جامعه شناسی ترجمه واژه sociologie فرانسوی است این واژه از دو جزء " سوسیوس" socios که از socieum" لاتین گرفته شده و به معنی دوست ، رفیق و همراه است و نیز لوگوس logos یونانی به معنی شناخت ، مکالمه ، تحقیق و دانش ، ترکیب گردیده است .
جامعه شناسان هر کدام بر حسب استنباطها و برداشتها و نظریات خود کوشیده اند از جامعه شناسی تعریفی بدست دهند البته تنوع تعریف ها نه تنها در زمینه جامعه شناسی مطرح است بلکه در دیگر علوم چه آنهایی که قبل از جامعه شناسی به وجود آمده و چه آنهایی که بعد از این علم پدید آمده اند وجود دارد . هر چند اگوست کنت فیلسوف و جامعه شناس فرانسوی را پایه گذار این علم و مبدع واژه sociologie دانسته اند ولی قبل از او بسیاری از دانشمندان و متفکران بویژه ابن خلدون (1405-1332م) فیلسوف و مورخ اسلامی به این کار پرداخته است.
تعریفی که ابن خلدون از موضوع تاریخ می کند درواقع همان چیزهائی است که امروز در جامعه شناسی مطرح می شود او می گوید " حقیقت تاریخ خبر دادن از اجتماع انسانی یعنی آبادانی جهان و کیفیاتی است که بر طبیعت این اجتماع عارض می شود ، چون توحش ، همزیستی ، عصبیت و چیرگی گروهی بر گروه دیگر ، دولت و مراتب و درجات آن... آنچه بشر در پرتو کوشش و کار خویش بدست می آورد ، چون پیشه ها و معاش ( اقتصاد) و دانش ها .
نظراگوست کنت جامعه شناسی علم به قوانین کلی پدیده های اجتماعی است . پدیده های اجتماعی خود حاصل عمل تاریخی و واقعیتهای اجتماعی پیچیده ای است که بصورت کلی خود اخذ شده و به یک نظام کلی از قوانین در آمده است .
جامعه شناسی از دیدگاه دورکیم : جامعه شناسی علمی مستقل و جدا از علوم دیگر و به هیچ علم دیگری وابسته نیست .
پدیده اجتماعی را بایستی همانند شیئی تلقی کرد . پدیده اجتماعی دیگر نمی توان تبیین کرد . شیوه تفکر و احساس و کنش جامعه یا گروه غیر از شیوه تفکر ، احساس و کنش افراد تشکیل دهنده آن بطور مجرد و جداگانه است . پدیده اجتماعی امری بیرونی و در خارج فرد است که از خارج به فرد فشار وارد می آورد.
تعریف دوم دورکیم از جامعه : جامعه شناسی یک نهاد اجتماعی است نهاد مجموعه اعمال و افکاری است که فرد انها را شناخته و پرداخته در برابر خود می یابد و آنها را کم و بیش بر افراد تحمیل می کند .
تعریف سوم دورکیم از جامعه شناسی : در این تعریف از جامعه شناسی به تعدد ابعاد و فزونی سطوح ان توجه کرده است.
در این تعریف او به عناصر اجتماعی وجدان جمعی که افکار ارزش ها و آرمانها هستند اهمیت فوق العاده ای داده اند و این اثر جلوه ای از جامعه گرائی یعنی اصالت جمعی افراطی او را دگرگونی جامعه در نظر نگرفته است اما نکته قابل توجه در تعریف یافتن سطوح و لایه ها در واقعیت اجتماعی است .
ماکس وبر : جامعه شناسی را علم مطالعه و تحقیق کنش های اجتماعی می داند .
ژرژ گورویچ :
جامعه شناسی بینشی است کلی درباره پدیده های کلی اجتماعی و از این رو جامعه شناسی محور همه علوم اجتماعات و موضوع آن تمام وقایع مختلف اجتماعی در ابعاد گوناگون و سطوح مختلف و ساختها و سازمانهای جامعه و تحرکات و تعغییرات آن است .
ویلیام گراهام سمنر W.G.Sumner جامعه شناسی را بطور کلی وخلاصه علم جامعه می دانند. سمنر معتقد است که موضوع جامعه شناسی بیشتر خود جامعه است و باید آنها به صورت یک کل واحد مورد بررسی قرار داد نه بعنوان مجموعه ای از افراد که جامعه را تشکیل می دهند .
در تعاریف جامعه شناسی اگر چه پاره ای از جامعه شناسان کوشیده اند جامعه را به صورت امر مادی و بسیار ساده از پدیده ها در نظر بگیرند و توجه شان بیشتر به روابط ظاهری و روابط مادی است و از روابط انسانی غفلت کرده اند از جامعه شناسان که تا حدودی از جنبه های مادی فراتر می روند و عوامل معنوی را در نظر می گیرند . سوروکین را می توان نام برد وی موضوع جامعه شناسی را عناصر سه گانه ، مادی ، انسانی و مفاهیم معنوی و غیر مادی می داند و می گوید : واقعیتهای اجتماعی ، فرهنگی به عنوان نظامی در عین حال معنی دار علمی و کارکردی که در ان عناصر معنی دار فرهنگی بر کنش های متقابل انسان مقد مند در نظر گرفته می شود .
به طور کلی موضوع جامعه شناسی حداقل چهار صورت دارد که هر کدام جلوه ای از واقعیتهای کلی و پیچیده حیات اجتماعی را تشکیل می دهند 1- جامعه شناسی فرد که ابتدا اشکال مختلف اجتماعی بودند به انسان را مورد بررسی قرار می دهد و به انواع علائق و روابطی که مایه پیوستگی افراد است و آنها را به هم پیوند می دهد می پردازند.
2- جامعه شناسی ژرفائی که از سطح بیرونی جامعه مانند مسکن – جمعیت و روابط ان با محیط مسکونی (ریخت شناسی ) و بوم شناسی تا زندگی اجتماعی در لایه های قشرهائ.متعدد واحوال.روحئ.واعمال.روانی جمعی که عمیق ترین سطوع است را در بر می گیرد واز میان نهادها-تاسیسات وسازمانها رفتارهای ونهادها ارزشها هنجارهای اجتماعی رامورد بحث قرار می دهد
3- بیشتر واحدهای کلی اجتماعی و تفاوت های آنها گروهها طبقات اجتماعی می پردازد .
4- جامعه شناسی کلان موضوع آن بررسی نظامهای کلی جامعه است .
بطور کلی جامعه شناسی یکی از علوم اجتماعی است که پدیده ها اجتماعی را در جوامع تطور یافته با روش علمی مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد . پدیده های اجتماعی شامل تمام امور وقایعی است که ویژگی جمعی دارد و اجزاء و عناصر مختلف تشکیل دهنده جامعه انسانی محسوب می گردند.
تقسیم بندی جامعه شناسی
جامعه شناسی از لحاظ روش ، هدف ، قلمرو.وموضوع موردپژوهش دارای تقسیماتی متعددی است.
1-جامعه شناسی ایستا یا سکون s.statiaque
درجامعه شناسی ایستا اموری که هرجامعه راتشکیل می دهند مانند آداب اخلاق صنعت فرهنگ وپدیده های مشابه دیگرمورد بررسی قرارمی گیرند بدون اینکه به اصل ومنشاء ومسیر تاریخی آنها توجه شود 2-جامعه شناسی پویا یا حرکتی s.dynamique
جامعه شناسی پویا اجتماع را در زمان ودرحال حرکت بررسی می کنند وتغییرات وتطورات آنرا موردتحقیق قرارمیدهد عمل وآثارونتایج آن را تبیین می کنند مثال مطالعه خانواده ایرانی ازآغازتاکنون می پردازد. جامعه شناسی به سه بخش تقسیم می شود 1- ریخت شناسی اجتماعی : مثال شکل خارجی جامعه وحجم جمعیت تمرکزوپراکندگی وچگونگی استقرارآن مورد مطالعه قرار می گیرد. 2- فیزیولوژی اجتماعی : مثال ساخت جامعه اعضا ء وعناصرتشکیل دهنده آن-حیات اجتماعی واقتصادی وسیاسی وساخت قدرت و....مورد بررسی قرارمی گیرد 3- جامعه شناسی عمومی : جامعه شناسی ازلحاظ حدود وسعت به دو بخش تقسیم میشود 1-جامعه شناسی خرد 2- جامعه شناسی کلان جامعه شناسی ازلحاظ هدف پژوهش های اجتماعی به دوگونه تقسیم می شود : 1 -جامعه شناسی نظری 2- جامعه شناسی کاربردی (عملی)
جامعه شناسی روستایی یکی از شاخه های یا رشته های جامعه شناسی می باشد.که به بررسی پدیده ها ویا وقایع اجتماعی که در مکانها روستای به وقوع می پیوندد می پردازد-منظور از پدیده کلیه وقایع یا اموری است که در جامعه وجود دارد یا روی می دهد شخص آنرا درخارج ازخود مشاهده می کند پدیده های اجتماعی به اجتماع انسانی متکی است .همچنین ازاین مفهوم سازمانها تاسیسات نهادها وجلوهای گوناگون حیات اجتماعی چون هنر،ادبیات ، دین-اخلاق، آداب ورسوم-عادات تعلیم وتربیت ،زبان-عقاید انکاروقایع شمار دیگری را منظورداشت که هر فرد آنها را در خارج از خود می یابد. مکالمه وشناخت جامعه انسانی موضوع دانش خاصی نیست بلکه علوم متعددی مانند جامعه شناسی جغرافیای انسانی تاریخ اقتصاد ومردم شناسی جمعیت شناسی حقوق روانشناسی علوم مشابه دیگرهرکدام به جنبه های مختلف حیات اجتماعی توجه دارندودرشناخت کامل جامعه بایکدیگرهمکاری می کنند.
تعریف روستا ،عشیره :
خصوصیات جامعه روستایی ایران شناخت دقیق مسائل مربوط به روستا های ایران ازاهمیت بسیار برخورداراست زیرا ریشه تما می مشکلات ومسائل عقب ماندگی مثل فقرگسترده نابرابری درمناطق روستایی قراردارد .عدم شناخت مسائل روستاها ونیز عدم برنامه ریزی بدون توجه به تعریض در خور کارکرد فعلی روستا های ایران سبب افزایش مسائل ومشکلات بسیار مواجه می نماید .
ایجاد تنوع در فعالیتهای روستائی سبب ایجاد و انواع مشاغل تبعی و پویای فضا گردیده و تنوع در فعالیتها و مشاغل فضای روستایی را تبدیل به محیطی دلنشین برای زیست جامعه روستایی می نماید .
شکل گیری روستاها به امکانات تولیدی موجود در بعضی از مکانها و فضاها وابسته بوده است . قدرت تولیدی این مکانها که در گذشته های دور عمدتا وابسته به تولیدات کشاورزی ( زراعت ، باغداری ، دامداری ، صید و شکار و ماهیگیری ) بوده است