چکیده
در جامعه علمی و هنری امروز، یکی از مهمترین کارها ایجاد بستر مناسب برای نگهداری و طبقه بندی آثار هنری است. دو عامل اصلی ما را به انجام این کار ترغیب می‌کند. اول، محافظت از آثار هنری گذشتگان و پذیرا بودن کارهای جدید و دوم، ایجاد پایگاه داده ای سازمان یافته که هم برای محققان و هم نوآموزان قابل استفاده باشد. یکی از روش های دستیابی به این مقصود می¬تواند استفاده از موزه مجازی باشد. بر این اساس ما در این مقاله ابتدا به معرفی و بیان پیشینه و سیر تکاملی موزه های مجازی پرداخته ایم و سپس انواع موزه های مجازی کنونی و نحوه استفاده از موزه های مجازی مبتنی بر اینترنت را به بحث گذاشته ایم. به دلیل اهمیت و کاربری بالای موزه های مجازی مبتنی بر اینترنت در ادامه فناوری های مرتبط با این گونه از موزه های مجازی را بررسی کرده و در نهایت به تحلیل نقاط قوت و ضعف، فرصت و تهدید موزه های مجازی پرداخته ایم.
کلید واژه ها: موزه مجازی(virtual museum)، تور مجازی (virtual tour)، ابر رسانه پویا (dynamic hypermedia)، چند رسانه ای(multimedia)
مقدمه
در دنیای امروز کاربران با فزونی حجم اطلاعات مواجهند. بنابراین نیاز به خلاصه سازی، فشرده سازی و طبقه بندی اطلاعات جهت نگهداری و استفاده ازآن بیش از هر زمانی برای ما اهمیت میابد. انجام این فرایندها در زمینه های مختلف علمی، فرهنگی، هنری و تاریخی در جهت حفظ و استفاده بهتر از آنها نیز امری در خور توجه است. یکی از روش های پیاده سازی پایگاه داده قوی و امکان دسترسی آسان و مناسب کاربران به اطلاعات به کار گیری موزه های مجازی است.
معرفی موزه مجازی
موزه مجازی[1]،پایگاه داده چند رسانه ای [2] است که سازمان ها را قادر به نشر مجموعه اطلاعات می‌نماید[2]. موزه های مجازی الگوهایی استاندارد برای نمایش مجموعه های اطلاعاتی هستند که امکان جستجوی سریع و آسان را نیز فراهم می¬آورند.
یکی از تعاریف موزه مجازی، توسط جفری لوئیس بر روی قسمت مقالات بریتانیکا آن لاین به شرح زیر می¬باشد[3]. " موزه مجازی مجموعه ای از فایل های رقمیِ صوتی، تصویری و متنی است. این فایل ها شامل اطلاعات علمی، فرهنگی و تاریخی ای هستند که بوسیله رسانه های الکترونیکی به دست آمده اند. موزه مجازی فاقد اشیای حقیقی است و از این جهت تفاوت اساسی با موزه های سنتی دارد ".
پیشینه
منشأ اولیه موزه مجازی، اینترنت نبوده است بلکه از اوایل قرن بیستم هنرمندان سعی در ارائه آثار خود به گونه ای متفاوت داشتند.هدف اصلی آنها فعال کردن بیننده اثر و تغییر بیننده از عنصری منفعل به عنصری موثر در فرایند نمایش بود. از جمله این تلاش ها میتوان به موردی در دهه دوم قرن بیستم اشاره کرد[4]که هنرمندی به نام فردریک کیسلر[3] از به کار بردن دیوار در محیط نمایشگاه خودداری نمود و آثارش را در فضای باز سه بعدی قرار داد. همچنین در اوایل قرن بیستم ایده ای به نام مغز جهانی[4] توسط ولز[5] ارائه گردید. این پیشنهاد، اشاره به ایجاد پایگاه داده ای مرکزی و در دسترس گذاشتن آن برای همگان را داشت. رسانه پیشنهادی ولز، میکروفیلم بود. در سال 1947 نیز ایده موزه خیالی بدون دیوار توسط آندره مالروکس[6] ارائه گردید.
از سال 1980 به بعد توجه ویژه ای به لزوم بیننده گرایی موزه ها در مقابل کلکسیون گرایی آنها شد[3]. به این مفهوم که هدف اصلیٍ ایجاد موزه ها [5]تاثیر گذاری افکار بر یکدیگر و به تفکر واداشتن انسان هاست و این هدف تنها با نمایش دادن آثار علمی و فرهنگی و بیننده منفعل آنها بودن، برآورده نمی¬گردد. با آغاز بحث و بررسی این گونه مسائل لزوم تغییر در سیستم موزه ها و چگونگی این عمل بیش از هر زمان مورد توجه قرار گرفت و موزه مجازی بر مبنای الواح فشرده ارائه گردید. در سال 1991 طرحی به نام "موزه درون شبکه تلفن" در ژاپن به اجرا گذاشته شد[4]. به علت عدم وجود اینترنت در ژاپن در آن زمان، خدمات این سامانه از طریق تلفن، فکس و شبکه های محدود کامپیوتری در دسترس عموم قرار گرفت. به دنبال این طرح نیز در سال 1995، طرح " موزه درون شبکه اینترنت" اجرایی گردید.
انواع واجزای موزه های مجازی کنونی
موزه مجازی بر روی لوح فشرده و موزه مجازی مبتنی بر اینترنت دو نوع رایج از انواع موزه های مجازی هستند. در موزه مبتنی بر لوح فشرده تنها اطلاعات و عکس یا فیلم هایی از پیشینه موزه یا آثار هنری متعلق به آن را میتوان نمایش داد، اما در موزه مجازی مبتنی بر اینترنت علاوه بر اطلاعات قابل نمایش الواح فشرده میتوان برای کاربر امکان خرید لحظه ای، برنامه های آموزش تاریخ، هنر و علوم و همچنین امکان استفاده از تورهای مجازی را فراهم آورد. به دلیل اهمیت و کاربری بالای موزه مجازی مبتنی بر اینترنت به بررسی نحوه عملکرد، استفاده و فناوری های مرتبط با آن می¬پردازیم.
نحوه استفاده و عملکرد موزه مجازی مبتنی بر اینترنت
در موزه مجازی مبتنی بر اینترنت[7] تمام اطلاعات من جمله داده های متنی، صوتی و تصویری بر روی کارگزار موزه[8] قرار گرفته و از این طریق بر روی اینترنت عرضه می¬گردد. کاربران با مراجعه به وبگاهِ موزه، شالوده مدل موزه را بارگذاری کرده و واسط کاربرِ موزه مجازی را اجرا می¬نمایند. از این پس می¬توانند در قسمت های مختلف موزه گردش کرده، به طبقات مختلف رفته و بر روی آثار مورد نظر تقه زده تا اطلاعات مربوط به آن اثر از انواع مختلف صوتی، تصویری و متنی در اختیارشان قرار گیرد. در مورد جزئیات خدمات موجود در موزه های مجازی در ادامه مقاله به تفصیل صحبت خواهد شد.
فناوری های مرتبط با موزه های مجازی
بسیاری از فنون به کمک متخصصین آمده اند تا محیطی ساده تر برای کاربران موزه های مجازی ایجاد کنند و بسیاری از آنها نیز در همین روند به رشد بالاتر رسیده اند. در زیر شرحی مختصر، از بعضی از این فناوری ها را به بحث می¬¬گذاریم.
● گروه ابزار[9] : ابزاری است که در آن واحد چند کاربر می¬توانند به طور مشارکتی از آن استفاده کنند[5].کاربران موزه های مجازی با استفاده از گروه ابزار های ابر رسانه ای میتوانند به صورت دسته جمعی از موزه دیدن کنند. سامانه یابش مسیر بر مبنای اکثریت آراء[9] به قسمت های مختلف موزه رفته و بر روی اجسام درخواستی می¬ایستد.
● XML[10]: زبان کامپیوتری است برای توصیف، دریافت، پردازش و انتشار اطلاعات بر روی وب [2]. XML زبانی است قوی برای ایجاد پایگاه داده موزه های مجازی که باعث راحتی و سرعت یافتنِ عمل جستجو و یابش اطلاعات میگردد.
● [11]VRML: زبان مدل کردن واقعیت مجازی، زبانی برای توصیف محیط های چند رسانه ایِ سه بعدی و امکان ایجاد محیط های مجازی گروهی[12] بر روی وب [13] است. دو نسخه اصلی آن با نام های VRML1.0 و VRML2.0 عرضه گردیده است. در نسخه اول امکان تعریف اشیاء مختلف با بافت های متفاوت، امکان نور پردازی و همچنین ایجاد پیوند بر روی اشیاء وجود داشت. در نسخه دوم علاوه بر امکانات نسخه اول میتوان از امکان تعریف اشیاء و بافت های پویا نمایی شده، زمینه های دارای بافت، حسگر، موزیک و همچنین اسکریپت های زبان جاوا بهره جست. تمام این خصوصیات نیز جهت نمایش صحنه هایی واقعی تر و تعاملی تر ایجاد شده اند. آخرین نسخه آن VRML 97 است که تفاوت اساسی با نسخهVRML2.0 ندارد. کاربری VRML در سامانه موزه های مجازی، تولید فیلم های n-بعدی جهت در اختیار گذاشتن صحنه های وسیع تر و واقعی تر از صحنه برای بیننده گان آثار است. جهت آشنایی بیشتر با فیلم های n-بعدی و چگونگی تولید آنها با استفاده از زبان VRML می¬توانید به قسمت فیلم های n-بعدیِ همین مقاله مراجعه نمایید.
● کنترل هوشمند دوربین: یکی از اساسی ترین کارها در مدیریت موزه های مجازی کنترل دوربین های محیط به گونه ای هوشمندانه است. بدین مفهوم که بعد ازمشخص شدن مسیر توسط کاربر،کنترل کننده دوربین ها بایستی با توجه به مبدأ، مقصد، مسیر بین آنها و زمان موجود ترتیب گرفتن اطلاعات از دوربین های مختلف محیط را مشخص و زمان کار هر دوربین را نیز تعیین کند. تا با جابجایی بین دوربین ها احساس پیوستگی بین فیلم های پخش شده از بین نرود [12].
● ابر رسانه[13] : مفهوم ابر رسانه از ترکیب مفاهیم ابرمتن و سیستم های چند رسانه ای به دست آمده است[6]. در موزه های مجازی، ابر رسانه ها امکان دسترسی به پیوندِ اشکال مختلف رسانه مانند متن، صوت، عکس و فیلم را به صورت بازگشتی و تو در تو فراهم می¬آورند. از این طریق گردش در موزه ها به نحوی آسان تر و متصل تر انجام شده و مسیر دیدار از آثار نیز با توجه به خواسته ها و علائق شخص بیننده تعیین می¬گردد.
● ابر رسانه پویا (تطبیقی)[14] : ابر رسانه ای که قابلیت تطبیق خود با علائق و شرایط کاربر را داراست[7]. در موزه های مجازی میتوان با استفاده از ابر رسانه های پویا، صفحه درخواست شده را مطابق با شرایط بییننده نمایش داد. بدین مفهوم که سن، تخصص، مذهب، ملیت و علایق شخصی بیننده، تعیین کننده نوع متن، عکس، فیلم و حتی پیوندهای پیشنهادی صفحات موزه باشند. این کار به نوعی شخصی سازی است که از سوی سرویس دهنده موزه، به کاربر عرضه می¬گردد. یکی از انواع ابر رسانه های پویا، برچسب گذاری هوشمند[15] است[8] که سامانه موزه با به کارگیری اطلاعات جمع آوری شده از مراحل قبلی بازدید فرد و الگوریتم های هوش مصنوعی در حین کار بیننده، تشخیص می¬دهد که نمایش چه توضیحات و عکس هایی در مرحله بعدی می¬تواند مفیدتر باشد.