تحقیق مقاله اخلاق مدیریت اسلامی

اخلاق مدیریت

یکی از ارکان اساسی سعادت، در زندگی مادی و معنوی بشر ، اخلاق و فضائل اخلاقی است . زیرا در پرتو محاسن اخلاق و خلقیات حمیده ، موجبات تحکیم روابط اجتماعی فراهم می گردد، برخوردهای محبت بار که بر اساس یک سلسله اعتقادات اخلاقی صورت می گیرد شورد و نشاط را به کالبد زندگی می دمد  و زندگی فردی و اجتماعی را در مسیر تعالی و تکامل ، بکام انسان گوارا می سازد.

  تأثیر محاسن اخلاق در زندگی اقوام و ملتها تا جائیست که هر گاه آنرا مایه حیات انسانی و فرهنگی جامعه بحاس آوریم مبالغ گوئی نکرده ایم.

  مطالعه تاریخ این نکته را بما ثابت می کند که یکی از مهمترین عامل موفقیتها و پیروزیها ، و یا شکستها و ناکامیهای جوامع بشری " عامل اخلاقی " بوده است. ملتی که حرکتهای خود را در چارچوب محاسن اخلاق به پیش برد، قله رفیع سعادت و پیروزی را فتح نمود و در هر جامعه ایکه فضائل اخلاقی قربانی رذائل شیطانی گردید سقوط و انحطاط دامنگیر آن مردم شد.

  قرآن کتاب آسمانی مسلمانان ، نمونه های فراوانی ، در جهت نمایش زیبائیها و زشتیها ، و نیز تأثیر هر یک از این نمونه ها در پیروزی و شکست امتهای پیشین را بیان داشته است که داستانها و قصص اقوام لوط ، هود ، صالح ، موسی سلیمان ، عیسی و ... بخشی از وقایع گذشته تاریخ بشر می باشد.

پایه گذاران نهضت اخلاقی را باید پیامبران بزرگ خدا دانست ، زیرا آنها بودند که در طول تاریخ برا تربیت و سازندگی انسانها ، ضوابط و اصول اخلاق را ارائه دادند تا با طهارت فکرها و تطهیر دلها ، آلوده گیهای بیرونی و کدورتهای اجتماعی را از سطح جامع پاک سازند و انسان را در فضای معطّر محاسن و مصفّای اخلاق بکمال مطلوب برسانند. چنانکه پیامبر بزرگوار اسلام ، اساس بعثت خویش را در تتمیم اخلاق می داند و می فرمایند:

    " اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِمَّ مَکارِمَ الْاَخْلاقِ "

       همانا من برای تکمیل والائیهای اخلاق برانگیخته شده ام.

  باید توجه داشت که اجرای بخشی از اصول اخلاقی چون با خواهشهای نفسانی و ارضاء تمایلات حیوانی و شخصی انسان، تضاد دارد لذا مستلزم تحمل ناگواریها و دشواریهاست و این موضوع نیز قابل انکار نیست که در سایه رنج خویشتن داری و جهاد با نفس، گنج فلاح و پیروزی بدست می آید.

" قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَکّیها وَ قَدْ مَنْ دَسّیها "

   کسیکه ضمی خویش را از اخلاق ناپسند تزکیه نماید رستگار است و هر آنکس که درون را به فساد و تباهی بکشاند زیانکار خواهد بود.

در اینجا با تکیه به سخنان پیشوایان دین ، به بخشی از برکات و زیبائیهائی که در سایه محاسن و مکارم اخلاق بدست می آید، اشاره می شود تا تأثیر اخلاق نیک در پیشرفت کار و دستیابی به سعادت روشن گردد:

حسن اخلاق مایه سعادت است:

               " قالَ رَسُولُ اللّهَ (ص) : مِنْ سَعادَه ِ الرَّجُلِ حُسْنُ الْخُلْقِ "

                 پیامبر خدا فرمود: یکی از عوامل سعادت انسان حسن خلق است.

حسن خلق مایه تحکیم روابط اجتماعی بر پایه مهر و محبت می شود:

               " قالَ النَّبی (ص) : حُسْنُ الْخُلْقِ یثْبِتُ الْمَوَدَّه َ "

                  پیامبر اسلام فرمود: اخلاق نیک دوستی و محبت را تحکیم می بخشد.

حسن اخلاق سبب آبادانی و عمران جامعه است:

            " قالَ الصّادِق (ع) : اَلْبِرُّ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ یعْمُرانِ الدِّیارَ و یزَیدانِ فی الْاَعْمارِ "

               امام صادق (ع) فرمود: نیکی کردن و خوش اخلاقی ، شهرها را آباد و عمرها را 

               زیاد می سازد.

حسن اخلاق نشانه رشد اندیشه و کمال عقل است:

            " قالَ الصّادِق (ع) : اَکْمَلْ النّاسِ عَقْلاً اَحْسَنَهُمْ خُلْقاً "

               کاملترین مردم از نظر عقل کسی است که اخلاقی نیکوتر داشته باشد.

حسن اخلاق مایه عزت و سربلندی است:

            " قالَ عَلی (ع) : رُبَّ عَزیزٍ اَذَّلَّهُ خُلْقُهُ وَرُبَّ ذَلیلٍ اَعَزَّهُ خُلْقُهُ "

               علی (ع) فرمود: چه بسا عزیزی که اخلاق بد ، مایه ذلت او گشته و چه بسا ذلیلی

                که خوش اخلاقی او را به عزّت رسانده است.

حسن اخلاق زندگی مادّی انسان را بهبود می بخشد:

            " قالَ الصّادِق (ع) : حُسْنُ الْخُلْقِ یزیدُ فی الرِزقِ "      

               امام صادق فرمود: اخلاق نیکو روزی آدمی را افزایش می دهد.

حسن اخلاق در قیامت ، کفه اعمال نیک را سنگین تر می سازد:

                 " قالَ رَسُولُ اللّهَ (ص) : مامِنْ شیئٍ اَثْقَلُ فی الْمیزانِ مِنْ حُسْنِ الْخُلْقِ "

                    پیامبر خدا فرمود: چیزی در میزان اعمال، سنگین تر از خوش خلقی نیست.

مدیریت که فن اداره یک تشکیلات است در اداره و هدایت امکانات مادّی و انسانی ، ریزه کاریها و لطافتهای بسیاری را لازم دارد، زیرا نقش اخلاق مدیر، در گرم نگاه داشتن شورها و برانگیختن انگیزه ها ، و در انسجام واحدها و سرعت بخشیدن بکارها و بدست آوردن نتیجه ها چیزی است غیر قابل انکار.

   مدیری که متخلق باخلاق مدیریت نباشد، قادر به کشیدن بار مسئولیت نخواهد بود. اخلاق برای مدیر بمنزله مشاوری آگاه و معاونی آشناست که مشکلات را مشکل گشا است و مدیریت با استمداد از روشهای آمیخته به اخلاق انسانی می تواند بسیاری از نابسامانیها را سامان بخشد و میزان شورانگیزه ها را بالا بیاورد و به مجموعه ی تشکیلات روحیه ای از صفا و محبت بدهد و بیجهت نیست که پیامبر اکرم (ص) می فرماید:

           یا بَنی عَبْدِ الْمُطَّلِبُ، اِنَّکُمْ لَمْ تَسَعُوا النّاسَ بِاَمْوالِکُمْ فَاَلْقُوهُمْ بِطَلاقَه ِ الْوَجْهِ وَحُسْنِ الْبٌشْرِ.

قرآن کریم یکی از عوامل موفقیت پیامبر اسلام را در مدیریت ، اخلاق نیک می داند و با صراحت می گوید:

          فََبِِما رَحْمَه ٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْکُنْتَ فَظّاً غََلیظَ الْقَلْبِ الَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ .

           حسن اخلاق و مهربانی تو با مردم رحمتی است از جانب خداوند ، و اگر تندخو و سخت دل

           بودی مردم از اطراف تو پراکنده می شدند.

چه بسیارند مدیرانی که با داشتن خصوصیاتی همانند قاطعیت ، تخصص ، قدرت و آگاهیهای لازم در سطح بالا قرار داشته اند، ولی بخاطر عدم رعایت مسائل اخلاقی در حوزه مدیریت ، موفقیت مطلوب را کسب نکرده اند و در نتیجه با ناکامی روبرو شده اند.

  حکیمی در مورد مدیریت و فرماندهی لشگر سخنی حکیمانه دارد و می گوید:

" شایسته است که در فرمانده لشگر ده خصلت از اخلاق حیوانات وجود داشته باشد:

جرأت شیر، و حمله خوک، و مکر روباه، و شکیبائی سگ برزخم، و شبیخون زدن گرگ، و نگهبانی کلنک (کرکی) ، و سخاوت خروس ، و مهرمانی مرغ بر جوجه ، و پرهیز کلاغ ، و چاقی تعرو. "

" خلاصه در مکتب اسلام هدف اصلی حسن خلق ، اطاعت اوامر الهی ، اداء تکلیف دینی ، و جلب رضای پروردگار است. نتایج معنوی اخلاق حمیده ، تکامل روح ، پاکی فکر ، تعالی معنوی ، غلبه بر هوای نفس ، تخلق بفضائل ، و نیل برستگاری ابدی است. و فوائد دنیوی آن گسترش دوستی ، حسن روابط اجتماعی ، کسب محبوبیت ، افزایش سود مادی و رفاه آسایش زندگی است. برعکس سوء خلق برای بشر، تیره روزی و بدبختی ببار می آورد و آدمی را از سعادت مادّی و معنوی باز می دارد."

برای اینکه مسائل اخلاقی مدیریت را مشخص کنیم به بخشی از آندسته که دارای اهمیتی بیشتر هستند اشاره نموده و هر یک از آنها را با توضیحی مختصر فهرست می نمائیم:

1- پوشش عیبها

  مدیر می تواند در برخورد با عیبها از شیوه هائی استفاده کند که هم نقصها برطرف گردد و گامی در جهت سازندگی انسانها برداشته شود و از طرفی هم به نشاط محیط کار آسیبی نرسد که در اینجا بچند شیوه بطور مختصر اشاره می شود:

مدیر باید از برملا کردن عیوب همکاران خود که موجبات شکستن روحیه و شخصیت آنان است جداٌ خودداری کند، زیرا افشای نقصها و شکستن روحیه ها نه تنها در بسیاری از موارد گناه محسوب می شود، بلکه شور و حرارت محیط فعالیت را مبدل به فسردگی می نماید.

در این مورد باید کلام گرم امیر مؤمنان حضرت علی (ع) را مورد توجه قرار داد که در ضمن رهنمودهای سرنوشت سازش بمالک اشتر می فرماید:

در صورتیکه مدیر بخواهد همه همکاران خود را نسبت به عیبی هشدار دهد، باید بدون بردن نام کسی ، بصورت کلی موضوع را بیان نماید:

                شیوه رسول خدا این بود که وقتی آن حضرت اطلاع پیدا می کرد شخصی گناهی

                انجام داده است، در برخورد با آن خطا کار نام او را نمی برد و آبروی او را نمی

                     " قماه عَلی (ع) : تَلْویحُ زلّه ِ الْعماقِلِ لَهُ اَمَضُّ مِنْ عِتابِهِ ."

                        علی (ع) فرمود: لغزش شخص عاقل را با کنایه بیان کردن بمراتب برای او از

                        سرزنش صریح دردناکتر است.

اگر ضرورت ایجاب نمود که عیوب شخص، صریحاً باو گفته شود، باید آن نارسائیها را بطور خصوصی تذکر داد.

                         " عَنِ المعَسکری (ع) فمالَ: مَنْ وَعَظَ اَخاهُ سِرّاً فَقَدْزانَهُ وَمَنْ وَعَظَهُ عَلانِبَه ً فَقَدْ                  

                            شمانَهُ "

                            امام حسن عسکری (ع) فرمود: کسیکه برادرش را در پنهان موعظه کند او را

                            زیبا ساخته است و کسیکه بطور آشکار به او پند می دهد، او را زشت کرده

                            است.

در بعضی از موارد مدیر باید بهنگام بیان نقصها و تطهیر عیوب ، خوبیها و محاسن شخص را هم بگوید چنانکه امام صادق (ع) به شخصی بنام " شقرانی" که شراب می خورد و خود را از دوستان و پیروان خاندان پیامبر معرفی می کرد ، فرمود:

                           " اِنَّ الْحُسْنَ مِنْ کُلِّ اَحَدٍ حَسَنٌ وَانَّهُ مِنْکَ اَحْسَنُ لِمَکانِکَ مِنّا وَ اِنَّ الْقَبیحَ مِنْ کُلِ اَحَدٍ قَبیحٌ وَاِنَّهُ مِنْکَ اَقْبَحُ. "

                              کار خوب از هر کس که باشد خوب است ولی از تو بخاطر ارتباطی که با ما

                              داری خوبتر است و کار بد از هرکس که سرزند بد است و از تو بدتر.

امام صادق (ع) در این بیان ارتباط و پیروی شقرانی را در رابطه با خاندان پیامبر ستود، ولی کار زشت شرابخواری را بصورت کنایه تقبیح کرد.

گاه باید در برطرف نمودن عیوب کار بد را مورد انتقاد قرار داد و نه شخص را مانند برخورد اما صادق (ع) که در بالا به آن اشاره شد.