تحقیق مقاله برنامه ریزی شهری

مقدمه:

پیدا کردن قاعده ای برای تفکیک زمین که نیاز به مسکن از طریق آن بهترین وجه ممکن (بطور بهینه) برآورده شود و برای همه چیز، در همه مکانها و همه زمانها جواب داشته باشد غیر ممکن است و در هیچ کتاب مرجعی نیز چنین نظام و قاعده ای ارائه نشده است. زیرا به همان گونه که نمی توان برای یک انسان از پیش یا در دوران کودکی اش مشخص کرد که در آینده به چه شغل یا مشاغلی بپردازد، به چه کسانی رای می دهد، چه کسی را برای زندگی مشترک یا به دوستی برگزیند و کجا زندگی کند، برای ابعاد محل سکونت، شبکه های دسترسی، نحوه گسترش عمودی و افقی زیستگاه وی نیز نمی توان احکامی جاودانه صادر کرد.

برای بدست آوردن چنین قاعده ای می بایست عوامل متعددی را در یک ماتریس N بعدی وارد کرد. عواملی که بعضی ریشه در گذشته دارند، بعضی پیش بینی آینده اند و بعضی می بایست به مسائل حال جواب گویند. گروهی فرهنگی ، گروهی اقتصادی و دسته ای از آنها جغرافیائی اند و مکانهای مختلف به گونه های مختلف وجود داشته و ترکیب آنها نیز از یکدیگر متمایز است. بسیاری از این عوامل کمی یا قابل تبدیل به کمیت نیستند. مقولات اقتصاد کلان یا اقتصاد خرد، مقولات شهرسازی و برنامه ریزی شهری، به همراه مقولات معماری و مهندس فنی، مسائل و مشخصه های طبیعی و اقلیمی با گرایشات سنتی و فرهنگی و اجتماعی و بالاخره سلائق فردی، آمزیه ای پویا و متنوع را در مکانهای گوناگون ایجاد می کنند که از پیش نمی توان برای آنها تعیین تکلیف کرد.

اما اگر نتوان احکامی جاودانه در مورد قطعه بندی زمین صادر می توان از روشی مدد جست که با تحلیل عوامل مؤثر و نحوه شرکت آنها در تفکیک زمین، نتایج قابل قبولی را در مناطق و شرائط مختلف بدست دهد. در قدم اول، برای ایجاد یک شرائط آزمایشگاهی بررسی، قطعه زمینی منتزع از عوامل کلان اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی و شهرسازی و غیره در نظر گرفته می شود. این قطعه زمین را می توان یک یاخته نامند. مشخصه های این یاخته می بایست تحت تأثیر عوامل معینی به گونه ای تعیین شود که بتواند برای یک خانوار زیستگاه مناسبی را فراهم آورد ( زیرا هدف اولیه از تحقیق نیز تفکیک قطعات زمین برای استفاده مسکونی است).

مشخصه های اصلی یک قطعه زمین، شکل، مساخت، درازا و پهنا، و پیشانی (جهت ساختمان) در نظر گرفته شد و عوامل اصلی مؤثر براین مشخصه ها یک روشنائی (استفاده از نور ) باد (نحوه استفاده یا مقابله با آن) ، اقلیم (آسایش حرارتی در چهار گونه دما و رطوبت)، از لحاظ عوامل طبیعی اختیار شد با این هدف که مشخصه های قطعه بگونه ای تعیین شود  که استفاده بیشینه (حداکثر) آسایشی از طبیعت صورت گیرد و آثار

زیانبار آن کمینه (حداقل) گردد. دو، واحد مسکونی ای که در این قطعه زمین ساخته می شود یک یا دو طبقه با مصالح ساختمانی متعارف بوده و حداقل فضای زیست را برای یک خانوار 4 یا 5 نفری بدست دهد (در ایران و چه غالب خوانوارها دارای این بعد است) تا بدین ترتیب رایج ترین نیاز بدست آید سه ، بدیهی است که از لحاظ اقتصادی کمترین هزینه با بیشترین آسایش مورد نظر بوده است.

بعد از تعیین این مشخصه های اصلی، از آنجا که قطعه زمین (یاخته) خود واحدی است از اندام یا کالبد یک محله، برزن، شهر، منطقه و بالاخره یک کشور، که هریک به ترتیب اندامی از کالبدی بزرگتر با قواعد و پویائی ویژه خود هستند، مسلما یاخته از انداخ یا کالبدی که مجموعه های یاخته های آن را می سازند بصورت تأثیر گیری جزء ازکل تأثیر می پذیر یا به عبارت دیگر عوامل بیرونی و درونی مؤثر در کل بر جزء اثر می کنند. بطور مثال میزان جمعیت شهر، هم این که قطعه زمین (یاخته) در کالبد یک شهر قرار گیرد، بر مشخصات آن تأثیر می گذارد و نحوه تفکیک را تغییر می دهد، به این صورت که هرچه جمعیت شهر افزون می شود. بر تعداد ساختمانهای مرتفع افزوده می گردد. اما بهر صورت تأثیر کل بر جز باید بگونه ای هدایت شود که در نهایت محیط زیست مناسبی را (با در نظر گرفتن تأثیرات متقابل یا حتی متضاد عوامل گوناگون کلی و جزئی) برای خانوارها فراهم آورد.

باید در نظر داشت که زیستگاه انسان همراه با وی متحول می شود. تغییر وسایل مورد استفاده انسان برای مهار و بهره گیری از منابع طبیعی و تولید مایحتاج خود، ضرورت تغییر در بافت محل سکونتش را نیز بوجود می آورد. بطور مثال تغییر در وسایل حمل و نقل در شبکه های دسترسی شهری دگرگونی ایجاد می کند، با پیشرفت در تکنیک های ساخت و امکان ساختن ساختمانهای پر ارتفاع قطعه بندی زمین را تغییر می دهد. به این دلیل در تفکیک قطعات زمین همواره علاوه بر نیازهای آنی می بایست چشم اندازه‌های آتی را هم به حساب آورد، به ویژه که سرعت تحولات امروزه، جوامع بسیار سریعتر از گذشته است. در ادامه تغییرات مشخصه های اصلی قطعه بندی زمین در جزء (یاخته) و در کل (بافت شهری) تحت تأثیر عوامل گوناگون اقلیمی ، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، که در بخشهای گناوس مورد بحث و بررسی بود بطور فشرده و به همراه، یکدیگر ارائه شده و این آثار و تغییرات جمع بندی و از آنها نتیجه گیری می شود.

مشخصات مناسب یک قطعه زمین مسکونی (یاخته) :

در قسمت های قبلی عواملی که مشخصه های یک بنا (واحد مسکونی) را تحت تاثیر خود می گیرند به تفصیل بررسی گشت. این عوامل می توانند تأثیرات متضادی بر مشخصه های یک بنای مشکونی با هر ساختمان دیگری داشته باشند. بدین ترتیب مشخصه های یک بنای مسکونی هنگامی بهینه است که آثار مطلوب عوامل را به حداکثر و آثار نامطلوب آنها را به حداقل برساند.

همانطور که در قبل هم اشاره شد، از آنجا که در تفکیک قطعات، یک قطعه یا قطعات زمین فی نفسه مورد نظر نیستند، بلکه این قطعه بندی برای بنای واحد یا واحدهای مسکونی  در آنها انجام می پذیرد، باید اول روشن کرد که ابعاد و مشخصات بهینه واحد مسکحونی چیست و آنگاه قطعه بندی ای که با این چنین مشخصاتی خوانائی و وفاق داشته باشد، صورت گیرد. همچنین برای آ‹ که این سیمای بهینه بخوبی روشن شود، روش کار بر این قرار گرفت که ابتدا یک قطعه (یاخته) زمین دارای بنای مسکونی جدا از ارتباطات شهری در نظر گرفته شود که در آن بهینه شدن ابعاد یک واحد مسکونی یک یا دو طبقه برای یک خوانوار 4 یا 5 نفری در مقابل عوامل اقلیمی و با کمترین هزینه برای یک شیوه ساخت متعارف هدف باشد.

بدین ترتیب جدولی فراهم آمد که در ستونهای آن عوامل روشنائی، باد، شرایط دما و رطوبت در 4 اقلیم، فضای مورد نیاز از لحاظ معماری برای خانوار 4 تا 5 نفری و بالاخره هزینه ساختمان قرار داشتند. این عوامل بر مشخصه‌های ساختمان در سطرها یعنی شکل، مساحت درازا و پهنا، و پیشانی (جهت) آن تأثیر می گذارند.

در اینجا مجموعه نتایج بدست آمده از بررسی عوامل و نحوه تأثیر گذاری آنها بر مشخصه های ساختمان در جدول 15 وارد می شود تا از مقابله آنها ابعاد بهینه یک ساختمان مسکونی حاصل شود.

نتیجه بررسی تأثیر عامل روشنائی بر مشخصه های بنا این بود که یک مستطیل کشیده (نسبت پهنا به درازا 8 برابر  ) که درازای آن رو به آفتاب باشد بهترین نورگیری را خواهد داشت. بطور کلی هر چه ساختمان به طرف مربع (دایره و ... ) گرایش داشته باشد تنظیم نورگیری داخلی مشکل تر شده و استفاده از نور مصنوعی ضروری خواهد گشت. بدیهی است که مساحت ساختمان از این عامل تأثیری نمی گیرد. برای بهره گیری از نور بیشتر پیشانی ساختمان (درازای آن) در ایران می بایست عموما روبه جنوب شرقی باشد.

تأثیر عامل باد بر مشخصه بنا این است که ساختمان می بایست کمترین سطح درگیری با باد مزاحم را داشته باشد. باین ترتیب مستطیل کشده‌ای که پهنای آن عمود بر جهت باد غالب باشد. بیشترین مزیت را خواهد داشت. اما هنگامی که استفاده از باد برای تهویه لازم باشد، بازشوهای ساختمان حتی المقدور می بایست عمود بر جهت باد باشند.

عوامل دما و رطوبت بطور کلی در چهار اقلیم دسته بندی می شوند: سرد، معتدل و مربوط ، گرم و خشک، و گرم و مرطوب. البته اقلیم متنوع تر از این تقسیم بندی چهارگانه اند. که می توان شرایط متنوع را بینابین آنها در نظر گرفت.

در اقلیم سرد، ساختمان از لحاظ شکل به طرف مربع گرایش دارد تا با فشردگی حاصل آسایش حرارتی بیشتری حاصل شود. از این عامل مساحت تأثیری نمی گیرد و بهترین جهت آن در ایران قرار گرفتن یکی از اضلاع بسوی جنوب شرقی است.

در اقلیم، شکل مستطیل متعارف بیشترین آسایش را بدست می‌دهد یعنی مستطیلی که نسبت اضلاع آن بین  تا  باشد. بدهی است که در این حالت نیز می بایست درازای آن رو به بیشترین آفتاب باشد که در ایران جهت جنوب شرقی بهترین است.

در اقلیم گرم و خشک، شکل ساختمان بار دیگر به مربع گرایش می یابد. زیرا کمترین تبادل حرارتی را حاصل خواهد کرد. نسبت مطلوب اضلاع در این حالت حدود  است، و پیشانی آن (درازا) در ایران می بایست رو به جنوب شرقی باشد.