مقدمه:
بدون شک با نگاهی به همه ادیان الهی ، مکاتب گوناگون و اختلاف نظرهایی در بین پیروان یک دین می توان یافت.
دین اسلام نیز ازاین امر مستثنی نبوده و گرایشهای متفاوت فکری در آن ظهور کرده است. پس از رحلت پیامبر (ص) اختلاف نظرهایی در بین مسلمین برای جانشینی پیامبر پدیدار شد که پایه واساس اختلاف مسلمین در آن نهفته است .
از نقطه نظر تاریخ ، جریان سقیفه بناچار با ظهور دیدگاه تشیع مرتبط می باشد . سقیفه محل اجتماعاتی در مدینه بود که روسا مسائل حساس خود را در آن مورد بحث و تبادل نظر قرار می دادند . بررسی اختلاف بین مسلمین بدون در نظر گرفتن جریان سقیفه یقینا باعث به وجود آمدن نتایج نادرست و سوتفاهمات بسیار خواهد شد .
در این تحقیق سعی شده جریان سقیفه و تاثیر آن بر نهضتی به نام شیعه مورد بررسی قرار گیرد .
برای این منظور باید بافت مسلمانان دوران صدر اسلام را نیز مورد بررسی قرار داد ، بنابراین ابتدا به بررسی دو گروه عمده صدر اسلام و پس از آن به بیان واقعه سقیفه می پردازیم و در نهایت تاثیر آن بر ایجاد نهضتی به نام تشیع را مورد بررسی قرار می دهیم .
نگرشی به دو گروه عمده صدر اسلام ( انصار و مهاجر ) :
انصارعمدتا از دو قبیله ساکن مدینه به نامهای اوس و خزرج تشکیل شده بودند ، ایشان بودند که در روزگار سخت مسلمانان را پناه داده و جان ومالشان را در راه اسلام فدا کردند ، آنان پرورش دهندگان اسلام بودند و در زمانیکه مسلمان بودن گناه بزرگی محسوب می شد آنها علاوه بر پناه دادن به مسلمین خودشان نیز اسلام را پذیرا شده و با مسلمین عقد اخوت بستند .
مهاجرین در واقع مسلمین اولیه بودند ، آنها از همان ابتدا در مکه به پیامبر ایمان آورده بودند و به همراه آن حضرت مصائب و مشکلات و شکنجه های بسیار را تحمل کرده بودند و در نهایت نیز به دستور آن حضرت دست از شهر و زندگی و اموال خود کشیده و به مدینه مهاجرت کرده بودند.
حال با شناخت جزئی از شرایط صدر اسلام می توان در مورد جریان سقیفه سخن گفت.
بیان تاریخی واقعه سقیفه بنی ساعده :[i]
پیامبر اسلام د ر چنین روزی رحلت کرده است در حالیکه قبل از آن بارها علی ابن ابیطالب ( ع ) پسر عم خود را به عنوان جانشین خود و ولی مسلمین معرفی کرده است .
علی (ع) که هم اکنون پس از رحلت پیامبر اساسی ترین شخص بنی هاشم و سرپرست اهل بیت پیامبر محسوب می شود در غم پیامبر و مشغول کفن و دفن پیامبر می باشد .
قبل از اینکه درمورد جریان سقیفه صحبت کنیم بهتر است کمی در مورد شرایط مدینه سخن بگوئیم مردم تازه مسلمان پیامبر خود را از دست داده بودند توطئه چینیها از همان دوران بیماری پیامبر آغاز شده بود مانند عقب نشینی از جیش اسامه و جلوگیری از نامه نوشتن پیامبر، پس از وفات نیز عمربن خطاب بر در خانه پیامبر ایستاده و هر کس را که از مرگ پیامبر سخن می گفت تهدید به مرگ می کرد البته باید بسیار ساده بود که این عمل عمر را از روی ندانستن توجیه کرد زیرا شخصیتی همچون عمر زیرکتر از آن بود و می توان گفت هدفی جز متشنج کردن افکار مردم در آن زمان نداشته است !!
حال ببینیم در سقیفه چه خبر بوده است : انصار دور سعدبن عباده در سقبفه بنی ساعده جمع شدند آنها می خواستند کسی را از بین خودشان به جانشینی پیامبر برگزینند برای اینکار نیز دلایلی داشتند اولا آنها چون از پیامبر حمایت کرده بودند خود را ذیحق می دانستند در ضمن آنها در جنگها بسیاری از بزرگان عرب را کشته بودند و می اندیشیدند که اگر شخصی غیر از انها به خلافت برسد در صدد انتقامجوئی از آنها باشد علاوه براین همانطور که گفتیم انصار خود دو قبیله بودند و هر قبیله می خواست ریاست از آن او باشد . قبل از اینکه عمل آنها جدی شود و در حالیکه جنازه رسول اکرم هنوز در خانه بود و ترتیبات دفن تمام نشده بود عمر از اجتماع سقیفه مطلع شده و به ابوبکر گفت « بگذار به سوی برادران انصار برویم و ببینیم که انها چه می کنند» البته این مطلب نیز قابل ذکر است که مساله اجتماع سقیفه را به اطلاع امیر مومنان علی ( ع ) نرساندند.
باید گفت که عمر خود از این جریان توسط دو نفر از انصار به نامهای عویم بن ساعده [ii] و معان بن عدی[iii] آگاه شده بود .
وقتی آنها به سقیفه رسیدند انصار در حال بحث در مورد خلافت بودند آنها می خواستند سعد بن عباده را به خلافت رسانده و با او بیعت کنند . در این میان سعد بن عباده شروع به سخنرانی کرده و گفت « ما انصار خداوندیم و سربازان اسلام ، شما ای مهاجرین خانواده ما هستید و همراه مردمتان آمده اید که در میان ما ساکن شوید و ...» عمر در اینجا با عصبانیت سخنان او را قطع کرده گفت « بنگرید که آنان سعی کردند ما را از ریشه قطع کنند و قدرت را از ما غصب نمایند ...» ابوبکر در اینجاخطاب به انصار گفت « همه چیزهایی که درباره خودتان گفتید صحیح و شایسته آن هستید . ولی اعراب هرگز قدرت را جز در قبیله قریش برسمیت نخواهند شناخت . آنان بهترین و شریف ترین مردم در نسب و خون هستند .» عجب دلیلی!!
سپس ابوبکر چنین ادامه داد « من دو شخص را به شما پیشنهاد می کنم هر کدام را که خواستید قبول کنید با گفتن این سخن دست عمر و ابوعبیده جراح را گرفته و بلندکرد » در این میان انصار گفتند بگذارید تا یکنفر از بین ما و یکنفر از بین شما خلیفه باشند با گفتن این سخن نزاعها بالا گرفت در این میان عده ای خواستار خلافت علی ( ع) شدند که نشاندهنده این مطلب است که همه می دانستند خلافت واقعی از ان کیست .
در هر حال صداها بالا گرفت و می رفت که جریان به نتیجه نرسد که مسلما این جریان به نفع گرایش ذهنی خاصی نبود . برای جلوگیری از این جریان عمر گفت « ای ابوبکر دستت را دراز کن تا با تو بیعت کنم » و او اینکار را کرد و عمر با او بیعت نمود و پس از عمر مهاجرین حاضر با ابوبکر بیعت کردند و انصار چون دو قبیله بودند و میترسیدند که اگر یک قبیله دیرتر بیعت کند مورد بی مهری قرار گیرند آنها هم به دنبال مهاجرین با ابوبکر بیعت کردند .