فرخی سیستانی - غلامزاده ثروتمند
ابوالحسن علی بن جولوغ معروف به فرخی سیستانی که یکی از مشهورترین شاعران سده چهارم هجری است در خانواده ای به دنیا آمد که در دربار شاهان زندگی می کردند.اما زندگی در دربار به کام آنان نبود چراکه پدر فرخی غلامی بیش نبود.به ناچار فرخی هم غلامزاده ای محسوب می شد که مجبور به اجرای خرده فرمایش های اهالی دربار بود.اما او به واسطه هوش و زیرکی سرشارش نواختن چنگ را فراگرفت و همراه با آموزش خواندن و نوشتن سرودن شعر را آغاز کرد.
طولی نکشید که علم حساب را در حدی که در آن روزگار برای ثبت درآمد و مخارج یک خانواده لازم بود آموخت.به خاطر این کمالات بود که او در خانه یکی از دهقانان استخدام شد. دهقانان در آن زمان افرادی صاحب مال و زمین بودند که با علم و ادب نیز آشنایی داشتند و به شاعران و نویسندگان توجه و لطف می کردند.
دهقانی که فرخی در خانه او خدمت می کرد در سیستان می زیست .فرخی ازحقوقی که از او دریافت می کرد راضی بود تا اینکه ازدواج کرد .پس ازآن نامه ای به دهقان نوشت و در آن تقاضای افزایش دستمزد کرد.اما دهقان تقاضای او را نپذیرفت.
ناامیدی به سراغش آمد. در گوشه و کنار منطقه به دنبال کاری با درآمد بیشتر می گشت. از آنجا که سرمایه او صدای خوش مهارت در چنگ نوازی وقدرت شاعری بود قصیده ای سرود و به دربار" امیر چغانیان" که به شعر و ادب احترام می گذاشت و به شاعران هدایای قابل توجهی می بخشید فرستاد. اگرچه چندان امیدوار نبود اما چاره ای جز این کار نداشت. این قصیده که به " با کاروان حله " مشهور است با این بیت آغاز می شود:
با کاروان حله برفتم ز سیستان با حله تنیده ز دل ناقه ز جان
به دربار رفت اما با لباس هایی مندرس و پاره. و شعری را که سروده بود عرضه داشت. زیبایی شعر او به حدی بود که امیر ابوالمظفر چغانی باور نکرد که این شعر مال خود اوست. پس خواست تا او را امتحان کند. به او گفت تا قصیده ای در وصف سلطان محمود غزنوی بسراید. اگر مناسب بود او را به نزد سلطان می برد تا از مقربان شاه شود.
فرخی رفت و شبانه قصیده زیبایی سرود و روز بعد به دربار آورد.شنوندگان از زیبایی آن شعر متعجب شدند.درباریان لباسهای فرخی را تعویض کرده او را به محضر سلطان محمود بردند.خواجه عمید او را معرفی کرد و گفت:" شاعری به دربارت آورده ام که از روزگار مرگ عنصری تا به حال کس چون او شاعری ندیده است."
فرخی در موقعیتی مناسب قصیده های خود را با صدای خوش در حالی که چنگ می نواخت خواند و بسیار مورد توجه سلطان قرار گرفت و سلطان هدایای بسیاری به او بخشید.چیزی نگذشت که شاعر چندان مال و مکنت جمع کرد که کمتر کسی به پای او می رسید . وی در سفرها همراه پادشاه و جزو ندیمان خاص او بود.با این همه او شرف انسان را به هنرمی داند نه به واسطه دنیا و ثروت و می گوید:
" شرف و قیمت و قدر تو به فضل و هنر است
نه به دیدار و به دینار و به سود و به زیان
هر بزرگی که به فضل و به هنر گشت بزرگ
نشود خرد به بد گفتن بهمان و فلان
شیر هم شیر بود گر چه به زنجیر بود
نبرد بند و قلاده شرف شیر ژیان "