چکیده: ( ABSTRACT):
گردشگری از اواخر قرن بیستم یکی از بخشهای مهم فعالیتهای اقتصادی شده است و تمامی نشانه ها حاکی از آن است که در سالهای آتی نیز به این رشد ادامه خواهد داد. علاوه بر این گردشگری فرصت بسیار مناسبی را در جهت آشنایی با سایر فرهنگها ، ملتها و جوامع فراهم می کند. امروزه گردشگری یکی از بزرگترین کارفرمایان در سطح جهانی می باشد دهها میلیون نفر در سرتاسر دنیا به طور مستقیم و تعداد بسیار بیشتری به طور غیر مستقیم در این صنعت مشغول به کار هستند (Masson2003). براساس پیش بینی های صورت گرفته از طرف سازمان جهانی گردشگری (WTO) در سال 2010 میلادی تعداد گردشگران بین المللی بالغ بر یک میلیارد نفر خواهد شد. این تعداد گردشگر حجم بسیار بالایی از فعالیتهای اقتصادی و در آمد زایی را برای مناطق میزبان به همراه خواهد داشت.
شهرستان ایذه با داشتن پتانسیلهای بسیار مناسب طبیعی و تاریخی – فرهنگی که ناشی از تنوع اقلیمی مناسب ،پیشینه تاریخی کهن و تعداد اقوام ساکن در این سرزمین باستانی می باشد از بستر مناسبی جهت توسعه گردشگری برخوردار است ، پراکندگی جاذبه های متنوع در سرتاسر شهرستان این امکان را فراهم می آورد تا با توسعه پایدار گردشگری بتوان علاوه بر کسب در آمد از این بخش ، مناطق محروم شهرستان را نیز (که اغلب دارای پتانسیلهای گردشگری بسیاری می باشد ) توسعه داد. در این مقاله به لزوم و ضرورت توجه به گردشگری پایدار که نشات گرفته از توسعه پایدار می باشد و همچنین پیشنهادهایی جهت تبدیل شدن شهرستان ایذه به یکی از قطب های گردشگری به دلیل ضرورت و نیاز به پاسخگویی و مقابله با اثرات منفی صنعت تورسیم در سطح شهرستان پرداخته شده است.
کلید واژه : گردشگری پایدار – توسعه پایدار – صنعت توریسم – توسعه پایدار گردشگری - توسعه گردشگری - توسعه گردشگری پایدار
: (INTRODUCTION) مقدمه
انسن و طبیعت ترکیبی جدایی ناپذیرند ، آدمی در طبیعت به دنیا می آید در طبیعت زندگی می کند و در طبیعت می میرد. تمامی جلوه های طبیعی و تاریخی اعم از جنگل ، کوهستان ، جلگه ، دریا ، حوضه های رودخانه ای ، آبشار ها ، چشمه سازان و آثار تاریخی و باستانی تماماً گستره های جهانگردی (( اکوتوریسم )) را رقم می زنند. اکوتوریسم سفری مسؤلانه به مناطق طبیعی است که ضمن حفاظت از محیط زیست ، سلامت جوامع محلی را نیز به ارمغان می آورد (رضوانی،1380). در کنفرانس سازمان ملل در زمینه محیط زیست و توسعه، معروف به «اجلاس زمین» در ریودوژانیرو سال 1992، توسعه پایدار در بند 21 دستور کاربه تصویب رسیده تشریح و تبیین شد. در حال حاضر توسعه پایدار به عنوان روشی تازه مطرح است که جوامع میتوانند به این وسیله درباره سطح زندگی، عدالت اجتماعی و حفظ منابع بیندیشند.
بعد از کنفرانس ریو در سال 1992، کمیته محیط زیست سازمان جهانی گردشگری فعالیتهایی را انجام داد و توسعه گردشگری پایدار به این شکل تعریف کرد:
توسعه گردشگری پایدار نیازهای گردشگران فعلی و مناطق میزبان را برآورده و شانس آیندگان را حفظ و تقویت میکند. توسعه گردشگری پایدار منجر به مدیریت منابع تمام مناطق به شیوهای میشود که نیازهای اقتصادی و اجتماعی و زیباییشناسی را برآورده و تعامل فرهنگی، فرایندهای اکولوژیکی، تنوع حیات و سیستمهای حمایت از حیات حفظ میشود.
در این تعریف توسعه پایدار به عنوان فعالیتی شناخته شده است که نه تنها منابع طبیعی و فرهنگی را حفظ کند، بلکه ظرفیت آن را برای ایجاد درآمد و اشتغال افزایش دهد. برای دستیابی به موفقیت در یک جامعه، گردشگری به بهبود زندگی ساکنین و حفاظت از محیط زیست محلی، طبیعی و فرهنگی برنامهریزی و مدیریت شود.
تعریف توسعه پایدار از دید کلان :
حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تعادل بخشیدن به حیات انسانها و دستیابی به توسعه پایدار و ارگانیک که روند تکامل تمدن بشری را در پی خواهد داشت. از چنان اهمیتی برخوردار است که یک بسیج عمومی، جهانی، دولتی و مردمی را میطلبد. مردم باید محیطهای طبیعی و فرهنگی را به عنوان نهاد همبستگی معنوی در اجتماعات محلی خود تلقی کنند و بپذیرند که همانگونه که با انهدام و تخریب منابع طبیعی زندگی بشر به مخاطره میافکند، امروزه اهمیت حفاظت از محیط زیست که میراثهای طبیعی و فرهنگی در آن جای گرفتهاند در تمامی کشورها بر همگان روشن است.
3 اصل اساسی پایداری عبارتند از:
پایداری زیست محیطی، بدین معنی که توسعه با حفظ فرایند های زیست محیطی، بیولوژیک و منابع ذیربط سازگار است.
پایداری عوامل فرهنگی و اجتماعی، بدین معنی که توسعه موجب کنترل انسان بر زندگی خود میشود و توسعه با عوامل فرهنگی و ارزشی که در این راه تحت تاثیر قرار میگیرند منافات ندارد و موجب تقویت هویت جامعه میگردد.
پایداری اقتصادی بدان معنی است که توسعه از نظر اقتصادی با راندمانی بالا انجام شده، به گونهای است که نظارت و کنترل لازم بر منابع اعمال میشود و میتوان آن را برای نسلهای آینده حفظ کرد.
اهداف گردشگری پایدار به عنوان الگویی برای توسعه پایدار عبارتند از:
الف) اصلاح کیفیت زندگی جامعه میزبان
ب) تامین تجارب کیفی برای بازدیدگر
ج) حفاظت محیط زیست جامعه میزبان
تاکید بر کیفیت زندگی مبین آن است که گردشگری پایدار از هدفهای محدود کمی رشد و کسب درآمدهای اقتصادی فراتر میرود. و مواردی مانند امنیت، حفظ ارزشهای فرهنگی، دسترسی به خدمات، مالکیت واحد مسکونی، داشتن اوقات فراغت، رفاه اقتصادی و مشارکت و اشتغال مطمئن را شامل میشود.
با این نگرش حفاظت از فرهنگ و ارزشهای فرهنگی و انسانی علاوه بر آنکه جنبه مهمی از توسعه پایدار محسوب میشود، برای حفاظت از محیط زیست نیز اهمیت اساسی دارد.
توسعه پایدار گردشگری دارای دو بعد اصلی حفاظت از محیط زیست و منابع گردشگری و میراث فرهنگی و یک مفهوم اساسی و کلیدی «ظرفیتپذیری» است. این ابعاد اصولاً در چارچوب ظرفیتپذیری و سنجش مرزهای آن در قالب تعیین خط مشی و برنامهریزیهای منسجم و یکپارچه محلی به اجرا در میآید.
ظرفیتپذیری (Carring capacity) دارای دو بعد اساسی است. که یک بعد آن اجتماعی (Sociological carring capacity) و بعد دیگر آن اکولوژیکی (Ecological carring capacity) است.
و به طور کلی منظور از ظرفیتپذیری شامل موارد زیر است:
1- چه تعدادی مسافر میتواند از یک مکان بازدید کند بدون اینکه آب و هوا محیط آلوده شوند بدون اینکه حیات وحش آسیب ببیند.
2- ساکنان افراد محلی تحمل پذیرایی از چه تعداد گردشگر را دارند.
3- چه تعدادی میتوانند در یک مکان اقامت گزینند بدون اینکه شلوغی و هیاهو را احساس کنند.
4- منابع آب، تاسیسات زیربنایی و روبنایی چه میزان جمعیت را پاسخگو هستند.
خصوصیات گردشگری پایدار:
1- حفظ منابع به صورت پایدار
2- بازاریابی و تبلیغات مناسب
3- کاهش بیش از حد مصرف و اتلاف منابع
4- حفظ تنوع
5- استراتژیک بودن در برنامهریزی
6- حفاظت از نظام اقتصاد محلی برای حفظ محیط زیست
7- مشارکت محلی مردم در برنامهریزی
8- مذاکره با افراد با نفوذ محلی
9- انجام تحقیقات در جهت بهبود کیفیت خدمات
10- آموزش نیروی انسانی ماهر
11- کنترل و نظارت بر فعالیتهای خدماتی و استفاده از تجارب دیگران
توسعه پایدار و برنامهریزی جهانگردی :
توسعه در هر بعدی نیازمند برنامهریزی میباشد و در واقع برنامهریزی نقش مهم و کلیدی در توسعه اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایفا میکند. گرچه توجه به نقش برنامهریزی در توسعه در کشورهای توسعه یافته دارای سابقهای نسبتاً طولانی میباشد و این گونه کشورها به منظور دستیابی به یک توسعه پایدار همواره از برنامهریزی علمی و دقیق بهره بردهاند اما در کشورهای حال توسعه عموماً کمتر به این امر توجه کافی داشتهاند.
به هر حال امروزه تمام کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه و حتی کشورهای عقب مانده نیز پذیرفتهاند که هر توسعهای تنها با برنامهریزی امکانپذیر است. این موضوع به خصوص در ارتباط با توسعه پایدار بیشتر اهمیت مییابد. توسعه گردشگری پایدار، به دلیل اهمیت آن و اثرات بالقوه مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی که میتواند داشته باشد بدون برنامهریزی امکانپذیر و دست یافتنی نخواهد بود.
به طور کلی برنامهریزی قادر است تا نقش مهم و کلیدی در حل تضادهایی که این توسعه میتواند ایجاد نماید، ایفا کند. توسعه گردشگری از یک سو میتواند اثرات و منافع مثبت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی در جامعه گردشگر پذیر داشته باشد و از یک سوی دیگر دارای اثرات منفی در تمامی ابعاد و به خصوص در بعد زیست محیطی ایجاد نماید. ایجاد تعادل در این زمینه به گونهای که اثرات مثبت بیش از اثرات منفی باشند نیازمند اتخاذ سیاستگذاری اصولی از طریق فرایند برنامهریزی میباشد.
فرایند برنامهریزی میتواند به منظور توسعه پایدار گردشگری در ابعاد زیر موثر واقع شود.
1- همسو کردن توسعه گردشگری با سایر بخشهای اقتصادی کشور
2- برنامهریزی، سازماندهی و کنترل الگوهای کالبدی توسعه گردشگری
3- حفاظت از منابع مهم و کمیاب طبیعی و زیست محیطی
4- فراهم آوردن چارچوب مناسب جهت پیشرفت اقتصادی و مقاصد بازاریابی
با توجه به این مباحث میتوان نتیجه گرفت که در صورت فقدان یک فرایند برنامهریزی، توسعه گردشگری میتواند ناکارآمد و ناهماهنگ با سایر بخشهای اقتصادی و سازمان نیافته باشد که منجر به ایجاد و یا تشدید اثرات منفی اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی گردد.
توسعه پایدار و گردشگری پایدار:
فلسفه گردشگری پایدار نشات گرفته از توسعه پایدار میباشد و لذا با توجه به اینکه توسعه پایدار از اصول و مبانی پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در جهان محسوب میشود و به دلیل نقشی که گردشگری میتواند در این زمینه به خصوص در کشورهایی مانند ایران ایفا نماید، لزوم و ضرورت توجه به گردشگری پایدار حائز اهمیت فراوان میباشد.
در عین حال گردشگری پایدار نتیجه ضرورت و نیاز به پاسخگویی و مقابله با اثرات منفی این صنعت در کشورها و یا به طور مقاصد گردشگر پذیر میباشد.
صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین پدیده های هزاره سوم، طی نیم قرن گذشته با رشد تصاعد گونه خود تاثیر به سزایی در رشد و پویایی اقتصادی، تبادلات فرهنگی کشورها داشته است؛ به طوری که بسیاری از صاحب نظران، قرن حاضر را قرن گردشگری نام نهاده اند. توسعه گردشگری همانند توسعه جهانی توجهی به عناصر و بسترهای ایجاد کننده این صنعت نداشته وبا هدف سودآوری و افزایش رفاه اجتماعی اثرات مخربی را به همراه داشته به همین جهت در این میان تصویر نادرست و نامناسبی از رابطه گردشگری و محیط به جا گذاشته است.
در نخستین ماههای سال 1997، کنفرانس وزراء جهانگردی کشورهای آسیایی حوزه اقیانوس آرام درباره جهانگردی و محیط، وابسته به سازمان جهانی جهانگردی در جمهوری مالدیو تشکیل شد. بیانیه ماله که بیانگر روندی جهانی است با محوریت جهانگردی پایدار ماحصل کنفرانس مذکور می باشد. پس از بیانیه ماله سازمانهای جهانگردی سعی در ارایه راهکارها و سیاستهایی بودند که موجب پایداری این صنعت گردد.