تحقیق مقاله استان بوشهر

مشخصات جغرافیایی (10)و(16)

استان بوشهر با مساحت 653/27 کیلومتر مربع بصورت نواری ساحلی بین خلیج فارس و کوهپایه های زاگرس قرار گرفته است گستره استان بوشهر بین  تا  عرض شمالی و  تا  طول شرقی در امتداد شمال غربی-جنوب شرقی واقع شده و بلحاظ کمی عرض جغرافیای در طوقه جنوبی و گرم منطقه معتدله شمالی قرار دارد. بخش مهمی از استان را جلگخ وسیعی تشکیل می دهد که ارتفاع آن از سطح دریا کمتر، از 300 متر است و در حقیقت ادامه جلگه وسیع خوزستان می باشد که عرض آن در امتداد نصف النهار، در برخی از نقاط مرکزی به 100 کیلومتر بالغ می گردد. این جلگه در قسمت جنوبی استان به باریکه ای تبدیل می گردد که عرض آن باریکتر از یک کیلومتر نیز کمتر است. در این قسمت کوهپایه های زاگرس عملاً به خلیج فارس می پیوندد. ارتفاعات منطقه، محدود و از دسترس قسمتهای مرتفع زاگرس بسیار دور است.

مرتفع ترین ناحیه استان را بخش کوهستانی شرق برازجان و شمال خورموج تشکیل می دهد. در منطقه اخیر بام استان بوشهر بصورت یک منطقه ارتفاعی به فراز 1950 متر قرار گرفته است. سایر مناطق مرتفع نظیر کوه سیاه(1691 متر) کوههای دشتستان(1341 متر) کوه مند(789 متر)، ارتفاعی کمتر دارند.

بخش کم ارتفاع استان بوشهر در حقیقت جلگه های آبرفتی رودخانه های مند و حلّه می باشند که از رشته کوههای زاگرس در فارس سرچشمه می گیرد.

استان بوشهر در حاشیه جنوب شرقی با استان هرمزگان، در شرق با استان فارس و در شمال و شمال غربی با استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد، مجاور می باشد.

بارندگی این استان، صرفنظر از قسمتهای شرقی آن، از سایر سواحل خلیج فارس بیشتر است، در نواحی ساحل مرکزی بین 250-200 میلیمتر دور نواحب مرتفع عموماً بین 250 تا 300 میلیمتر تغییر می کند. در نواحی محدودی از مناطق مرتفع میزان متوط بارندگی 500 میلیمتر در سال می رسد.

بخش اعظم استان بوشهر جزء اقالیم گرم محسوب می شود. نوار ساحلی استان در طبقه بندیهای کلاسیک جزء مناطق خشک گرم شدید، نواحی مجاور آن که بین ساحل و کوهپایه ها قرار گرفته است در دسته مناطق خشک گرم میانه و بالاخره بخشی از کوهپایه ها جزء مناطق گرم ضعیف قرار می گیرند. در مناطق مرتفع استان تیپ آب و هوای خشک معتدل و تیپ های فرعی با گستره بسیار کوچک نیز تشخیص داده شده است.

1-2-آب های سطحی

بر اساس نقشه خطوط همباران که طی مطالعات هواشناسی استان بوشهر تهیه شده است کل ریزشهای جوّی استان بطور متوسط حدود 6 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می گردد. حال بفرض اینکه 20 درصد از میزان مذکور به جریان سطحی تبدیل گردد، میتوان گفت که کل جریانهای سطحی سالانه استان بطور متوسط حدود 2/1 میلیارد متر مکعب خواهد بود. علاوه بر ان، تعدادی رود مهم و پرآب نیز از خارج محدوه جغرافیایی استان وارد استان بوشهر می گردد که مهمترین آنها عبارتند از رودخانه مند، شاهپور و دالکی.

میزان آبدهی متوسط سالانه رودهای مذکور بترتیب حدود 1370،420،410 میلیون متر مکعب بوده، جمعاً 2/2 میلیارد متر مکعب جریان سطحی استانهای مجاور را به جریانهای سطحی سالانه استان بوشهر بطور متوسط بترتیب به 6/3 میلیارد متر مکعب می باشد. رودخانه های استان را می توان به دو گروه دائمی و فصلی تقسیم نمود. ذیلاً به بررسی وضعیت مهمترین رودخانه های استان پرداخته می شود:

1-3-رودهای دائمی(21)

1-3-1-رودخانه مند:پرآبترین رود واقع در استان بوشهر رود مند می باشد که این رود از ارتفاعات شمال غربی شیراز سرچشمه گرفته پس از عبور از مجاورت دشتهای کوار، خفر، کازرین، شرف خلیل و لاغر، و همچنین تلاقی با رودخانه های شور جهرم و دارالمیزان وارد استان بوشهر می گردد. رودخانه های شور دهرم(ادامه رودخانه فیروزآباد) و رودخانه دشت پلنگ) و باغان نیز در داخل استان به این رودخانه پیوسته، پس از گذشتن از میان اراضی وسیع منطقه دشتی به خلیج فارس منتهی می گردد.

وسعت کل حوضه رودخانه مند در محل تخلیه به خلیج فارس حدود 58400 کیلومتر مربع است که بالغ بر 15 درصد آن مستمل بر زیر حوزه های دشت پلنگ، شنبه، باغان، سنا و رود شور، در استان بوشهر واقع شده است. آبدهی این رودخانه پس از تلاقی با رودخانه شور دهرم و قبل از اختلاط با جریان رودخانه باغان در محل ایستگاه اندازه گیری قنطره بر اساس آمار 17 ساله(61-1344) حدود 1.541 میلیون متر مکعب می‌باشد.

آب رودخانه مند در ابتداء دارای کیفیت مناسبی می باشد ولی پس از اختلاط با جریانهای شاخه های شور بتدریج از کیفیت آن کاسته می شود، بطوریکه در محل ورود به استان بوشهر کیفیت آن بحدی نازل است که جهت آبیاری نیز قابل استفاده نمی باشد. در حال حاضر طرحهای احداث سد مخزنی در دو محل بند بهمن و تنگ کارزین در بخشهای فوقانی این رودخانه که در استان فارس واقع است در دست مطالعه می باشد، ولی قدر مسلم آنکه احداث سدهای مخزنی مذکور نه تنها تأثیری در بهبود کیفیت رودخانه مند نخواهد داشت، بلکه باعث تنزل کیفیت آن در پایین دست محل سدها خواهد شد، زیرا شاخه های اصلی شور که مهمترین سهم را در تنزل کیفیت جریان رودخانه ند دارند. در پایین دست محل سدها به رودخانه می پیوندند و نتیجتاً احداث سدهای مذکور و ذخیره آب بالنسبه مناسب در بالا دست باعث تنزل بیشتر کیفیت رودخانه خواهد شد.

علیهذا با توجه به آبدهی بسیار زیاد و چشمگیر رودخانه مند و نیز وسعت بسیار زیاد اراضی حاشیه رودخانه که در استان بوشهر قرار دارند، پیشنهاد می شود مطالعات شناسایی کامل منابع شور کننده آب رودخانه مند و روشهای جلوگیری از شوری آن انجام پذیرد، تا چنانچه امکانات مناسبی جهت استفاده از این منبع عظیم وجود معلوم شود و بهره برداری مقتضی از ان آغاز گردد. لازم به یادآوریست که تاکنون مطالعات شناسایی در این زمینه صورت نگرفته است.

حوزه های مهمی که در محدوده استان بوشهر قرار داشته و جریانهای سطحی آنها یه رودخانه کند می پیوندند عبارتند از رودخانه های دشت پلنگ، باغان و سنا.

رودخانه دشت پلنگ

این رودخانه از ارتفاعات دهرود واقع در جنوب شرقی برازجان سرچشمه می گیرد و پس از تلاقی با شاخه های یوشگان از دشت سرمک عبود نموده با ردخانه شور دهرم(ادامه رودخانه فیروزآباد) تلاقی می نماید و سپس به رودخانه مند می ریزد. رودخانه دشت پلنگ دارای حوزه وسیعی است که مساحت آن به 060/3 کیلومتر مربع می رسد و تقریباً کل حوزه در داخل استان بوشهر واقع شده است. این رودخانه فاقد تأسیسات اندازه گیری بده آب می باشد. ولی با توجه به وسعت و میزان بارندگ می توان کل آبدهی متوسط سالانه این رودخانه را حدود 160 میلیون متر مکعب برآورد نمود. از کیفیت آب این رودخانه اطلاعاتی در دست نیست ولی بر اساس بازدید و بررسیهای اولیه میتوان گفت که آب رودخانه دارای کیفیت مناسبی نبوده، میزان بهره برداری از آن نیز ناچیز می باشد. با توجه به اراضی بالنسبه وسیعی که در حاشیه این رودخانه وجود داشته، مساحتی حدود 000/4 هکتار را در بر می گیرد پیشنهاد می شود طی مطالعه و بررسی کامل کیفیت آب و نحوه بهبود بخشیدن به آن، امکان استفاده از جریان این رودخانه با تأسیس ایستگاه پمپاژ، انحراف یا ذخیره آب بررسی و ارزیابی می گردد.

رود باغان

این رودخانه با حوزه ای به وسعت 770 کیلومتر مربع از ارتفاعات و اراضی مناطق جم و ریز سرچشمه می گیرد و ایتاد بنام سرچشمه سپس باغان موسوم می گردد. رودخانه باغان پس از عبور از مجاورت روستای باغان به رودخانه مند می پیوندد.

اگرچه اشل اندازه گیری آبدهی از سال 1355 بر روی این رودخانه احداث شده است ولیکن آمار موجود صرفاً شامل 3 سال آماربرداری ماهانه بوده است. متوسط آبدهی سالانه رودخانه طبق آمار موجود حدود 28 میلیون متر مکعب می باشد.

آب این رودخانه از کیفیت خوبی برخوردار بوده نسبت به سایر منابع سطحی استان بهترین کیفیت را داراست. میزان بهره برداری از آب رودخانه فوق در اراضی روستای باغان حدود 35 درصد از کل پتانسیل آن برآورد می گردد. بنابراین با توجه به کیفیت مناسب این رودخانه پیشنهاد می شود بهره برداری از جریان دائمی این رودخانه حتی‌الامکان افزایش یابد. با توجه به توزیع آبدهی ماهانه رودخانه می توان اظهار داشت که امکان توسعه بهره برداری از این رودخانه وجود دارد.

حوزه سنا:یکی از حوزه های فرعی رودخانه مند، حوزه سنا می باشد که جریانهای سطحی آن از ارتفاعات لاور سرچشمه می گیرد. این حوزه بدلیل دارا بودن جریان پایه دارای اهمیت می باشد و با توجه ه وسعت آن که به حدود 300 کیلومتر مربع می رسد میزان آبدهی سالانه آن بطور متوسط به 22 میلیون متر مکعب می رسد. در حال حاضر حداکثر 10 درصد از جریان این رودخانه مورد استفاده قرار می گیرد.

با توجه به کیفیت مناسب رودخانه و میزان بهره برداری فعلی از آن می توان اظهار داشت که امکان توسعه بهه برداری از جریانهای سطحی این حوزه وجود داشته و لازم است مورد توجه قرار یرد.

1-3-2-رودخانه شاپور:

اسن رودخانه از ارتفاعات شمال شرقی کازرون سرچشمه گرفته، پس عبور از حاشیه شمالی دشت خشت وارد استان بوشهر می گردد. کل وسعت حوزه این رودخانه در محل پیوستن به رودخانه دالکی و تشکیل حله حدود 520/4 کیلومتر مربع می باشد که حدود 20 درصد آن در استان بوشهر واقع شده است.

بر اساس آمار 17 ساله ایستگاه اندازه گیری سعدآباد، میزان آبدهی این رودخانه در محل ایستگاه مذکور سالانه بطور متوسط حدود 482 میلیون متر مکعب می باشد.

بطور کلی منابع آبهای سطحی در محدوده مطالعات توجیهی شاپور- دالکی را رودخانه‌های شاپور از کوههای غرب دریاچه پریشان و شمال شرقی کازرون سرچشمه گرفته پس از اتصال آب چشمه ساسان به ان از حد غربی کازرون می گذرد.

تأسیسات پمپاژ و آبرسانی بوشکان قبل از ورود رودخانه به منطقه کوهستانی قرار گرفته است. در پائین دست بوشکان، رود شور شکستیان به رودخانه شاپور متصل می‌شود و سپس رودخانه مسیر کوهستانی را طی کرده و در محل چروم وارد دشت خشت می گردد. رودخانه شاپور ضمن عبور از قسمت شمالی دست خشت حدود 2230 هکتار از نخلستانها و اراضی این دشت را مشروب می نماید و سپس وارد مسیر کوهستانی شده و پس از طی مسیر پرپیچ و خم و اتصال چندین شاخه فرعی در نزدیکی روستاهای جره بالا و میلک وارد دشت برازجان می شود. در پائین دست، رودخانه بوسیله سد انحرافی سعدآباد و نهر شبانکاره، حدود 3075 هکتار از اراضی نخلستانهای شبانکاره را مشروب می کند.

رودهای شاپور دالکی، در محل دوردگاه مبهم ملحق گشته و از آن سپس بنام رودخانه حله تا خلیج فارس جریان دارد. وسعت حوزه آبریز رودخانه های شاپور و دالکی تا محل اتصال بترتیب 3990 و 5190 کیلومتر مربع می باشد. تعداد ایستگاه اندازه گیری دبی در حوزه آبریز این دو رودخانه وجود دارد که بوسیله وزارت نیرو کنترل می شود. علاوه بر آن، در 19 ایستگاه دیگر نیز به اندازه گیری دبی در هر ماه اقدام شده است. در ضمن بمنظور بررسی منابع شوری جمعاً 154 نقطه در رودخانه های شاپور و دالکی و شاخه های فرعی آن بطور ماهانه، فصلی و یکباری نمونه برداری انجام گرفته است.

مهمترین و پر سابقه ترین اندازه گیری رودخانه شاپور در محل سعدآباد قرار دارد که بعنوان ایستگاه مینا محسوب گردیده است. دبی رودخانه شاپور در این محل(بالادست انحرافی) بطور متوسط 490 میلیون متر مکعب برآورد گردیده است. دبی رودخانه شپاور در محل ورود به دشتهای آبخور آن خشت و برازجان که بترتیب در محلهای چروم و جره بالا اندازه گیری می شود متوسط حدود 312 و 431 میلیون متر مکعب برای همین دوره برآورد شده است.

تغییرات سالیانه آبدهی رودخانه های شاپور و دالکی بسیار زیاد و بر اساس آمار موجود این تغییرات سالانه نسبت به میانگین دراز مدت بین 33 الی 201 درصد در مورد رودخانه شاپور و 30 الی 304 درصد در مورد رودخانه دالکی می باشد.

تغییرات ماهیانه آبدهی رودخانه های شاپور و دالکی نیز بسیار زیاد می باشد. بطوریکه در ماههای خشک فقط حدود 2 الی 3 درصد از آبدهی سالیانه در جریان بوده ولی در ماههای پرآبی چون دی و بهمن این رقم به 20 الی 25 درصد نیز می رسد.

کیفیت آب رودخانه های شاپور و دالکی در بالادست خوب نبوده و بتدریج بر اثر افزایش چشمه ها و شاخه های شور، غلظت مجموع املاح آن بالارفته و دارای محدودیت هائی از نقطه نظر آبیاری و کشاورزی می گردد. غلظت مجموع املاح محلول آب رودخانه شاپور در محل بوشکان و تا قبل از اتصال رود شور شکستیان بطور متوسط حدود 500 میلیگرم در لیتر، در محل ورود به دشت خشت 1850 میلیگرم در لیتر و در محل ورود به دشت برازجان 2100 میلیگرم در لیتر برآورد شده است. در رودخانه دالکی، متوسط غلظت مجموع املاح محلول در آب در محل ورود به دشت جرء حدود 1100 میلیگرم در لیتر و در محل ورود به دشت برازجان 2250 میلیگرم د لیتر محاسبه گردیده است.

متوسط میزان املاح آب رودخانه های شاپور و دالکی در ایستگاه های مختلف با توجه به آبدهی رودخانه و رابطه آن با غلظت مجموع املاح محلول محاسبه و برآورد گردیده که نتایج آن اعلام شده است. ملاحظه می شود که بطور متوسط سالانه 1131 هزار تن نمک محلول از رودخانه شاپور در سعدآباد(بالاتر از سد انحرافی) عبور می‌نماید. رقم مشابه برای رودخانه دالکی در سر قنات 938 هزار تن برآورد شده است.

دبی سیلابی رودخانه های شاپور و دالکی با توجه به آمار محدود موجود در محل‌های سدهای مخزنی مورد بررسی، به روشهای مختلف آماری و تجربی محاسبه گردیده که در نتیجه حداکثر سیلاب برای ایستگاه های چروم و جره بالا در رودخانه شاپور بترتیب 4400و 5800 متر مکعب در ثانیه و برای موسقان و قربان آباد برتیب 2600 و 6000 متر مکعب در ثانیه برآورد گردیده است.

میزان مواد رسوبی رودخانه های شاپور و دالکی با توجه به آمار محدود موجود در ایستگاه های سعدآباد، سرقنات، چروم، نرگی آباد برای سدهای مخزنی مورد بررسی برآورد شده و نتیجه آن در چروم 6/1 ، جره بالا 1/3، موسقان 4/0 و قربان آباد 5/3 میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است. برای آنکه ادامه مطالعات هواشناسی و آبهای سطحی در حوزه آبریز رودخانه های شاپور و دالکی بنحو بهتری انجام گیرد، از همان زمان انجام مطالعات شناسائی انجام گرفته و برخی پیشنهادات برای رفع نواقص شبکه هیدروکلیمالوژی داده شده است که در بعضی از موارد به این پیشنهادات توجه شده از آنجمله میتوان احداث ایستگاه اندازه گیری بر روی رودخانه سیاهرود، احداث پل تلفریک و لیمنیگراف در ایستگاه چروم، تغییر محل اندازه گیری رودخانه شیرین در محل گیخ و انتقال آن به نرگی، انجام نمونه برداری لازم برای تعیین کیفیت آب و میزانرسوب در محل سدهای مخزنی مورد بررسی و نقاط مهم و برآورد و یا اندازه گیری میزان دبی رودخانه در مواقع سیلابی را نام برد. از طرفدیگر پیشنهادهای زیر تا کنون به مرحله اجراء در نیامده است:

تعیین متصدی برای ایستگاه های شکستیان و نقطه 70 در حوزه آبریز رودخانه شاپور.