مقدمه
استان گلستان با مساحتی بالغ بر 2200000 هکتار در شمال کشور قرار داشته و در ضلع شرقی دریای خزر واقع شده و از دو بخش جلگه‌ای و دشت در شمال و بخش کوهستانی در جنوبت تشکیل شده که از شمال به جمهوری ترکمنستان، از جنوب به استان سمنان، از طرف شرق به استان خراسان و از غرب به دریای خزر و استان مازندران هم‌مرز است.
استان گلستان 75/1درصد کل سطح کشور را به خود اختصاص داده که از این سطح حدود 430000 هکتار اراضی جنگلی، 1126000 هکتار مرتع و بیش از 630000 هکتار اراضی زراعی است که تحت کاربرد کشت بیش از 720 نوع محصولات زراعی و باغی قرار دارد. نوع آب و هوای استان متفاوت بوده و از اقلیم نیمه خشک تا معتدل کوهستانی متغیر است. میزان متوسط ریزش‌های جوی در مناطق غرب استان و در ارتفاعات جنوبی 700 میلیمتر، در نواحی شمال شرقی و نوار مرزی 200 میلیمتر در نوسان است. متوسط بارندگی استان، 450-400 میلیمتر می‌باشد.
محصولات غالب استان گلستان شامل گندم، جو، برنج، پنبه، سویا، کلزا، آفتابگردان، دانه‌های روغنی، سیب‌زمینی و ذرت می‌باشد. سطح زیر کشت نباتات علوفه‌ای دراستان اعم از ذرت، جو، یونجه، شبدر برسیم، سورگوم و ذرت علوفه‌ای، حدود 90-80 هزار هکتار می‌باشد. در حال حاضر ظرفیت و پتانسیل تولید نباتات علوفه‌ای در استان قابل ملاحظه است، به گونه‌ای که اگر مشکلات در سطح استان مرتفع گردد، میتواند یکی از مراکز مهم تولید انواع علوفه در سطح کشور باشد.
فواید سیلو کردن نباتات علوفه‌ای
با استفاده از نباتات سیلو شده، می‌توا در فصل زمستان از علوفه تازه و آبدار در تغذیه دام استفاده نمود.
با هزینه کم، مواد خوش خوراک تازه برای فصل زمستان تهیه می‌گردد که در تولید بیشتر گوشت موثر است.
با سیلوی علفهای هرز و خشک کردن آنها، نه تنها مورد استفاده دام قرار می‌گیرند، بلکه در مبارزه با آنها نیز مفید واقع می‌گردد.
علوفه زیادی در فضایی اندک ذخیره شده، در صورتی که علوفه خشک جای بیشتری را اشغال می‌کنند.
علوفه خشک اگر مدتی در انبار نگهداری گردد، مقداری از مواد قندی خود را از دست داده و از ارزش آن کاسته میشود، در صورتی که میزان خسارت علوفه سیلویی که برای مدت طولانی‌ترین نگهداری میشود، بسیار کمتر است.
به هنگام خشکسالی و کمبود علوفه، ضامن تامین غذای دام خواهد بود.
جو
جو با نام علمی Hordeum vulgare (14=n2) یکی از مهمترین گیاهان خانواده غلات است و از نظر میزان تولید مرتبه پنجم پس از گندم، برنج، ذرت و سیب‌زمینی قرار دارد. گیاه جو در ابتدا فقط به عنوان علوفه مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما امروزه بطور گسترده در تغذیه انسان و بالاخص در تهیه نوشیدنی‌ها و مالت الکلی بکار میرود. جو لخت نیز از زمان‌های قدیم به علت درصد فیبر پایین آن در تغذیه دام بکار می‌رفت.
جو به دو گروه 2 و 6 ردیفه تقسیم میشود. دو ردیفه بیشتر در صنعت مالت‌سازی و 6 ردیفه در صنایع غذایی بکار میرود و دارای عملکرد بالاتری نیز می‌باشد. از لحاظ سازگاری با شرایط محیطی، جو وضعیت خوبی را به دلیل قدرت تحمل شوری آن نسبت به سایر غلات داراست. سطح زیر کشت جو بدون پوشینه برای تغذیه طیور رو به افزایش است. سابقه کشت آن در ایران بیش از 30 سال می‌باشد و در حال حاضر در استان‌های کرمان، یزد، مرکزی، سیستان، گلستان، کرمانشاه، ایلام، اصفهان و ... در سطح محدودی کشت می‌گرد. جو بدون پوشینه با نام‌های پیغمبری، مهدی و کلرای بین کشاورزان معروف است. عملکرد جو بدون پوشینه بیش از عملکرد جو معمولی است و یکی از محاسن این جو، عدم ریزش دانه پس از رسیدن است. با بررسی‌های به عمل آمده، جو بدون پوشینه از نظر کیفیت عناصر مغذی شبیه به ذرت بوده و میتواند در ترکیب جیره‌ی غذایی طیور مورد استفاده قرار گیرد.
خصوصیات گیاه شناسی جو
جو از فامیل گرامینه (Graminea) از زیرفامیل Hordeum می‌باشد و از انواع وحشی و اهلی تشکیل شده است. جو گیاهی است یکساله، روز بلند، اگر زمان کاشت آن بخصوص جوهای بهاره به تاخیر بیافتد، گیاه کمتر پنجه می‌زند. تعداد کروموزوم‌های آن 14=n2 است و تعداد ریشه‌چه بعد از جوانه‌زدن در حدود 8-5 است. جو دارای ریشه افشان است و شبکه ریشه انواع بهاره آن ضعیف‌تر از سایر غلات بهاره است. چون مدت زمان کاشت تا برداشت آن کمتر از سایر غلات بهاره است، ریشه‌های جو پاییزه طویل‌تر و قطورتر بوده و برای پنجه‌زدن احتیاج کمی به سرما دارد. گواشوارک در جو عریض و داسی شکل می‌باشد و زبانک (لیگول Ligula) آن بزرگتر از سایر غلات است (2 تا 3 میلیمتر).
جو بدون پوشینه، گیاهی یک پایه که گل آذین آن سنبله‌ای مرکب است و در هر طرف محور اصلی سنبله، 3 گل منفرد قرار می‌گیرد. گل‌ها دارای 3 پرچم و یک مادگی با دو برچه می‌باشند. گرده‌افشانی در جو بدون پوشینه به صورت مستقیم است و گل دادن همزمان با سنبله رفتن و از قسمت تحتانی سنبله شروع می‌گردد. زمان گل دادن آن در سنبله در حدود 5 تا 8 روز طول می‌کشد. در قائده تخمدان (حد فاصل تخمدان و گلومل) در غده متورم آبدار به نام Lodicule دیده میشود که رشد و نمو آنها باعث باز شدن گل‌ها گردیده که از روی شکل و خواص ظاهری آنها می‌توان انواع جوها را از یکدیگر تمیز داد. دانه جو به صورت فندقه لخت و یا پوست داراست و از وضع شیار شکمی آن نیز می‌توان به انواع آن پی برد.
طبقه‌بندی جو بدون پوشینه
در طبقه‌بندی بتانیکی از لحاظ پوشت‌دار بودن، دانه جو را به دو دسته تقسیم کرده‌اند:
دانه لخت: که گلوم و گلومل به دانه نچسبیده و بیشتر به عنوان خوراک انسان و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دانه پوست‌دار: که گلومل و گلوم به سختی به دانه چسبیده‌اند و بیشتر به عنوان علوفه مورد استفاده واقع میشود.
طبقه‌بندی زراعی
جو بدون پوشینه را از لحاظ زمان کاشت به دو دسته تقسیم کرده‌اند:
انواع بهاره: شبکه ریشه آن بسیار کم می‌باشد. مدت زمان کاشت تا برداشت از سایر غلات بهاره کمتر می‌باشد و اکثراً بعد از سه ماه برداشت می‌شوند.
انواع پاییزه: جو بدون پوشینه از انواع چند پر (چند ردیفه) تشکیل شده‌اند. ریشه‌ها قطور و طویل‌تر می‌باشند و مقدار پروتئین دانه آنها کمتر از انواع بهاره بوده، ولی میزان محصول دانه آن بیش از جوهای بهاره است.
انواع جو بدون پوشینه زراعی (لخت)
الف) جو دو پر:
1. H. nudum؛ 2. H. undierectum؛ و 3. H. undizeocrithum.
ب) جوهای چندپر:
1. H. undiparaueium؛ 2. H. undipyramidatum و 3. H. undivaigare که آن را H. cieleste می‌نامند.
زمان کاشت:
زمان کاشت جو بدون پوشینه در استان گلستان بستگی به شرایط محیطی منطقه کاشت داشته و اکثراً جوهای پاییزه قبل از فرا رسیدن سرمای زمستان و قبل از گندم پاییزه کاشته می‌شوند.
عملیات زراعی (تهیه زمین):
آماده کردن زمین مستلزم اجرای عملیات شخم و دیسک به همراه نرم کردن خاک و از بین بردن کلوخه‌ها می‌باشد.
عملیات کاشت:
بذرکاری به صورت دست‌پاش و یا بوسیله بذرکارها بطور خطی انجام می‌پذیرد. فواصل بوته‌ها در کشت دست‌پاش یکنواخت بوده، در حالی که در کشت‌های خطی فواصل زیادی بین خطوط خالی مانده و علفهای هرز فرصتی برای حضور بدست می‌آورند.
عمق بذر:
عمق بذر در خا به عواملی نظیر زراعت دیم یا آبی، کیفیت زمین و ... بستگی داشته که حداکثر 6-5 سانتیمتر خواهد بود. در اراضی دیم، عمق کاشت زیاد بوده تا بذر برای روییدن از رطوبت بیشتر اعماق استفاده نماید. در اراضی حاصلخیز و مرغوب بذر در عمق کمتری کاشته شده و جوانه‌ها زودتر از خاک بیرون می‌آیند. در زمین‌های ناهموار، بذر در عمق بیشتری قرار گرفته تا شرایط خاک مشکلی در جوانه‌زنی ایجاد نکند.
آبیاری مزرعه:
بسته به شرایط آب و هوایی، مزرعه جو را بین 3 تا 6 مرحله آبیاری متفاوت می‌باشد. 1) برای سبز شدن (خاک آب)، 2) برای ظهور ساقه (ساقه آب)، 3) برای بیرون آمدن خوشه (خوشه آب)، 4) آبی که در موقع رسیدن پرچم و مادگی و عمل تلقیح می‌دهند (گل آب)، 5) آبی که در موقع رسیدن دانه‌ها می‌دهند (دان آب).
تناوب زراعی:
جو در تناوب با نباتات روغنی و گیاهان وجینی قرار می‌گیرد و به دلیل مقاوم بودن به عوامل نامساعد جوی نسبت به گندم در خاک‌های شور آن را در اول تناوب قرار می‌دهند.