1-ماهیت نامه ی اعمال انسان چیست؟
بدون شک،نامه اعمال در قیامت،چیزی مانند ورق های کاغذ و دفتر و کتابهای معمولی دنیا نیست بلکه نقوشی است گویا و غیر قابل انکار،که هیچ کس را یارای نفی آن نمی باشد بدیهی است که اگر به شکل اوراق معمولی دنیا باشد هزار برگ لازم است که اعمال یک عمر کسی را در آن بنویسند و چنین کتابی برای همه به آسانی قابل مطالعه نیست و نمی توان مایه رسوایی بد کاران،و افتخار نیکوکاران گردد،در حالی که از آیات قرآن و روایات به خوبی می توان دریافت که انسان با یک نگاه میتواند به کل اعمالش واقف شود . لذا با توجه به این مطلب،نظر مفسرین در باره ی نامه اعمال مختلف است از جمله :
علامه طباطبایی در ذیل تفسیر آیه شریفه«یوم تجد کل نفسٍ ما عملت من خیرٍ محضراً و ما عملت من سوء»: در تفسیر المیزان می فرماید :مراد از اینکه انسان اعمال خوب و بد خود را در قیامت حاضر میبیند این است که نامه اعمال او مانند خطوط و نقوش کتابهای معمولی در دنیا نیست بلکه نفس اعمال انسانی است که خداوند برای انسان با کنار رفتن پرده های غفلت ،آشکار می کند . و این کتاب در دنیا از درک انسان پنهان پنهان است و حجاب غفلت روی آن را پوشانده است که پرده ها برداشته میشود .
مرحوم فیض کاشانی می فرماید:نامه اعمال کنایه از روح آدمی است که آثار و اعمالش در آن نقش می بندد.
و بعضی نیز می گویند: نامه ی اعمال همان ضمیر باطن و وجدان مخفی انسان است .
2- نامه های اعمال نیکان و گنه کاران در کجا نگهداری میشود؟
آیات کریمه ای در سوره ی مطففین به جایگاه نگهداری نامه های اعمال نیکان و بدان اشاره می کند و میفرماید :مسلماً نامه اعمال گنه کاران در «سجین»است و تو چه میدانی سجین چیست؟نامه ای است رقم زده شده و سرنوشتی است حتمی.«سجین»صیغه مبالغه ی از ماده ی «سجن»به معنی زندان و گاهی مفسرین به نام جهنم و یا محلی در جهنم از آن یاد می کنند احتمال دارد به معنی دفتر کلی است که تمام اعمال بدکاران در آنجا نگهداری می شود . در همان سوره در چند آیه ی بعد می فرماید: چنین نیست،نامه اعمال نیکان در«علییّن»است تو چه میدانی «علییّن»چیست؟نامه ای است رقم زده شده و سرنوشتی است قطعی که مقرّبان،شاهد آن هستند .«علییّن»از ماده«علوّ»به معنی بلندی است و اشاره مکانهای بلند و مرتفع است .و در واقع نامه ی اعمال تمام نیکان در آنجا نگهداری میشود. و احتمال که خود دیوان کل نامه ِ اعمال نیکان علییّن نامیده شود.
3-واکنش مؤمنین در روز قیامت بعد از دریافت نامه ی عمل خویش چیست؟
آیه ای از قرآن کریم حالت وجدان و سرور مؤمنینی را که نامه عمل خویش را دریاف می کنند به خوبی ترسیم می کند و می فرماید:کسی را که نامه ی اعمالش را به دست راستش دهند از شدت شادی و مباهات فریاد میزند که ای اهل محشر نامه ی اعمال مرا بگیرید و بخوانید من یقین داشتم که قیامتی در کار است و به حساب اعمالم می رسم.و او در یک زندگی رضایتبخش است. آری مؤمنین با شادی فراوانی فریاد میزنند و ایمان قبلی و قلبی خویش به قیامت را ابراز میکنند و در جای دیگری می فرماید:و اما کسی کارنامه اش به دست داده شد به زودی و به آسانی به حسابش رسیدگی میشود و خوشحال به سوی خانواده اش باز میگردد.
4-عکس و العمل کفار در روز قیامت موقع دریافت نامه ی عمل خویش چگونه است؟
در مورد عکس و العمل کفار حین دریافت عمل خود ،آیات صریحی در قرآن کریم آمده است از جمله :اما کسی که نامه اعمالش را به دست چپش بدهند می گوید ای کاش هرگز نامه اعمالم را به من نمی دادند و نمی دانستم حساب من چیست ، ای کاش مرگم فرا میرسید ! و یا در جای دیگری آمده است: و اما کسی که نامه ی عملش را به پشت سرش داده اند به زودی فریادش بلند می شود که ای وای بر من که هلاک شدم و در شعله های سوزان آتش دوزخ وارد میشود .
5-چه اعمالی باعث آسانی حساب در قیامت می شود؟
در حدیثی از رسول خدا(ص) آمده است که فرمودند: سه چیز است که در هرکس باشد خداوند حساب او را آسان می کند و او را به رحمتش در بهشت وارد می سازد . عرض کردند: یا رسول الله(ص) آن سه چیز چیست؟فرمودند:عطا کنی به کسی که تو را محروم کرده، و پیوند برقرار کنی با کسی که تو را بریده و عفو کنی کسی را که به تو ستم کرده است . و نیز از روایات استفاده می شود که«حسن خلق»هم باعث آسانی حساب در قیامت است چنانچه در حدیثی رسول اکرم(ص)می فرمایند:اخلاق خود را نیکو کن تا خداوند حسابت را آسان کند.
6-در قیامت در حساب چه کسانی بسیار سختگیری میشود؟
از بعضی از روایات استفاده می شود گروهی که نسبت به حسابشان بسیار سختگیری می شود آنها کسانی هستند که در دنیا به حساب بندگان خدا سخت می گرفتند و یا کج خلق و ظالم و ستمگرند.
7-در قیامت چه کسانی بدون حساب وارد بهشت می شوند؟
به استناد روایات اسلامی گروهی از مردم بدون حساب وارد بهشت می شوند چنانکه در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده است : کسانی هستند که بدون حساب وارد بهشت می شوند، زیرا آلوده به چیزی از امور دنیا نبودند،حساب در آنجا مخصوص کسانی است که در اینجا آلوده به امور دنیا باشند.
8-چه کسانی بدون حساب وارد دوزخ می شوند؟
از امام صادق(ع)روایتی است که فرمودند:سه طایفه اند که بدون حساب وارد دوزخ می شوند . پیشوای ستمگران،تاجر دروغگو و پیرمرد زنا کار.حدیث دیگری در این زمینه است از رسول خدا(ص) که می فرماید:شش گروهند که بدون حساب وارد دوزخ می شوند،فرمانروایان به خاطر ستم ،عرب به خاطر شدت تعصب،کد خدایان و خوانین به خاطر تکبّر و تجار به خاطر دروغ،و علماء بخاطر حسد و ثروتمندان بخاطر بخل.
9-روز قیامت چقدر طول می کشد؟
قرآن مجید در آیه ای هنگامی که از روز قیامت سخن می گوید آن را به عنوان یک روز بسیار طولانی معرفی می نماید و می فرماید:فرشتگان و روح به سوی او عروج می کنند در آن روز که مقدارش پنجاه هزار سال است!
و مؤید آن روایتی از امام صادق(ع) در مورد زمان و مقدار روز قیامت است که می فرمایند: در قیامت پنجاه موقف(محل توقف برای رسیدگی برای اعمال بندگان)است و هر موقفی به اندازه ی یک هزار سال از سالهایی که شما می شمرید سپس امام این آیه را تلاوت فرمودند:«در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است»البته این نکته قابل توجه است یک روز یعنی گردش دورانی یک کره به دور خود ، در کرات آسمانی کاملاً با هم متفاوت است در حالی که کره ی زمین هر 24 ساعت یک بار به دور خود می گردد کره ی ماه گردش وضعی خود را تقرباً در طول یک ماه انجام می دهد(که روز آن دو هفته و شب آن هم در حدود دو هفته است) همچنین کرات منظومه شمسی هر کدام شب و روز خود را در مقدار خاصی طی می کند و هم اکنون ممکن است در این جهان هستی کراتی باشد که گردش وضعی آن صدها یا هزاران سال طول بکشد بنابر این جای تعجب نیست که در قیامت هر روز به اندازه ی پنجاه هزار سال باشد.