مقدمه :
یا ایتها النفس المطمتئنه ا رجعی الی ربک راضیه مرضیه فا دخلی فی عبادی و ادخلی جنتی
((ای نفس آرام و مطمئن برگرد به سوی پرورگار ت در حالی که هم خدا از تو خشنود است و هم تو از خدا خشنود . پس داخل شو در میان بندگان خوب من و داخل شو در بهشت من.))
خود یا نفس ترکیبات متعددی دارد مثلا:ٌ خود فیزیکی (بدن ) خود اجتماعی ، خود آرمانی ،خود عاطفی هدف های شخصی و جز آن که همه این مولفه ها زمینه را برای ارزشیابی فرد فراهم می کنند به دنبال ارزشیابی فرد از خودش دراین ابعاد مختلف و قضاوت درباره خودش شکل می گیرند.این قضاوت هاباعث می شوند که ما خود را ارزشمند یا غیر ارزشمند بدانیم– بنابراین ارزشیابی ،اغلب پاسخ بنیادی ماست به اشیاء و و قایع دنیای پیرامون خود، و هنگامی که این پاسخ های ارزشیابی کننده با خودمان سرو کار داشته باشند،آن گاه به اعتماد به نفس یا حرمت خود مربوط می شوند.
اعتماد به نفس دانش آموزان را افزایش دهیم
انسان ها موجوداتی بسیار متفکر هستند و همین مسئله نه تنها باعث تمایز آنان از سایر مخلوقات شده بلکه باعث پیشرفت سریع وی در طول قرن ها است.
سیستم وجودی انسان به نوعی است که همیشه براساس باورهای شخصی خود عمل می نماید و این باورها از بدو تولد از محیط اطراف در ذهن بشر نقش می بندد و آینده او را ترسیم می نماید. باید اعتراف کرد که تمام آموزش های برنامه ریزی شده یا برنامه ریزی نشده که از آغاز تحت تاثیر آنها قرار می گیرد از خانواده و محیط اطراف آغاز شده و جامعه و رسانه ها و همه و همه را در بر می گیرد، برای ایجاد و سازماندهی باورهای ذهنی می باشد.
نظام آموزشی و پرورشی که نهاد فعال در امر ایجاد و تقویت بخشی از باورهای ذهنی نوجوانان فعال است در جنبه های اجرایی همیشه با مشکلاتی مواجه است که اعم آن تئوریک بودن بسیاری مسائل آموزشی بویژه در مقطع متوسطه است و هنوز همه آنها به مرحله تجربه نرسیده اند.
در مدارس شیوه آموزشی هنوز معلم مداری است و دانش آموزان در مدارس به فکر فرار از مسئله یادگیری تئوریک می باشند. معلم ها همیشه دنبال روش های نوین هستند تا باورهای منطقی و سازگار با فرهنگ کشورما ایجاد نمایند ولی مشکل بعدی اعمال سلایق در اجرای این نظام آموزشی تئوری می باشد و در بیشتر موارد نتیجه برعکس آنچه که قبلاپیش بینی شده به دست می آید.
نهاد مقدس آموزش و پرورش وقتی در ایجاد باورهای استاندارد موفق خواهد بود که مطالب آموزشی کاملابه دانش آموزان انتقال یافته و این بستگی به باورهای یاددهنده و یادگیرنده دارد، بنابراین باید بیشتر به توانمندی و قابلیت های جسمی و روانی آموزش پذیران و آموزش دهندگان بپردازیم و براساس این مرحله مهم تعادل بیشتر بین این دو ایجاد نماییم.
برای آموزشی بهتر و توسعه روند آموزشی در گروه های سنی مختلف و از جمله نوجوانان که در مراحل آغاز استفاده از توانایی هایی اجرایی خود می باشند شناخت کامل توانایی ها و قابلیتهای این گروه بسیار مهم به نظر می رسد.
یکی از طرح های مفید آموزش و پرورش ایجاد مدارس فنی و حرفه ای و یا کار و دانش است که دانش آموزان در این مدارس علاقه مندی خود را به یادگیری مهارتی خاص نشان می دهند و بدین ترتیب خودباوری آنها تقویت می شود و نتیجه آن بسیار خوب توصیف شده زیرا در این مراکز که وابسته به آموزش و پرورش می باشد یا مراکز نظیر اینها دانش آموز که از تئوری بودن درس ها رنج نمی برد توانایی ها و قابلیت های خود را به کار می برد و سیستم آموزش و پرورش با روش های تشویقی و تلقینی مثبت مجموعه باور های نوجوان را تقویت و اعتماد به نفس و خودباوری فرد را در اجرای موارد آموزشی افزایش می دهند و این روشی کاملامستقیم است. بنابراین با تجهیز مراکز آموزش و پرورش به وسایل آزمایشگاهی برای درس های تئوری می توان کیفیت آموزش را بالابرد و خودباوری علمی دانش آموزان را تقویت نمود و همیشه خودباوری علمی برای همه دانش آموزان کارساز نیست گاهی این خودباوری در اجرای یک تئاتر مدرسه یا شرکت در گروه سرود و یا سایر فعالیت های فوق برنامه ایجاد و تقویت می شود و این مسئله باعث می گردد تا دانش آموزی که ممکن است هدف درس خواندن برایش تحمیل شده باشد تغییر مسیر داده با جدیت بیشتر به آموزش اهمیت دهد و آینده متفاوت که مناسب فرهنگ جامعه ایرانی است بیابد.
از همکاری اولیا دانش آموزان در انجمن های اولیا و مربیان نباید غافل شد.
روش های صحیح ایجاد خودباوری در دانش آموزان را می توان به اولیا آموزش داد و همین در جامعه گسترش می یابد. گفتن جملات مثبت و تشویق کننده و همچنین محبت آمیز در روحیات نوجوانان بسیار تاثیرگذار است.
و سرانجام اگر پای صحبت هرکدام از فرهیختگان جامعه بنشینیم حتما اعتراف خواهند کرد که در زندگی شان یک نفر و یا چندین نفر با همکاری هم و یا مدرسه ای در ایجاد باورهای ماندگار و مثبت نقش مهمی داشته که هرگز از یاد اشخاص نخواهد رفت و خود این افراد به عنوان نمایندگان گذشتگان این باورهای سرنوشت ساز را به نسل آینده انتقال می دهند. باورهای شما شیوه برخوردتان را با مسائل تعیین می کند اگر باور داشته باشیم که شیوه های ما موثرند و براساس این باور عمل کنیم احتمال موفقیت در به کارگیری روش های درست بیشتر می شود.برای ایجاد و تقویت خودباوری در نسل نوجوان و جوان بایستی همه نهادهای دست اندرکار همکاری نمایند که شکل صحیح شخصیت مناسب شان یک فرد کامل و عاقل است حاصل شود.
برای اطمینان از روند شکل گیری خودباوری در درجه اول خانواده و سپس سایر افرادی که با نوجوان در ارتباط هستند با او بایستی صحبت نمایند تا گره کوری در نهاد آنها ایجاد نشود و یا اگر تحت تاثیر عوامل مخرب اجتماعی مانند تهاجم فرهنگی و سایر آسیب های اجتماعی مشکل پیش آمده در اثر گفتگو شناسایی و برطرف شود زیرا همین باورهای اولیه باعث نفوذ در شخصیت فرد شده و تصمیمات بعدی براساس این باورهای نادرست گرفته می شود. لذا هرکدام از نهادهای اجتماعی مانند خانواده و مدرسه و مراکز ورزشی و غیره ابتدا باید در مورد نوجوانان و کودکان مطالعه نمایند و با استفاده از شیوه های صحیح تربیتی، باورهای صحیح را آموزش دهند تا نوجوان در طی مراحل رشد خود به اعتماد به نفس کامل دست یابد و بدین ترتیب جامعه ای با انسان های منطقی با باورهای صحیح و عملکرد های استاندارد داشته باشیم.
بیان مساله
یکی از دلایل عمده بسیاری از اختلالات رفتاری و شخصیتّی در کودکان و نوجوانان، ضعف در اعتماد به نفس و احساس خودارزشمندی (عزت نفس) است، بنابر این امروزه در اصلاح و درمان بسیاری از این اختلالات، پرورش و تقویّت احساس عزت نفس و اعتماد به نفس و مهارتهای فردی و اجتماعی آنان، نقش بسزایی ایفا می کند. از این رو با توجه به اهمیّت عزت نفس در رشد شخصیت و سلامت روانی کودکان و نوجوانان، در جهت تقویت و افزایش آن، موارد زیر به والدین و دست اندرکاران تعلیم و تربیّت توصیه می شود:
1-روحیه دینی و ایمان مذهبی را در کودکان و نوجوانان تقویت کنید.
2- سعی کنید در برخورد با کودکان و نوجوانان، توانمندی های آن ها را مورد نظر قرار دهید، نه ناتوانی ها را.
3- زمینه کسب تجربه های خوشایند از فعالیت های مستقل و آزاد را برای آن ها فراهم کنید.
4-تجربه های موفقیت آمیز آنان را افزایش دهید.
5-قدرت تحمّل کودکان و نوجوانان را برای مواجه شدن با ناکامی های احتمالی افزایش دهید.
6- رفتار مصمّم و مطمئن و در عین حال مطلوب کودکان و نوجوانان را تقویت کنید.
7- کودکان و نوجوانان را در کنترل احساسات و عواطف خود یاری دهید.
8-مهارت های اجتماعی کودکان و نوجوانان کمرو و فاقد اعتماد به نفس را افزایش دهید.
9- آنان را با الگوهای رفتاری مطلوب آشنا کنید.
10-از انجام هر گونه رفتار تنبیهی و تحقیرآمیز درباره ی دانش آموزان خودداری کنید.
11- از مقایسه کردن دانش آموزان بپرهیزید و تفاوت های فردی را مورد نظر قرار دهید.
12-در برخورد با کودکان و نوجوانان، ملایم و منطقی باشید.
13- اجازه ابراز وجود را به دانش آموزان خویش بدهید و به نظریات آن ها احترام بگذارید.
14- نظریات خویش را به دانش آموزان تحمیل نکنید و آن ها را به صورت ساده و عینی، قابل لمس و درک برای آنان توضیح دهید.
15- به دانش آموزان درحد توانایی هایش مسئولیت بدهید.
16- در انجام کارهای روزانه، آن ها را هدایت، ارشاد و تشویق کنید.
17- به آن ها در حد لزوم اجازه فعالیّت و بازی دهید.
18-در برخورد با آنان حالت پذیرندگی، و نه طردکنندگی داشته باشید.
19- از وابسته کردن بیش از حد دانش آموزان به خودتان بپرهیزید.
20- آن ها را هیچ گاه با موضوعات خرافی نترسانید.
21- بین دانش آموزان تبعیض قائل نشوید و با آنان یکسان رفتار کنید.
22-هر چه که آن ها می خواهند به راحتی و سریع در اختیار شان نگذارید، به او فرصت دهید تا ارزش به دست آوردن و لذّت استحقاق داشتن را درک کند.
23-نسبت به احساسات و عواطف کودکان یا نوجوانان خود، بی تفاوت نباشید، آن ها را به گرمی بپذیرید و تا حد امکان آن ها را یاری کنید.
24-با آن ها همانند دوستان صمیمی رفتار کنید.
25-توجه داشته باشید که مشاجرات لفظی در خانه (میان پدر و مادر) در روحیه یا رفتار کودک یا نوجوان منعکس می شود.
26-به سرگرمی ها و تفریحات مناسب در زندگی کودکان اهمیت دهید و نسبت به آن ها بی تفاوت نباشید.
27-محبّت شما نسبت به فرزندتان به صورت تظاهرات سطحی ابراز نشود. خالص ترین و سالم ترین محبت در تلاشی که به طور روزمره برای اعطای اعتماد به نفس و استقلال به فرزندتان به عمل می آورید، جلوه گر می شود.
28-در محبّت کردن به کودکان، راه افراط یاتفریط را در پیش نگیرید، محبت متوسط توأم با صمیمیّت، اثر فراوانتری دارد.
29- به فرزندتان احساسی بدهید که بداند دوست داشتنی و قابل احترام است، اما هرگز با او نوزادوار رفتار نکنید.
30-توقعات کودکان را در حدّ معقول و درست برآورده سازید.
31-هیچ گاه آن ها را با القاب نامناسب صدا نزنید و از مسخره کردن آن ها به طور جدی بپرهیزید.
32- در پرورش استعدادهای بالقوه دانش آموزان جدیّت به خرج دهید.
33-در شرایط آموزشی، بر فعالیت دانش آموزان در یادگیری تأکید شود نه بر پیشرفت آنان، زیرا تأکید بر فعالیت یادگیری، به جای تأکید بر درستی و نادرستی پاسخ، برانگیزنده ی کوشش های دانش آموزان است.
34-رقابت میان دانش آموزان برای کسب نمره کاهش یابد. تحقیقات نشان داده است، در موقعیّت های آموزشی که میان دانش آموزان رقابت وجود دارد، حتّی دانش آموزانی که عزّت نفس بالایی دارند، با شکست روبه رو می شوند و به دنبال آن انتقاد از خود در آن ها افزایش می یابد.