو در جای دیگر خلاف این را نوشته و عنوان می‌کند (.. همچنین حصار فرخان کبیر که شاید همان جرکلباد باشد).
اما مهدی بامداد صاحب کتاب شرح حال رجال ایران در مورد جرکلبادن گوید : «سالهای متمادی کار ترکمنها این بود به مازندران و نواحی مجاور آن تاخت و تاز نمایند و پس از غارت اموال در موقع بازگشت عده‌ای زن و مرد را به اسارت با خود می‌بردند شاه عباس بزرگ در سال 996 به سلطنت رسید و یکی از کارهای او جلوگیری از تاخت و تاز قبایل وحشی، احداث جری (خندقی) عمیق بود از کوههای جنوب شرقی گلوگاه به طول 6 کیلومتر تا دریا (خلیج گرگان) بعدها دو طرف جر مزبور به مرور ایام با درختان جنگلی پوشیده و جلوی ترکمنها که غالباً با اسب بودند گرفته شد این جر یا خندق در نزدیکی کلباد زده شد و به این مناسبت به جرکلباد معروف شد از طرفی دهکده‌ای در شرق جرکلباد در محدود شهرستان بندر گز وجود تدارد و بعضی‌ها عقیده دارند که این جر بنام این دهکده موسوم شده است.
همچنین «گلمن» در سال 1771 عنوان می‌کند این حصار بفرمان محمد خان سوادکوهی حاکم مازندران برپا شد از هجوم ترکمنها به مازندران جلوگیری گردد و این جر دو مسیری بین کوه و دریا به طول 6 کیلومتر و دارای 9 برج بوده است.
فشار
بخش مهمی از ریزش های جوی سواحل دریای مازندران ناشی از ویژگی های جغرافیایی این ناحیه میباشد ع به عبارت دیگر وجود سلسله جبال البرز در جنوب ناحیه به موازات ساحل در یا، پدیده صعود بی درو (آدیابتیک) توده‌های هوای مربوط بر دامنه‌های کوههای ساحلی را سبب شده و سرد شدن این هوا تا نقطه شبنم و پائین تر از آن منجر به تشکیل سیستم‌های ابری و متعاقباً وقوع بارندگیهای شدید در ناحیه را موجب می‌گردد.
بطور کلی ناحیه البرز تحت تاثیر سه توده هواست که منشا جغرافیایی آنها مدیترانه، اقیانوس اطلس شمالی، اسکاندیناوی و سیبری میباشد این سه توده هوا عبارتند از :
الف : توده هوای مدیترانه‌ای
ب : توده هوای قطبی اروپائی
ج : توده هوای قطبی بری سیبری
از بین عوامل بالا وقوع بارندگی های در منطقه خزری سیکلن شمال غربی دارای نقش مهمی میباشد.