اشاره:
در مورد سیره امامان (ع) باب سخن را گشودیم و فصولی از کلیات این بحث را تقدیم کردیم، هرچند مناسب بود مباحثی دیگر نیز در مدخل این بحث دراز دامن مطرح شود، لیکن مقتضای مجله بیش از این نبود و اینک به یاری خداوند اولین فصل بحث پیرامون سیره امامان (ع) را با بحث از سیره سیاسی مولی علی (ع) میگشاییم . بدان امید که خوانندگان محترم مجله پاسدار اسلام با دقتی فزونتر به این سلسله مقالات عنایت کنند و نظریات خویش را ارسال دارند . ان شاءالله .
ابعاد گسترده شخصیت امام علی (ع)
از امام علی (ع) گفتن کار آسانی نیست! آن چنان که از قرآن گفتن! و عجیب این دو همراهند! پیامبر بزرگ (ص) فرمود: «علی مع القرآن و القرآن مع علی لن یفترقا حتی یردا علی الحوض; (1) علی با قرآن است و قرآن با علی (ع) و این دو تا قیامت از هم جدا نخواهند شد» .
این همراهی ابعاد گوناگونی دارد . قرآن عمیق است; بطون دارد و هر کسی را یارای رسیدن به عمق آن نیست . (2)
علی (ع) هم چنین است! علی شناسی کار آسانی نیست . برای شناخت علی (ع) باید از خدا شروع کرد; به پیامبر (ص) رسید و از او به علی (ع) ! (3)
قرآن کتاب همیشه قرون و اعصار است . کوثر همه نسلهاست . همه تشنه کامان معارف را در هر دوره سیراب میسازد . (4) غور در دریای معارف امام علی (ع) این قرآن ناطق همین ویژگی را دارد . او امام همه عصرهاست و الهام از او و سیرهاش تنها راه نجات است .
قرآن اندکی بعد از پیامبر (ص) و بگذار بهتر بگویم در زمان حضرتش! مهجور و مظلوم (5) شد و همین سرنوشت را قرآن ناطق علی (ع) یافت (6) و (7) . . . .
بر این اساس ما تشنهکامان سفره معارف امام علی (ع)، لب تشنهای هستیم که در کنار دریای ناپیدا کرانهای نشستهایم و میخواهیم به اندازه ظرفیت اندکمان از این دریا بهره گیریم . امید که مولا مدد کند تا همین اندک را برگیریم و بهره فراوان در زندگی بیابیم .
در این سلسله مقالات، تنها به بررسی یک بعد از ابعاد گسترده سیره مولا; یعنی بعد سیاسی آن میپردازیم و اگر مجالی بود به یاری خداوند در آینده ابعاد دیگر را مورد بحث قرار میدهیم .
در بررسی سیره سیاسی مولا باید به عنوان مبادی بحثسه موضوع را پی گیریم:
مقصود از سیره سیاسی;
سیاسی بودن مولا;
سیاست از دیدگاه امام علی (ع)
مقصود از سیره سیاسی
در مقاله «سیری در سیره سیاسی امامان» معنای لغوی و اصطلاحی سیاست را آوردیم . در این جا به اجمال میگوییم که مقصود ما از سیره سیاسی، روش سیاسی آن حضرت است . ما در این بحث در پی پاسخ به این سؤالات هستیم:
موضع امام علی (ع) در دوره بعثت و هجرت چگونه بود؟ سیره سیاسی حضرت در این دوره (که مولا در مسند رهروی نشسته و بهترین رهرو راه پیامبر (ص) است و به معنای دقیق کلمه یک سرباز فداکار است) چه بوده است؟
موضع امام در دوره 25 ساله سکوت چه بود؟ اولا، سکوت حضرت به چه معنی است؟ آیا به معنای انزوای کامل از جامعه ستیا به معنای کنار کشیدن از مبارزه مسلحانه و غیر آن با دستگاه خلافت؟
ثانیا، فلسفه سکوت حضرت چه بود؟ گاه در سخنان حضرت سخن از «نداشتن یاور است» و گاه سخن از «وحدت مسلمین» جمع بین این دو چگونه است؟ بیتردید همانگونه که در قرآن نمیتوان تناقض یافت (8) در گفتار قرآن ناطق هم نمیتوان تناقضی دید . و اگر ظاهری چنین یافتشد باید خود را و درک خود را تخطئه کنیم نه قرآن و علی (ع) را . به هر حال این بحثباید در سیره سیاسی مطرح شود .
ثالثا، همکاریهای مقطعی که مولا در برخی از بحرانها با دستگاه خلافت داشت چه در ناحیه مشاوره، و چه در بعد عملی (حل مشکلات فرهنگی و سیاسی) چه توجیهی دارد و چه الهامی از این سیره میتوان گرفت؟
سیره حکومتی حضرت چگونه بود؟ برنامههایش در ابعاد مختلف چه بود؟ نحوه رفتار حضرت با مخالفان فکری حکومتش چگونه بود؟ با مخالفان توطئهگر چگونه برخورد کرد؟ در مورد بیتالمال چه رفتاری داشت؟ قاطعیتها و نرمشهای مولا کجا و چگونه بود؟ معیارهای مولا در نصب و عزلها چه بود؟ راز به کار گماردن برخی از افراد ناصالح یا ابقای آنها در مسؤولیت چه بود؟ آیا اینان از آغاز ناصالح بودند؟ یا بعدا به انحراف کشیده شدند؟
چه شیوههایی امام در عزل کارگزاران داشت؟ با کارگزاران صالح ناتوان چگونه رفتار میکرد؟ با کارگزاران متخلف به اصطلاح اداری! چه رفتاری داشت؟ با کارگزاران خائن و چپاولگر بیتالمال چگونه برخوردی داشت و . . . ؟
ما بررسی این مجموعه مباحث را «سیره سیاسی» مینامیم . روشن است در این بررسی تمام سر و کارمان با روش هست، روشی که الهام گرفته از مجموع زندگی مولاست; به دیگر عبارت، ما در این بحث در پی زندگینامه سیاسی مولا نیستیم که حضرت در چه زمانی حکومت را به دست گرفت؟ در چه تاریخی نبرد جمل (ناکثین) اتفاق افتاد و . . . اینها سیر سیاسی زندگی مولاست . ما در پی سیره و روشی هستیم هرچند در این راستا «سیر زندگی حضرت» متن است و حتما باید مورد استفاده قرار گیرد، ولی در سیره سخن از استنباط، نتیجهگیری و دریافت روش از «سیره» است!