ریخت شناسی جوامع جانوری-۲
توزیع جوامع در شاخه های مختلف جانوری، به هیچ عنوان همگن نیست. به عبارت دیگر، جانوران دارای زندگی اجتماعی حقیقی، همگی درخوشه هایی به هم فشرده و خویشاوند از حشرات گرد آمده اند و متراکم شده اند. تقریباِ تمام جانوران اجتماعی حقیقی، به یکی از دو راسته ی جوربالان (موریانگان =Isoptera) و نازک بالان (Hymenoptera = زنبوران ) تعلق دارند. تنها استثناهای موجود به یک گونه از حشرات راسته ی هم بالان (Homoptera) که شته ها و زنجره ها را در بر می گیرد و احتمالاِ یک گونه از پستانداران، یعنی موش کور برهنه مربوط می شود.
راسته ی جوربالان، هفت خانواده و۲۰۰ جنس و حدود۱۸۰۰گونه از موریانگان را شامل می شود. تمام موریانگان زندگی اجتماعی حقیقی دارند و از نظر رده بندی و خویشاوندی به سوسک خانگی و سوسری شباهت زیادی دارند و بر خلاف نامشان، هیچ ارتباط دودمانی با مورچگان ندارند. جوامع موریانگان در حدود صد میلیون سال پیش به شکل نهایی کنونی خود رسید و به این ترتیب این موجودات کهنترین جوامع حقیقی را بر زمین بنیاد گذارده اند. کلنی موریانگان هر دو جنس نر و ماده را در بر می گیرد و دوره های فعالیت و چرخه های کارکردی آن شباهت زیادی با مورچگان دارد. با وجود کهنسال بودن جوامع موریانه ای، بزرگترین تراکم از گونه های دارای زندگی اجتماعی حقیقی رادر راسته ی نازک بالان می بینیم. این راسته، که سومین راسته ی بزرگ جانوری است و در حدود صد هزار گونه را در بر گرفته، دارای دو خانواده ی بزرگ Formicidae و Apidae است. خانواده ی نخست زنبوران شهدسازی مثل زنبور عسل را در بر می گیرند و خانواده ی دوم تمام مورچگان را شامل می شود. تمام وابستگان به این دو خانواده زندگی اجتماعی حقیقی دارند و تفاوت اصلی شان در توانایی پرواز زنبوران و بی بال بودن و زندگی زمینی مورچگان است .
سایر وابستگان به راسته ی نازک بالان، سایر اشکال زندگی گروهی را نیز به نمایش می گذارند و به همین دلیل هم رفتارشناسی این راسته برای بازشناسی روندهای تکاملی حاکم بر پیدایش جوامع حقیقی اهمیت فراوانی دارد. در برخی از زنبوران، زندگی نیمه اجتماعی یا شبه اجتماعی را می بینیم و با توجه به توزیع این شیوه های گوناگون زندگی بر شاخه ها و سطوح گوناگون رده بندی، می توانیم روند شکل گیری جوامع حقیقی را بازسازی کنیم . به کمک همین شواهد بوده است که نظریات هامیلتونی در مورد شکل خاص تعیین جنسیت در نازک بالان، توانست معمای رفتار ایثارگرانه ی افراطی حشرات اجتماعی را حل کند. در نازک بالان، تعیین جنسیت به وسیله ی تعداد کروموزوم (پلوئیدیسم ) انجام می شود. به این معنی که نرها هاپلوئید (n-کروموزومی) و ماده ها دیپلوئید (n۲-کروموزومی ) هستند.
به عبارت دیگر، نرها در نازک بالان بیشتر حالت انگلی و حاشیه ای داشته و کارکرد اصلی شان بارور کردن ماده هاست . به همین دلیل هم هست که معمولاِ در جوامع حقیقی این حشرات، جز در فصل جفتگیری و برای مدتی اندک جنس نر دیده نمی شود. این پدیده در مورچگان، که کاملترین جوامع زنبوری را تشکیل می دهند، به شکلی افراطی تر دیده می شود.
عجیبترین، متنوعترین، و پیچیده ترین شکل رفتار اجتماعی حقیقی را در مورچگان می توان یافت. این موجودات، احتمالاِ بیست هزار گونه دارند، که ۸۸۰۰ گونه ی آن شناسایی شده است. این انبوه گونه ها در دوازده زیرخانواده و چندین قبیله مرتب شده اند، و تقریباِ در تمام بومهای فعال زمین - به جز قطبها- یافت می شوند. کافی است به یاد بیاوریم که کل راسته ی پستانداران چهار هزار گونه دارد، تا به تنوع چشمگیر این موجودات آگاه شویم.