هر ساله میلیون ها نفر از مردم جهان، در سنین مختلف و برای اولین بار دچار سکته مغزی می شوند. همچنین هر سال هزاران نفر در ایران، در اثر سکته مغزی جان می دهند و کلاً سکته مغزی، سومین علت مرگ و میر در دنیاست. نکته قابل توجه این است که: این بیماری به طور ناگهانی اتفاق نمی افتد و پزشکان می توانند افرادی را که در معرض ابتلا به آن هستند مشخص کنند.
شما هم با شناختن عوامل خطرساز برای سکته مغزی قادر خواهید بود از آن جلوگیری نمایید. قبل از هر چیز باید گفت دو نوع سکته مغزی وجود دارد:
1- سکته مغزی ایسکمیک
این نوع سکته مغزی، زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون یا چربی، موجب انسداد رگ و قطع جریان خون در مغز شود. انسداد شریان می تواند داخل یا اطراف مغز رخ دهد، همچنین لخته های خونی می توانند توسط جریان خون از دیگر نقاط بدن به مغز آورده شوند. علل این نوع سکته عبارت اند از:
- رسوب چربی و ایجاد پلاک در شریان های گردنی و اختلالات قلبی که منجر به تشکیل لخته های خونی می گردد.
این علائم سکته گذرا یا خفیف، حدود چند دقیقه تا چند ساعت طول کشیده و سپس به کلی از بین می رود.
ولی به خاطر داشته باشید که هرگز سکته گذرا را نادیده نگیرید چرا که این سکته، نشانگر در راه بودن یک سکته مغزی شدیدتر است. پس سعی کنید دوره ی درمان سکته گذرا را کامل کنید، حتی اگر نشانه های آن از بین رفته باشند.
2- سکته مغزی خونریزی دهنده
این نوع از سکته های مغزی، ناشی از پاره شدن یک رگ خونی در داخل یا سطح مغز می باشد. وقتی که یک رگ خونی پاره می شود، دیگر حس به سلول های مغزی نمی رسد، به علاوه نشت خون از رگ پاره شده، می تواند به بافت مغزی آسیب جدی وارد نماید.
علل این نوع سکته عبارت اند از:
- فشاربالا که موجب تضعیف عروق خونی می گردد؛
- سخت شدن رگ ها که عروق مغزی را شکننده می کنند؛
- آنوریسم یعنی ضعیف شدن یک نقطه در دیواره عروق که می تواند پاره شود؛
- ضربه مغزی؛
- مصرف مشروبات الکلی.
عوامل خطرساز سکته مغزی
شناخت عوامل سکته مغزی، کلید پیشگیری از آن هستند. این عوامل عبارت اند از:
سن: سکته مغزی در تمام سنین ممکن است اتفاق بیفتد ولی بروز آن در افراد مسن تر بیشتر احتمال دارد.
جنسیت: مردان بیش از زنان به سکته مغزی مبتلا می شوند.
سابقه سکته مغزی: احتمال سکته در افرادی که سابقه قبلی سکته مغزی یا سکته گذرا دارند، بیشتر است.
سابقه خانوادگی: احتمال سکته مغزی در افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها به سکته دچار شده ، بیشتر است.
دیابت و بیماری های خاص
فشارخون بالا: فشارخون بالای کنترل نشده می تواند زمینه سازی بسیاری از سکته های مغزی باشد.
بیماری های قلبی: یکی از عوامل ایجاد کننده سکته مغزی، صداهای اضافی و ضربان های سریع و ناکامل قلبی است.
تنگی شریانها: تشکیل پلاک ها در شریان های مغزی می تواند احتمال سکته مغزی را بالا ببرد که البته تشخیص این امر با شنیدن به وسیله گوشی پزشکی میسر است.
کشیدن سیگار: سیگار می تواند موجب افزایش فشارخون و صدمه به سرخرگ ها گردد.
چاقی: چاقی خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری های قلبی، دیابت و بالاخره سکته مغزی را افزایش می دهد.
اعتیاد: الکل و کوکائین علاوه بر افزایش فشارخون، احتمال بروز سکته مغزی را نیز افزایش می دهند.
کنترل سکته مغزی
معمولاً پزشکان قبل از وخیم شدن بیماری ها، می توانند از تشدید آنها جلوگیری کنند. لذا حتماً با پزشک متخصص خود مشورت کنید. این کار به شما کمک خواهد کرد که وزن و فشار خود را کنترل کرده و از مسائلی که سلامتی شما را تحت الشعاع قرار می دهند جلوگیری کنید. به خاطر داشته باشید! مصرف کمِ نمک و ورزش کردن شما را در پایین نگه داشتن فشار خون، یاری می دهد.
علائم سکته مغزی
همواره علائم سکته مغزی را جدی بگیرید. سکته مغزی یا گذرا می تواند به همراه همه یا تعدادی از علائم زیر باشد:
- ضعف، سوزن سوزن شدن یا مور مور شدن دست و پا یا هر دو؛ ممکن است این علائم در یک طرف بدن ظاهر شوند. فلج اندام ها هم ممکن است رخ دهد.
- مشکلات بینایی از جمله تاری دید، کاهش بینایی، دوربینی و حتی نابینایی کامل، می تواند از علائم سکته مغزی باشد.
- مشکلات تکلم، برخی از بیماران توان روان صحبت کردن را از دست می دهند.
- گاهی افرادی که دچار سکته مغزی می شوند، هوشیاری خود را نسبت به زمان و مکان حاضر از دست می دهند، به طوری که ممکن است تلوتلو خورده و بر اثر گیجی به زمین بیفتند.
- این بیماران احتمال دارد هوشیاری خود را نیز از دست داده و دچار اغماء شوند.
- سردرد شدید، تهوع، استفراغ و سفت شدن گردن نیز ممکن است ایجاد شود.
اگر سکته مغزی رخ داد:
عملکرد سریع می تواند زندگی بیمار را نجات داده و عوارض مغزی ایجاد شده را به حداقل برساند، پس حتماً اورژانس را خبر کنید، حتی اگر علائم پس از مدتی از بین رفته باشند. اقدامات اورژانس جهت بهبود وضع مصدوم با ارزیابی های لازم و پیشگیری از عوارض می تواند در نجات جان بیمار مؤثر باشد. پس از انتقال بیمار به بیمارستان، اقداماتی همچون تصویربرداری، سی تی اسکن، الکتروکاردیوگرافی و سایر آزمایشات از قلب انجام می شود. در پاره ای از موارد نیز، به وسیله جراحی، خونریزی یا انسداد که موجب سکته مغزی شده از میان برداشته می شود. البته حیات دوباره افرادی که دچار سکته مغزی شده اند، بستگی به خفیف یا شدید بودن سکته و دائمی یا برگشت پذیر بودن آن دارد.
سکته مغزی و پیشگیری از آن
بیمار) مادر 69 ساله‌ای دارم که به دنبال سکته مغزی دچار فلج نیمه راست بدن و اشکال در تکلم شده است. آیا این وضعیت قابل معالجه است و میتواند دوباره کارهای روزمره خود را انجام دهد و اختلال در صحبت کردن وی بر طرف شود؟
(آقای دکتر اکبر سلطان‌زاده، متخصص بیماریهای داخلی مغز و اعصاب پاسخگوی سئوالات زیر می باشد)
سئوال)آقای دکتر لطفاً بفرمائید که منظور از سکته مغزی چیست؟
پاسخ) سکته مغزی یعنی بسته شدن یا پاره شدن یک شریان مغزی که به دنبال آن اختلال در گردش خون آن ناحیه از مغز ایجاد شده و موجب تظاهرات عصبی زیاد مثل فلج نیمه بدن، اختلال تکلم و اختلال در راه رفتن میشود.
معمولاً علل شایع سکته‌های مغزی در ایران فشار خون بالا، چربی بالا، دیابت، چاقی و کشیدن سیگار می‌باشد.
*علل ایجادکننده سکته مغزی چیست و در کشور ما علل شایع سکته مغزی کدام‌ها می‌باشند؟
علل ایجادکننده سکته مغزی عبارتند از:
سن بالا؛ بزرگ‌ترین عامل خطر برای سکته مغزی سن بالاست. همان طور که می‌دانید بیشتر افراد پیر مبتلا به سکته مغزی می‌شوند.
علاوه بر عامل سن، تعدادی از بیماری‌ها نیز می‌توانند خطر سکته را افزایش دهند. در بیشتر بیماران دچار سکته مغزی، یک یا چند تا از این بیماری ها وجود دارد. مهم‌ترین آنها عبارتند از:
دیابت کنترل نشده، ضایعه دریچه‌ای قلب، بیماریهای دریچه‌ای قلب به خصوص در جوانان که از مهم‌ترین علل بروز سکته‌های مغزی است.
معمولاً علل شایع سکته‌های مغزی در ایران فشار خون بالا، چربی بالا، دیابت، چاقی و کشیدن سیگار می‌باشد.
*به هنگام بروز سکته‌های مغزی، شخص دچار چه علامتی میشود و در این حالت اطرافیان بیمار چه کارهایی را باید انجام بدهند؟
در هنگام سکته‌مغزی ممکن است بیمار اختلال در صحبت کردن پیدا کند، صورت او کج شود، در راه رفتن نیمه بدن خود را بکشد یا فلج کامل پیدا کند یا به اغما برود. اختلال ناگهانی در بینایی یک یا هر دو چشم، عدم تعادل و سرگیجه، تهوع و استفراغ، از دست رفتن هوشیاری از سایر علایم است. وظیفه اطرافیان، بردن بیمار نزد متخصص مغز و اعصاب یا رساندن او به اورژانس بیمارستان می‌باشد. لازم به ذکر است که علایم ذکر شده مخصوص سکته نیست و میتواند در بیماریهای دیگر هم ایجاد شود. ولی وقتی علت آن سکته باشد، به طور ناگهانی و سریع ایجاد میشود. باید این باور غلط که بیمار سکته‌ای را نباید حرکت داد از میان برود.
*عوامل مهم ایجادکننده سکته مغزی کدام است یا این عوامل قابل درمان هستند؟
برای پیشگیری از سکته مغزی باید از عوامل ایجادکننده آن پرهیز نمود؛ مثل سیگار، رژیم پرچربی، دیابت، رژیم پر نمک و در افراد دارای فشارخون بالا، کنترل فشار و کنترل دیابت ضروری است. بهتر است این بیماران روزی یک عدد قرص آسپرین جهت پیشگیری استفاده کنند.
*چگونه می‌توان از بروز سکته مغزی پیشگیری کرد؟
پیشگیری از سکته مغزی به طرق مختلفی امکان‌پذیر است. یکی از این راه‌ها میتواند مصرف روزی یک عدد قرص آسپرین باشد. مهم‌ترین اقدام لازم برای پیشگیری از بروز سکته مغزی حذف یا کاهش عوامل خطر و زمینه‌ساز بیماری است. رژیم غذایی مناسب، کنترل و درمان بیماریهای قلبی و ترک سیگار از مهم‌ترین کارها برای پیشگیری از سکته مغزی هستند.
بهتر است بیماران دچار سکته مغزی، روزی یک عدد قرص آسپرین جهت پیشگیری استفاده کنند.
*از چه روش‌هایی برای درمان عوارض سکته مغزی استفاده میشود؟ فیزیوتراپی چقدر تأثیر دارد؟
برای درمان عوارض سکته مغزی باید از پزشک متخصص مغز و اعصاب کمک گرفت و فیزیوتراپی میتواند نقش عمده‌ای در راه‌اندازی بیمار داشته باشد. درمان‌هایی که در مرحله حاد انجام میشود، بیشتر متوجه کاهش قدرت انعقاد خون (در مواردی که سکته به علت بسته شدن رگ باشد)، کاهش ورم مغز، کنترل فشارخون و قندخون و علایم حیاتی بیمار است. اخیراً داروی جدیدی یافت شده که در صورتی که بیمار قبل از 3ساعت از شروع علایم به بیمارستان برسد ممکن است با این دارو بتوان لخته‌ای که رگ را مسدود کرده است حل نمود و علایم را به‌طور کامل از بین برد. البته این روش هنوز امتحان خود را پس نداده است. پس از این که بیمار وضعیت ثابتی پیدا کرد، فیزیوتراپی معمولاً شروع میشود. انجام فیزیوتراپی خصوصاً در ماه اول پس از سکته مغزی بسیار مهم است.
غذاهای موثر در پیشگیری از سکته مغزی
"سکته مغزی" بیانگر وارد شدن آسیب به بخشی از مغز است، این آسیب زمانی ایجاد می شود که جریان خون در مغز مختل شده و یا در اثر پارگی دیواره رگ های خونی، جریان خون به بیرون انتشار پیدا کند. در این حالت اکسیژن و مواد غذایی ضروری به مغز نمی رسد.
سکته مغزی سومین علت مرگ در بسیاری از کشورهای غربی است و با افزایش سن، شیوع آن نیز افزایش می یابد. عوامل اصلی آن شامل فشار خون بالا، دیابت ، افزایش چربی های خون، بیماری سرخرگ کرونر قلبی، نارسایی قلبی، بزرگ شدن بطن چپ قلب، مصرف سیگار، چاقی، استفاده از قرص های ضد بارداری استروژن دار و بالا بودن غلظت خون است.
سکته مغزی، اغلب با فشار خون بالا یا تغییرات نامنظم فشار خون همراه است.
علایمی که در طی چند روز قبل از بروز سکته دیده می شوند شامل سردرد، خواب آلودگی، سرگیجه و اختلال در بینایی است. گاهی اوقات این علایم به مرور و در طی چند هفته بروز می کنند. از عوارض سکته مغزی، فلج قسمتی یا تمام یک طرف بدن است. بسیاری از افراد دچار انواع فلج، مشکلات تکلمی، اختلال حافظه و فراموشی و یا عدم کنترل ادرار و... می شوند. بنابراین تمامی بیماران نیاز به درمان خواهند داشت.
استفاده از داروهای ضد انعقاد خون (مثل آسپیرین)، کاهش فشار خون از طریق دارو، تغییر شیوه زندگی و رژیم غذایی و داشتن فعالیت ورزشی سبب کاهش خطر بروز سکته می شود. " نمک " عامل مهمی در بروز سکته است. شواهد اپیدمیولوژیک ارتباط بین دریافت کم پتاسیم را با بروز سکته مغزی نشان می دهند.
چه غذاهایی در پیشگیری از سکته مغزی مفید هستند؟
گر چه هنوز دلایل محکمی درباره تاثیر رژیم غذایی در بروز سکته مغزی وجود ندارد ، ولی بسیاری از پزشکان معتقدند که رژیم درمانی سبب کاهش فشار خون و به دنبال آن کاهش خطر بروز سکته مغزی می شود. در حضور رادیکال های آزاد، رگ های مغزی سریع تر دچار ضایعه می شوند، بنابراین افزایش مصرف روزانه مواد آنتی اکسیدانی لازم است.
- میوه و سبزیجات و همچنین آب آنها، غنی از ویتامین های آنتی اکسیدان، پتاسیم و ترکیبات گیاهی مفید هستند و در مقابل، مقدار کمی سدیم دارند و باید به میزان حداقل 5 واحد در روز مصرف شوند.
تحقیقات در کشور انگلستان نشان داده است دریافت میزان بالای میوه و سبزیجات با کاهش میزان سکته مغزی همراه بوده است. مطالعه ای نیز در بلژیک نشان داد بیمارانی که سبزیجات سرشار از بتاکاروتن ( پیش نیاز ویتامینA) را به مقدار فراوان مصرف کرده و دارای سطوح بالای ویتامین A در خون بوده اند، پس از بروز سکته سریع تر بهبود یافتند. تحقیقی نیز در کشور آمریکا به نقش حفاظتی ویتامین E در برابر سکته و افزایش دریافت آن اشاره کرده است. روغن سویا، ذرت، آفتابگردان، پنبه دانه، کانولا و سبزیجات دارای برگ سبز سرشار از ویتامین E هستند.
- حبوبات، آجیل و مغزها، دانه های خوراکی و سایر پروتئین های گیاهی، باید بیشتر از پروتئین های حیوانی در برنامه غذایی روزانه مصرف شوند. مطالعات نشان داده میزان سکته مغزی در میان افراد گیاهخوار بسیار کمتر از مصرف کنندگان گوشت قرمز است.
- ماهی های روغنی خصوصاً قزل آلا و قباد سبب بهبود جریان خون می شوند. مصرف حداقل دو بار در هفته از این ماهی ها از سکته مغزی پیشگیری می کند.
- نان، برنج، ماکارونی، سیب زمینی و غلات صبحانه (مثل برشتوک) مقدار کمی چربی دارند ولی سرشار از نوعی انرژی هستند که تدریجاً آزاد می شود و بدین ترتیب به افراد کمک می کند تا مدت طولانی تری احساس سیری کنند.
- مغزها، دانه های خوراکی و روغن کتان حاوی نوعی اسید چرب ضروری به نام لینولئیک اسید هستند. در طی مطالعه ای که محققان فنلاندی انجام داده بودند، مشاهده شد مردان میانسالی که دچار سکته شده بودند، در مقایسه با سایر افراد، سطوح پایین تری از این اسید چرب ضروری را داشتند.
- مصرف مواد غذایی غنی از سلنیوم ( مثل ماهی، جوانه گندم و تخم آفتابگردان ) برای پیشگیری از سکته مغزی توصیه می شود. دریافت پایین این ماده معدنی با افزایش خطر سکته مغزی ارتباط دارد.
از چه غذاهایی باید پرهیز کرد؟
- برای کاهش فشار خون، باید از مصرف غذاهای شور پرهیز کرد.
- لازم است مصرف غذاهای کنسرو شده و آماده، کنسرو سبزیجات در آب نمک، فرآورده های گوشتی و غذاهای دودی محدود شود.
چند نکته مهم :
- برای پیشگیری از بروز مجدد سکته مغزی، منابع غذایی حاوی آلفا- لینولنیک اسید( نوعی اسید چرب ضروری از خانواده امگا-3) از قبیل گردو، سویا و روغن کانولا مفید هستند.
- مصرف الکل، خطر سکته مغزی را در افراد الکلی در مقایسه با غیر الکلی ها چندین برابر افزایش می دهد.
- به سیگاری ها توصیه می شود به ترک آن مبادرت ورزند.
سکته مغزی؛ عامل مصیبت ماندگار
اگر چه با افزایش سن ،احتمال بروز سکته‌ی مغزی بیشتر میشود، ولی با انتخاب روش زندگی متعادل و تغذیه‌ی مناسب، احتمال بروز سکته‌ی مغزی، نادرتر یا شدت صدمات وارد شده‌ی ناشی از این عارضه کمتر میشود. همان‌طوری که مصرف میوه و سبزی در کاهش خطر لخته شدن خون و حمله‌های قلبی تأثیرگذار است، به‌همین منوال نیز بهره‌مند شدن از این نعمت‌های حیات بخش خداوند در وعده‌های غذایی روزانه و کاهش مصرف نمک ، چربی‌های اشباع شده و حیوانی، قند‌های ساده و عدم مصرف الکل، خطر سکته‌ی مغزی را از شما دور میکند.