تحقیق مقاله نگرشی نوین به نظریات سازمان و مدیریت در جهان امروز

مقدمه

مراحل اولیه زندگی بشر در این کره خاکی حالت طبیعی داشته است. گله‎های انسانی از طریق شکار، خوشه‎چینی یا غارت طبیعت، زندگی می‎کردند. آنان با ابزارسازی از دوره غارت طبیعت به دوره تولید خوراک رسیدند و بدین ترتیب تمدن بپر آغاز گردید. بشر با اختراع خط به جمع‎آوری تجربیات و ثبت و ضبط آنها پرداخت. گروه‎های اولیه به صورت کلان و قبیله‎ای شکل می‎‌گیرند. وضعیت اجتماعی آنان به صورت اشتراکی[1] بوده است. نهادهای اجتماعی عصر حاضر مثل حکومت، مدرسه، اقتصاد، علم، هنر و جنگ هم با تحول گروه‎های کوچک یاد شده در طول تاریخ به وجود آمدند. نهادهای اجتماعی هر کدام دارای هدف یا اهدافی هستند که نیازهای انسان را برطرف می‎کنند. برای نیل به اهداف نهادها، ضرورتاً سازمان‎هایی شکل می‎گیرند (گلش فومنی، 1379).

مدیریت پدیده‎ای نوظهور نیست؟ بلکه عمر آن به درازای عمر تاریخ بشری می‎رسد. انسان در یک پیوستار تاریخی از زندگی انفرادی به زندگی قومی و از زندگی کشاورزی به حیات مدرن صنعتی و نهایتاً به زندگی پیچیده کنونی که با عناوین عصر اتم، الکترونیک، انفجار اطلاعات و عصر آدمهای مصنوعی از آن یاد شده است،‌ پانهاده است.

فصل اول

پیش نوین گرایی

مدیریت در تاریخ پرفراز و نشیب حیات بشری در اغلب به سه دوره تکامل تقسیم می‎شود:

1) عهد قدیم (دوره باستان)

2) عصر قرون وسطی

3) دوره انقلاب صنعتی یا مقطع آگاهی اداری

عهد قدیم

مدیریت در عهد قدیم به صورت آزمایش و خطا بوده است و هیچ شگرد خاصی جهت تبادل نظر افکار و تجارب نداشته است؛ بلکه به گونه‎ام خام و پرورش نایافته موجودیت داشته است.

پیش‎نوین‎گرایی از زمان حضرت آدم و حوا شروع می‎شود. تولید مثل، آموزش تغذیه، بهداشت و حفظ آنها و حاکمیت در آن دوره بیشتر سنتی بوده و تغییر در آن بسیار اندک روی می‎داده است.

سومری‎ها

یکی از قدیمی‎ترین نوشته‎های بشری در زمینه مدیریت را می‎توان در آثار سومریان یافت.

سومری‎ها در 5000 سال قبل از میلاد از روشهای مدیریت برای اداره و کنترل منابع مالی استفاده می‎کردند، و به ثبت و ضبط عملکرد مالی خود می‎پرداختند.

بیشترین تأکید در تمدن سومری‎ها بر اداره امور به وسیله کشیش‎ها و معابد و انجام امور کشاورزی استوار است. در اندیشه رامسس سوم و سلاطین تولمی اشاراتی به مسایل مدیریت شده است.

مصر باستان

مصریان نیز  تمدن عظیمی را رقم زدند. ساختمان اهرام، با توجه به ابزار و تکنولوژی زمان خود یکی از بهترین نشانه‎های توان مدیریت و سازماندهی در 5000 سال پیش از میلاد است.

چین باستان

بدین طریق چینیان در بیش از سه هزار سال قبل با برخی از مفاهیم مدیریت نظیر سازماندهی،‌ تشریح وظایف، همکاری، روشهای ایجاد کارایی و کنترل آشنا بوده‎اند.

تخصص به وسیله چینیان باستانی مورد تأکید قرار می‎گرفت؛ بنابراین مشاغل جنبه ارثی داشت. چینیان برای اولین بار انتخاب افراد و نیروی انسانی را به وسیله امتحانات در 120 سال قبل از میلاد آغاز کرده‎اند. آموزش در این  تمدن کهن بر محور اندیشه‎های دو شخصیت بزرگ استوار بوده است: یکی لائوتسه[2] که آموزش  و پرورش را ثمره اندیشه و تعقل می‎دانست و بر زندگی روحی و شیوه فکری مناسب تأکید می‎کرد،‌و دیگر کنفوسیوس[3] است که ‌آموزش و پرورش را فرآیندی در جهت محافظت از جامعه و نهادهای آن می‎دانست.

یونان باستان

آنان بیش از سایر ملل اندیشه خود را معطوف به مسایل مدیریتی نمودند.

در یونان نیز مانند سایر تمدنهای باستانی، مشاغل ارثی بوده و تخصص مورد توجه بسیار قرار می‎گرفته است. پایه‎های اولیه برنامه درسی امروز را باید در شیوه تعلیم و تربیت یونان قدیم جستجو کرد.

سقراط

در مورد سقراط غیر از مکالمات او با شاگردش افلاطون، اطلاعات زیادی در دست نیست.

افلاطون

به نظر افلاطون کمال اجتماعی مردم در پناه دولت و جامعه مدنی است و حکومت ویژه متفکران است. افلاطون در کتاب جمهوریت، جالب‎ترین توجیه نظری را از بحث تخصص و تقسیم کار ارائه داده است. به اعتقاد او وقتی شخصی یک کار می‎کند، آسان‎تر و بهتر و دقیق‎تر آن را انجام می‎دهد (صادق‎پور، 1374).

ارسطو

ارسطو سعادت انسان را در پناه زندگی اجتماعی می‎داند. نظریات ارسطو ‎- شاگرد افلاطون‎- مکمل دیدگاه افلاطون نسبت به آموزش و پرورش است. ارسطو در کتابهای هفتم و هشتم خود به نام سیاست بر این باور است که آموزش و پرورش آزاد باید به رشد فردی توجه کند و در این مسیر گام بردارد. پرورش افراد توانا با نهایت به پیشرفت جامعه‎ای پیشرفته و توانمندی کشور می‎انجامد. از دیدگاه ارسطو سعادت خیر اعلی است.

ایران باستان

برای ساختن کاخهایی همچون پرسپولیس و نظایر آن و احداث هزاران کیلومتر راه شوسه به منظور ایجاد ارتباط بین پایتخت و نقاط مهم مملکت برای لشکرکشیها، نیاز به وجود مهندسان،‌کارشناسان، راهدارها، متخصصان و کارگران ماهر و نیمه ماهر بوده است که برای استخدام این نیروی انسانی و به کارگیری آنان و فراهم آوردن وسایل و امکانات، قطعاً سازمانهای متعدد با وظایف مختلف وجود داشته است.

مدیریت بعد از اسلام

در دین اسلام، قرآن کریم، مهم‎ترین و معتبرترین منبع اداره و رهبری امور است که روشنگر خط‎مشی‎های تصمیم‏گیری است. بعد از قرآن کریم، از منابع معتبر اسلامی برای درک شیوه اداره امور سازمانها، از عهدنامه‎ای که حضرت علی(ع) برای مالک اشتر نخعی فرماندار مصر نوشته است، می‎توان نام برد.

جمع‎بندی ویژگی‎های دوره پیش‎نوین‎گرایی

براساس آنچه گفته شد،‌ مدیریت پدیده نوینی که منشأ‌ و مبدأ پیدایش آن اروپا یا آمریکا باشد،‌نیست؛ بلکه پدیده‎ای است که جامعه بشری از ابتدای پیدایش با آن

روبه‎رو بوده و تمدنهای گذشتته در تکوین آن نقش سازنده‎ای داشته‎اند.

از ویژگی‎های مدیریت در گذشته، می‎توان موارد زیر را نام برد:

1- توجه به طبیعت و طبیعت‎گرایی

2- متکی بر فردگرایی

3- محوریت داشتن کشاورزی

4- قابل برگشت نبودن زمان

5- جهت‎گیری قبیله‎ای

6- بسته عمل کردن فرهنگ‎ها

7- حاکم بودن اشرافی‎گری

8- متکی بودن بر آموزش توسط خانواده

9- اعمال کردن تنبیهات سخت و جدی در آموزش

10- اتکا بر آزمایش و خطا در مدیریت

11- نابرابری حقوق زن و مرد

12- مدیریت نظامی

13- مدیریت آتنی (سقراط، ارسطو) که باعث شد مدرنیسم روی آن استوار شود.

14- مدیریت طبیعت گرایانه (زمینی). نگاه به عقاب و حیوانات و آنچه خداوند در طبیعت ساخته است.

15- تجسم فضایی آنان ضعیف بود.

16- مدیریت فئودالیه یا کشاورزی قبیله‎ای حاکم بود. بین فضا و زمان انفکاک وجود داشت.

17- جهت‎گیری بیشتر محلی بود.

18- فرهنگ‎ها بیشتر بسته عمل می‎کردند و ریشه‎دار بودند.

19- غیرعلمی بودن مدیریت (قورچیان، 1380).

فصل دوم

نوین گرایی در مدیریت

تقسیم کردن دوران تحولات تفکرات انسان برحسب تغییر شرایط فرهنگی،‌ اقتصادی و اجتماعی به سه دوره اختیاری است و مرز یک دوره با دوره دیگر را نمی‎توان به طور قطع و یقین تعیین کرد. این سه دوره را می‎توان پیش صنعتی، صنعتی و فراصنعتی به شمار آورد.

در دوره پیش صنعتی، کشاورزی بخش قالب فعالیت اقتصادی است. محور تولید، بازوی انسانی است. نیروی فیزیکی شاخص عمده تعیین کننده قدرت تولیدی است و ارتقاء تولید از طریق بهبود فیزیکی انسانها به کمک بهداشت، تغذیه و امثال آن میسر است.

در دوره صنعتی، ‌بخش صنعت، برکل فعالیت اقتصادی تسلط دارد. با گسترش فعالیت‎ها در بخش صنعت، سایر بخش‎ها مثل کشاورزی هم تحت تأثیر قرار می‎گیرد و کشاورزی صنعتی می‎شود و توان تولید به مراتب بیشتر می‎شود.

در فراصنعتی،‌ بخش خدمات، بیشترین سهم را در کل تولید دارد. دانش محول تولید است که خود ماحصل تجربه و تفکر انباشته انسانهاست. تولید عموماً متکی بر عملکرد مغز انسانهاست.

خصوصیات قرون وسطی

1-  نظام اقتصادی و اجتماعی‎اش فئودالیته است.

2- نظم سیاسی آن، حاکمیت قدرت منحصر پاپ به همه است.

3- نبودن ملیت در قرون وسطی.

4- عدم مرکزیت سیاسی، یعنی در امت مسیحی (چون پاپ نماینده خداوند است و چون خدا است کسی دیگر حق ندارد بر مردم حکومت کند.

رنسانس[4]: یعنی تولد و تجدد آدمی به دست خودش. انسان یک وقت از مادر زاده می‎شود ولی در تولد دوم آدمی، مامای آدمی خود آدم است به انتخاب و اختیار خود،‌ نه وراثت، سنت و مذهب، خودش در خودش تجدید ساختمان می‎کند. بازگشت مسحییت انتقادی و سازنده و متحرک (پروتستانتیسم) علیه فلسفه اسکولاستیک.

مدرنیسم:

مدرنیسم (نوگرایی) به صورت اصطلاحی عام در تاریخ فرهنگی. مبدأ پیداش و آغاز جنبش نوگرایی که تقریباً مورد اتفاق نظر قرار دارد یکی سال 1848 است که پس از سرکوب وحشیانه و بی‎رحمانه انقلابات آن سال گذشته و ادبیات کلاسیک یا واقع‎گرا از آثار مشحون از بحران شارل بودلر و گوستاوفلوبر سردرآورد و دوم سال‎های دهه 1880 است که در خلال این دهه شمار وسیعی از تجربه‎گرایی زیبایی شناختی شتابدار سربرآوردند.

دستاوردهای مدرنیسم

1- در حوزه ‌ اجتماعی: تقسیم‎بندی‎های اجتماعی؛ ایجاد دگرگونی و یا متحول ساختن نظام تقسیم‎بندی اجتماعی رایج.

2- در حوزه ‌سیاست: در اینجا منظور عرصه سیاست به معنای اعم آن است. شامل تغییر در نظام‎های ارزشی و هنجاری که سیاست، حکومت و دولت بر آن استوار هستند.

3- در حوزه ‌اقتصادک تغییر زیر ساخت‎های غالب اقتصادی، تحول در روابط اقتصادی میان شهروندان.

4- در حوزه فرهنگی: تغییر و تحول در نظام‎های فرهنگی، تحول در الگوهای نگرش به مسایل زنان،‌ ایجاد حوزه‎های خاص زنان.

بررسی علل‎گذار از مرحله پیش‎نوین‎گرایی (سنت‎گرایی) به نوین‎گرایی (مدرنیسم)

اول: آنکه نظام قانونی آن، شرکت‎های تجاری و نهادهای مربوط به آن را قانونمند ساخت.

دوم: برخلاف گذشته که نیروی کار به عنوان رعیت، خان و حاکم ناگزیر از عرضه خود بود، عرضه نیروی کار اختیاری شد.

سوم: تقسیم کار برنامه‎ریزی شده در داخل شرکت به اجرا درآمد.

چهارم: تولید تابعی از شرایط و نوسانهای بازار و تقاضای اقتصاد آزاد شد.

اولین دوره نوین‎گرایی یا آزادگرایی را می‎توان به دوره ظهور دولت جدید در اوایل قرن بیستم در آلمان منصوب دانست.

ویژگی دوره دوم نوگرایی، بوروکراسی است.

ویژگی سوم یا مرحله سوم دوره جدید یا نوین‎گرایی متأخر با مطرح شدن اهمیت ملزومات سازمانی آغاز شد.

مرحله چهارم دوره جدید و نوین‎گرایی متأخر عرضه ظهور مدیریت به روش ملوک‎الطویفی که مدیریتی عزیز پرورانه و مبتنی بر رفیق‎بازی است.

تئوری سیستم‎ها

تعریف سیستم: مجموعه‎ای از اجزای مرتبط به هم که به صورت یک کل در جهت تحقق هدفی کار می‎کنند.

ویژگی سیستم:

1- هر سیستم حداقل از دو جزء تشکیل شده است.

2- هر جزء حداقل با یک جزء دیگر مجموعه در ارتباط می‎باشد.

3- هرگونه تغییری در هر یک اجزاء به تغییر در کل مجموعه منجر می‎گردد.

4- مجموعه باید خصوصیاتی متفاوت از اجزاء داشته باشد.

نظریه عمومی سیستم‎ها به وسیله برتالنفی زیست‎شناس آلمانی مطرح شده است.

انواع سیستم

الف‎- سیستم باز و بسته: 1- بسته: تبادل انرژی، مواد و اطلاعات بین سیستم و محیط بیرونی وجود ندارد. این سیستم شامل مکتب کلاسیک، دنیای سیستم هسته اتم و تعادل ثابت (استاتیک) است.

ب- سیستم‎های اصلی و فرعی:‌محدوده و مرزهای یک سیستم قراردادی است؛ زیرا هر سیستم می‎تواند جزئی از یک سیستم بزرگتر باشد، سیستم بزرگتر اصلی، و سیستم کوچک‎تر فرعی است.

ج- سیستم‎های قطعی و احتمالی: این تقسیم‎بندی توسط استافورد بیر انجام شد. در سیستم‎های قطعی نتایج کار یک سیستم را می‎توان کاملاً پیش‎بینی کرد؛ در حالی که در سیستم‎های احتمالی، پیش‎بینی دقیق و قطعی نتایج امکان‎پذیر نیست، این تقسیم‎بندی نسبی است.

د- طبقه‎بندی سیستم‎ها براساس سطح پیچیدگی: معروف‎ترین طبقه‎بندی توسط بولدلینگ صورت گرفته است، که در نه طبقه سلسله مراتبی قرار داده است. قوانین پایین‎تر در مورد سطوح بالاتر صدق می‎کند.

ه- سیستم‎های طبیعی و مصنوعی (تقسیم‎بنید لازلو): سیستم طبیعی به سه دسته: 1- دون ارگانیک 2- ارگانیک 3- فوق ارگانیک تقسیم می‎شود.

خصوصیات مهم دیگر سیستم: 1- داده‎ها 2- فرآیندها 3- بازداده‎ها 4- تعادل 5- حدود مرز سیستم 6- هم‎پایانی 7- چند پایانی 8- هم‎افزایی[5] (کل بیش از اجزای آن است) 9- خرده سیستم 10- فراسیستم.

ویژگی‎های تئوری:

1- استخدام مادام‎العمر                      5- کنترل غیررسمی

2- تصمیم‎گیری مبتنی بر رضایت و توافق 6- مسیر شغلی و غیرتخصصی

3- مسؤولیت جمعی                                  7- توجه به تمام جنبه‎های زندگی

4- ارزشیابی و ترفیع مداوم کارکنان

فصل سوم 

پسانوین گرایی در مدیریت

مفهوم و فلسفه پسانوین‎گرایی

پست مدرن، فرانوین‎گرایی، فراتجددگرایی، پسانوین‎گرایی، پست مدرنیسم و فرا صنعتی. در رشته‎های گوناگون علمی مثل فلسفه، ادبیات،‌سیاست، هنر، ‌اقتصاد و علوم اجتماعی پست مدرن مطرح می‎باشد و طرح آن ناشی از آن است که نظریه‎های گذشته دارای کمال نبوده‎اند. با توجه به اینکه  سازمان و مدیریت، علمی است که از یافته‎های علوم مختلف مثل علوم انسانی و علوم تجربی استفاده می‎کند، این تعابیر وارد عرصه سازمان و مدیریت شده است و آن را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

زمینه به وجود آمدن فرانوین گرایی را می‎توان ایجاد بحران در مدرنیسم در اواسط قرن بیستم به علت از بین رفتن عمق فرهنگ مدرن و خمودگی عاطفی در این دوره دانست.