تحقیق مقاله قرآن و علم

مقدمه

اسلام آموختن دانش را، فریضه دانسته و بر آن تأکید نموده است. البته در نظر قرآن کریم منظور نوع خاصی از علم (مانند فلسفه، علوم تجربی، اجتماعی، یا احکام الهی و...) نیست، بلکه علم به معنای عام، مورد توجه اسلام است.

تعریف قرآن

در فرهنگ اسلام و تشیع قرآن را همواره با صفت کریم به صورت قرآن کریم (اهل سنت) با صفت مجید , به صورت قرآن مجید (اهل تشیع) می نامند و این دو صفت منشا قرآنی دارد. از قرآن مجید دوگونه تعریف می توان به دست داد. نخست تعریف ساده و عرفی که قرآن را کتاب مقدس و آسمانی اسلام و وحی الهی بر حضرت محمد (ص)           می داند. دوم تعریف علمی که قرآن را وحی نامه اعجازآمیز الهی می داند که به زبان عربی , به عین الفاظ توسط فرشته امین وحی , جبرئیل , از جانب خداوند و از لوح محفوظ , بر قلب و زبان پیامبر اسلام (ص) هم اجمالا یکباره و هم تفصیلا در مدت بیست و سه سال نازل شده و حضرت (ص) آن را بر گروهی از اصحاب خود خوانده و کاتبان وحی (از میان اصحاب) آن را با نظارت مستقیم و مستمر حضرت (ع) نوشته اند و حافظان بسیار , هم از میان اصحاب , آن را حفظ و به تواتر نقل کرده اند و در عصر پیامبر (ص) هم مکتوب بوده ولی مدون نبوده است , و در عصر عثمان با نظارت او طی چند سال , منتهی به حدود سال ۲۸ هجری , مدون بین الدفتین ,از سوره فاتحه تا ناس , در ۱۱۴ سوره , می گردد.

و متن آن مقدس و متواتر و قطعی الصدور است و تلاوت آن مستحب مؤکد است . ایمان به قرآن مجید به توصیفی که گفته شد و نیز معجزه الهی و سند نبوت دانستن آن و محفوظ بودنش از خطا و هرگونه افزود و کاست (تحریف) , از ضروریات اسلام و مذهب تشیع است .

قرآن به زبان عربی بسیار شیوایی که مایه اعجاب فصحای عرب (و بعدها اقوام دیگر) گردیده و در تاریخ زبان عربی , سابقه و همانندی نداشته , در طی مدت بیست و سه سال , یعنی سراسر زمانی که حضرت رسول (ص) به وظیفه رسالت و ابلاغ پیام الهی و دعوت به اسلام اشتغال داشته اند , به صورت بخش بخش (منجما یا نجوما) بر حضرت رسول (ص) وحی شده است و چنانچه اشاره شد حافظان , حفظش کرده و کاتبان با نوشت افزارهای بسیار ابتدایی , با خطی که هنوز نقطه و نشان و علائم اعراب نداشته است , و کوفی نام داشته است , در چندین نسخه بازنویس شده است .

تأکید قرآن بر علم

ماده علم با شکلهای گوناگون، بیش از ۷۵۰ بار، در قرآن کریم تکرار شده است. این مطلب می‏رساند که قرآن، به علم و علما اهمیت زیادی می‏دهد (و این گذشته از ۴۵ مورد، ذکر ماده عقل است که در مورد عقل و توجه به خردمندان آمده است). بلی این علم است که انسان را از ظلمتها بیرون می‏برد و کاروان بشریت را، به طرف کمال رهنمون می‏شود. با علم است که انسانها از تعالیم انبیا (ع) و مفاهیم قرآن کریم، آگاهی می‏یابند و این علم است که هر روز دست آورد تازه‏ای به بشریت، عرضه می‏کند.

از این رو اسلام آموختن دانش را، فریضه دانسته و بر آن تأکید نموده است. البته در نظر قرآن کریم منظور نوع خاصی از علم (مانند فلسفه، علوم تجربی، اجتماعی، یا احکام الهی و...) نیست، بلکه علم به معنای عام، مورد توجه اسلام است (هر چند در موارد خاصی، استثنا دارد که بعد به آن اشاره خواهیم کرد) و این از افتخارات اسلام است که توانست طی چند قرن، تمدن عظیمی براساس معارف بشری و الهی پدید آورد، و کاروان علم را، با سرعت به پیش برد و این جهش علمی، درست در قرون وسطی (۱۶-۶ میلادی) بود که اروپا، در ظلمت جهل به سر می‏برد.

آیاتی از قرآن کریم را که به علم، توجه می‏دهد می‏توان به چند دسته تقسیم کرد:

۱) آیاتی که ارزش مطلق علم را بیان می‏کند و بر شرایفت علم و فضیلت دانشمندان اصرار می‏ورزد (طبق ظاهر آیات).

مثال: قال الله تعالی: (هل یستوی الذی یعلمون و الذین لا یعلمون انما یتذکر اولوالالباب) «آیا افراد دانا و نادان با هم، مساوی هستند؟ فقط اهل خرد متذکر می‏شوند». (البته این سؤال استفهام انکاری است و خداوند می‏خواهد عدم تساوی را گوشزد کند).

مثالی دیگر: قال الله تعالی: (یرفع الله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات

«خداوند انسانهای با ایمانی از شما را رفعت می‏دهد و دانشمندان دارای درجاتی هستند».

۲) آیاتی که راههای افزایش علم را بیان می‏کند، به چشم، گوش، عقل و قلب اشاره می‏نماید و انسان را به استفاده از این وسایل ترغیب می‏کند، تا دانش خود را افزایش دهد و این را شکر نعمت می‏داند.

مثال: قال الله تعالی: (و الله اخرجکم من بطون امهاتکم لا تعلمون شیئاً و جعل لکم السمع و الابصار و الافئدهٔ لعلکم تشکرون)«خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج کرد، در حالی که چیزی نمی‏دانستید و برای شما گوش، چشم و قلب قرار داد تا شاید شاکر باشید».

۳) آیاتی که انسان را دعوت به تفکر و تدبر در جهان آفرینش و آیات قرآن می‏کند و حتی کسانی را که تفکر نمی‏کنند سرزنش می‏نماید.

مثال قال الله تعالی: (و یتفکرون فی خلق السموات و الارض) مثالی دیگر: قال تعالی: (افلم ینظروا الی السماء فوقهم کیف بنیناها و زیناها). مثالی دیگر: قال تعالی: (صم بکم عمی فهم لا یعقلون).

۴) آیاتی که اسراری از طبیعت را، برای انسان فاش می‏کند. البته در زمان نزول قرآن علم پیشرفت چندانی نکرده بود و این مطالب کشف اسرار محسوب می‏شد. اگر چه امروزه برای ما مطالبی عادی جلوه می‏کند. مثال: قال الله تعالی: (اولم یروا الی الارض کم انبتنا فیها من کل زوج کریم) «آیا به زمین نظر نمی‏کنند که چقدر گیاهان زوج در آن رویانیدیم». در این آیه شریفه، خداوند به زوجیت گیاهان اشاره می‏فرماید که قرنها بعد از نزول قرآن، توسط دانشمندان زیست شناس، کشف گردید.

مثالی دیگر: (الشمسی تجری لمستقر لها...) «خورشید در جریان است تا محل استقرار خود» این آیه به رغم گمان بسیاری از دانشمندان که دهها سال، خورشید را، ثابت فرض می‏کردند، حرکت این ستاره عظیم را اعلام می‏کند و با کلمه «تجری» معارف زیادی را به بشر گوشزد می‏نماید در مورد این آیه بعداً بحث خواهیم کرد .

جمع بندی و نتیجه‏گیری

اسلام به علم و دانشمندان توجه زیادی دارد و آنها را، تشویق می‏کند و در آیات زیادی به تفکر و تدبر دعوت می‏نماید، تا آنجا که ساعتی تفکر در معارف اسلامی، از هفتاد سال عبادت بهتر است و این تشویق اسلام، موجب رشد علوم در همه رشته‏ها گردید، تا جایی که در طی چند قرن محدود، این تلاش به ثمر رسید و تمدن عظیم اسلامی، از آسیا تا آفریقا و اروپا گسترش یافت و دانشمندان بزرگی، در رشته‏های مختلف علمی، به جهان عرضه کرد.

تاریخ نویسان غرب و شرق به این جهش علمی جهانی، تصریح کرده‏اند و شرحهای طولانی بر آن نگاشته‏اند که ما به طور مختصر به آن اشاره می‏کنیم:

علوم و مسلمانان

۱) قرن اول هجری:

در این قرآن، همت مسلمانان بیشتر به گسترش کمی سرزمین اسلام بود و در کنار آن از گسترش عدالت غافل نبودند و تا سال ۱۱۰ هجری بر تمام آفریقا، سواحل مدیترانه، اسپانیا و در آسیا تا هندوستان مسلط شدند .

۲) قرن دوم هجری:

پس از دوران بنی امیه و آرامش نسبی، در دوران بنی عباس رشد علوم آغاز شد و علوم ریاضی و طبیعی گسترش یافت و از زمان منصور عباسی (۱۳۶ - ۱۵۸ ق) رونق فلسفه و نجوم شروع گردید و این رشد علمی، در قسمت آسیا، تا حمله مغولها ادامه داشت و در مصر، تا زوال دولت فاطمی ادامه یافت.

البته در این نهضت علمی، سهم امام صادق و امام باقر (ع) که مدینه را به دانشگاهی عظیم، تبدیل کردند، بسیار برجسته‏تر از دیگران بوده‏است .

۳) نهضت ترجمه:

علاقه مسلمانان به علوم و تمدنهای دیگر، زیاد بود چرا که پیامبر اسلام (ص) فرموده بودند: «دانش را به دست آورید ولو اینکه مجبور شوید به چپن مسافرت کنید».