تحقیق مقاله نگاهى به دیدگاه هاى سیاسى امام خمینى (ره)

اشاره:

فلسفه سیاسى انقلاب اسلامى ایران، با فلسفه سیاسى امام(س) پیوندى ناگسستنى دارد; چرا که اصول و آئین سیاسى‏اش بر آراء و اندیشه‏هاى امام مبتنى است . قوام این نظام سیاسى به دوام اندیشه‏هاى سیاسى امام بازمى‏گردد . اینکه گفته مى‏شود;این انقلاب، بى نام خمینى در هیچ کجاى جهان شناخته شده نمى‏باشد (1) ،به این دلیل است که محتواى این انقلاب، اندیشه‏هاى اصیل و محکم امام است. بدین جهت، هرگاه محصول بنیادین این انقلاب (که به رهبرى امام خمینى(س) به پیروزى رسیده است; یعنى جمهورى اسلامى، از خصوصیات و ویژگیهاى اصلى و ماهیتى‏اش جدا گردد، در آن صورت، انقلاب از محتواى ذاتى و اساسى‏اش تهى شده است.

براى اینکه معیار درست و واقعى داشته باشیم و از طریق آن، به سنجش و تطبیق بپردازیم، صحیح‏ترین راه و منطقى‏ترین روش، بازخوانى و تدوین دقیق اندیشه‏هاى امام از بدو تا ختم است. در یک نگاه کلى، اصول و آئین زیر، (2) نماد اساسى فلسفه سیاسى امام است; که به نحوى محتواى بنیادین انقلاب اسلامى و چارچوب عملى سیستم سیاسى - جمهورى اسلامى نیز به شمار مى‏رود:

1- حاکمیت قوانین الهى;

2- حاکمیت مردم بر سرنوشت‏خویش و نقش بنیادین آنان در تمام امور کشور(از رهبرى تا دهدارى);

3- رهبرى فقیه عادل و عالم;

4- اصل خدمت نه ریاست و سلطه;

5- ابتناء و اتکاى نظام سیاسى اسلامى به راى مردم;

6- لغو هرگونه امتیاز، انحصار و اشراف;

7- نفى هرگونه استبداد، زور و دیکتاتورى;

8- آزادى به عالى‏ترین و طبیعى‏ترین شکل;

9- منع هر گونه شخصیت محورى و بت‏سازى;

10- رعایت‏حقوق همه مردم;

11- نظارت مردم در تمام مراحل سیاسى و حضور واقعى مردم در تمام صحنه‏ها;

12- تاکید بر اصل انتخاب و میزان بودن راى مردم;

13- عدالت اجتماعى;

14- نفى و مقابله هرگونه سلطه‏طلبى و سلطه‏پذیرى در بعد خارجى و داخلى;

15- مبارزه با ظلم و ستم و استکبار;

16- تاکید برشناختن و شناساندن اسلام ناب محمدى (ص) و رد هرگونه تحجر، مقدس مآبى و نفى اسلام آمریکایى;

17- وحدت میان همه نسلها و قشرها و فرق; خصوصا دو مرکز مهم دانشگاه و حوزه.

بدین لحاظ، فراموش نکردن و زیر پانگذاشتن اندیشه‏هاى مترقى، نجات بخش و معزانه امام خمینى(س) یکى از شرایط مهم حفظ نظام سیاسى مستقر و پاسبانى از محتواى واقعى و حقیقى آن است. بازخوانى و قرائت همراه با تانى اندیشه‏هاى سیاسى امام، که در طول اقامتشان در فرانسه مطرح شده است، از اولویت‏بیشترى برخوردار است. به دلایل مختلف، تبیین نظریات ایشان در این دوره، مهم است; اول اینکه، اصلى‏ترین آراى سیاسى و غایت اصلى فلسفه سیاسى‏اش در این دوره مطرح و در دوره‏هاى بعد تکمیل شده است. دوم آنکه، این دوره از اندیشه‏هاى امام دو خصوصیت منحصر به فرد دارد; یکى، ارائه دلایل سیاسى براى نفى رژیم سلطنتى و دیکتاتورى; دوم، بیان آراء و نظریات سیاسى براى استقرار نظام سیاسى اسلامى و ترسیم سلوک و غایت آن. سوم اینکه، اندیشه‏هاى امام را قبل از استقرار حکومت جدید و کسب قدرت سیاسى مى‏نمایاند و لذا به خوبى نشان مى‏دهد که امام به عنوان رهبر مردم ایران، چه اهداف و غایاتى براى استقرار یک نظام سیاسى جدید و انحلال رژیم استبدادى شاه دارد. چهارم اینکه، امام در این دوره چهار ماهه (14 مهر57 تا 11 بهمن‏57) (3) برخلاف دوره‏هاى قبل و بعد از آن، مورد پرسش خبرنگاران مختلف جهان واقع شدند و به مهمترین سؤالات سیاسى و حساس‏ترین مفاهیم سیاسى پاسخ دادند. (113 مصاحبه مطبوعاتى، به جز پیامهاى مکتوب و سخنرانیها) (4)

نگارنده این مقاله، عزم آن دارد تا خلاصه و فشرده اندیشه‏هاى امام دراین دوره پرالتهاب و بحرانى را مورد بررسى قراردهد. براى رعایت دقت و تامل لازم و تدوین صحیح و عملى، تمام آراء و نظریات امام اعم از مصاحبه‏ها، اعلامیه‏ها، پیامها، سخنرانیها و نیز اغلب حوادث و تحلیلهاى این ایام را مطالعه و فیش‏بردارى نموده و در نهایت آن را در 10 فصل تدوین کرده است و اینک خلاصه آن را به صورت زیر ارائه مى‏نماید. (5)

مهمترین مفاهیم و مسائلى که امام در پاریس مطرح نمودند، شامل موارد زیر است: (6)

1- نقد و نفى نظام سلطنتى; 2- قرائت و تفسیر امام از اسلام به عنوان دین دنیا و آخرت;3- ابعاد نهضت اسلامى ایران; 4- غایات و خواسته‏هاى انقلاب اسلامى; 5- ماهیت و خصوصیات حکومت اسلامى;6- حق حاکمیت مردم;7- آزادى; 8- نقش امام و روحانیون در حکومت اسلامى.

در اینجا به موارد مذکور مى‏پردازیم.

اول - نقد و نفى نظام سلطنتى

هر چند امام، برچیده شدن «نظام شاهنشاهى‏» و «سلطنتى‏» را در دوران حضور خود در نجف و قبل از آن در ایران، مطرح نموده و بر آن تاکید مى‏کردند; ولى در این ایام بیشتر و قاطعتر بر آن پاى مى‏فشارند. اگر در سال‏49 صلاح مى‏دیدند تا جمله نفى سلطنت را از پیام خود به حجاج بیت الله‏الحرام حذف بکنند، (7) اینک در اوج مبارزه، بر نظریه سیاسى‏اش به عنوان آئین مبارزه تاکید مى‏کنند. نه تنها بر نفى رژیم سلطنتى تاکید مى‏کنند; بلکه به نقد دیدگاهى مى‏پردازند که به انحاى مختلف فقهى یا سیاسى معتقد به حفظ سلطنت و رعایت قانون اساسى و اجراى مشروطیت هستند:

«موافقت‏با نظام شاهنشاهى چه به صراحت و چه به وسیله طرحى که لازمه‏اش بقاى آن است، خیانت‏به اسلام و قرآن کریم و مسلمین و ایران است و هر کس با هر اسم با آن موافقت نشان دهد مطرود و اجتناب از آن لازم است.» (8)

لذا در پاسخ به نامه آیت الله مرعشى با صراحت مى‏نویسند: «ما همه موظف هستیم که از پا ننشینیم تا سقوط سلسله بى حیثیت پهلوى.» (9)

استدلال امام این است که سلطنت، مساوى «استبداد و قلدرى‏» است و لذا حکومتى عادلانه نیست: «اصل سلطنت هم از اول یک چیز سهل بود. از اول معنا نداشته است... سلطنت مساوى با استبداد و قلدرى و دیکتاتورى است.» (10) از نظر امام، رژیم سلطنت، هم در اساس با فلسفه سیاسى اسلام در تضاد است وهم از حیث عملکرد و رفتارها مخالف آئین انسانیت و سیاست است. لذا مى‏گویند:

«اگر کسى در این مطلب (11) موافقت‏با ما نکند، این سوء نیت دارد. یا آدم نفهمى است، جاهلى است... کدام ملت مى‏تواند این مطلب را قبول بکند ؟ خیر،ایشان (12) باید بروند، این سلسله باید منقرض بشود.» (13)

امام در پاسخ به سؤال روزنامه الهدف لبنان و رادیوى اتریش مبنى بر اینکه رژیم شاه تصمیم دارد قانون اساسى را با شریعت اسلام متناسب و تعدیل کند، بنیادى‏ترین نظریه‏اش را در مورد اصل سلطنت مطرح مى‏سازد: «اینها دروغ است. اگر راست مى‏گویند; اول چیزى که در قانون اساسى مخالف با اسلام است، سلطنت‏شاه و اصل رژیم سلطنتى است.» (14) پس در نگاه امام، رژیم اصلاح و متناسب با شریعت نخواهد شد، مگر آنکه سلطنت و پادشاهى از سیستم سیاسى حذف گردد.

یکى دیگر از دلایل اصلى مخالفت امام با اصل سلطنت و نظام سلطانى و شاهى، این است که این نوع نظام سیاسى به «آراى ملت‏» اتکا ندارد: «من مخالف اصل سلطنت و رژیم شاهنشاهى ایران هستم به دلیل اینکه اساسا سلطنت نوع حکومتى است که متکى به آراى ملت نیست.» (15) در فلسفه سیاسى امام، حکومتى که راى مردم و حق انتخاب آنان را نادیده بگیرد، حکومت نامشروع است و حکومت محمدرضا پهلوى چنین حکومتى بود. امام خواستار حکومتى بود که در سایه آن، مؤلفه‏هاى اصلى و اساسى فلسفه سیاسى‏اش تجلى یابد:

«خاندان پهلوى... که با دیکتاتورى بر ایران حکومت مى‏کنند... هرگونه فریاد آزادى خواهى و اعتراض به دیکتاتورى را با سرنیزه خاموش کرده‏اند... آزادى به تمام معنا از مردم سلب شده است. هیچ گاه مردم حق انتخاب نداشته‏اند... گویندگان و نویسندگان یا کشته شده‏اند و یا زندانى هستند و یا ممنوع از گفتن و نوشتن. مطبوعات را از نوشتن حقایق محروم کرده‏اند و در یک کلمه تمامى مبانى بنیادى و دموکراسى را نابود کرده‏اند... ما که خواستار حکومت اسلامى هستیم، در سایه آن، به همه این جنایتها و خیانتها پایان داده مى‏شود.» (16)

با این تلقى، امام با قاطعیت مى‏گویند: «رژیم سلطنتى... خلاف حقوق بشر است... رژیم سلطنتى فاسد است همه‏اش‏». (17)

از نظر امام، سلطنت پدیده‏اى «مزخرف‏» است; چرا که در آن «یک آدم، سلطان بر یک مردم‏» است که هیچ اختیارى ندارند; (18) به همین جهت «ملت ایران‏» با آن مخالف است; «زیرا رژیمى است تحمیلى که هرگز متکى به آراى ملت نبوده...و خود را موظف به تامین هدفها و خواسته‏هاى مردم نمى‏داند» (19) و در نگاه امام، چنین حکومتى اولا; طاغوتى است و ثانیا; اطاعت از آن، حرام است. (20) اندیشه جایگزین امام این است که «باید اختیار دست مردم باشد.»; (21) لذا «هر اجتماعى، حق اولى‏اش این است که خودش انتخاب بکند یک چیزى را که راجع به مقدرات مملکت‏خودش است.» (22) امام معتقد است‏با روى کار آمدن رضاخان رژیم پهلوى «سه اصل اسلامى در امر حکومت‏» را پایمال نمود: «اول; لزوم عدالت در حاکم اسلامى و دوم; اصل آزادى مسلمین در راى به حاکم و تعیین سرنوشت‏خود و سوم; اصل استقلال کشور اسلامى از دخالت اجانب و تسلط آنها به مقدرات مسلمین.» (23)