وقتی صحبت از زیرساخت های آموزش الکترونیکی به میان می آید عموماً اذهان به سمت زیرساخت های سخت افزاری و شبکه ای موردنیاز معطوف می گردند. گرایش سخت افزاری به امر فناوری ارتباطات و اطلاعات ریشه در تاریخ صنعت انفورماتیک این کشور دارد. از سوی دیگر عدم توجه کافی به مفاهیم بنیادین فناوری ها، باعث عدم کارآمدی در بخش های مختلف تصمیم گیری از جمله در زمینه آموزش الکترونیکی گردیده است
توجه به تجربیات صورت گرفته در جهان از جمله مواردی است که می تواند باعث افزایش بهره وری و هدایت صحیح سرمایه گذاری ها در جهت توسعه موزون و پایدار در تمام زمینه های آموزش الکترونیکی گردد. این تجربیات که مبتنی بر روند سعی و خطا و مطالعات صورت گرفته در سایر کشورها شکل گرفته اند منجر به ایجاد دیدگاه ها و استانداردهای مختلف در کلیه زمینه ها از امکان سنجی های اولیه تا تهیه متون درسی، روندهای تولید مواد آموزشی، ارایه دروس، ارزیابی تحصیلی و ... گردیده است.
این مقاله به طور خاص به تشریح فناوری های به کار رفته و نحوه ایجاد یک مخزن دیجیتالی قابل توزیع (distributed digital Repository) جهت سازماندهی و نگهداری ابرداده ها (Meta data) و سایر داده های آموزشی با استفاده از فناوری های open source مبتنی بر J2EE, XML و web service می پردازد و سعی می کند اهمیت این مخزن را در بقا و بروزسازی محتوا و نرم افزارهای آموزشی و همچنین برقراری ارتباط این نرم افزارها با مخازن بزرگ اطلاعات نظیر کتابخانه ها و ... روشن سازد.
1. منطق توسعه شبکه
زیرساخت شبکه ای سیستم آموزش الکترونیکی براساس پروتکل TCP/IP و روی هر شبکه‌ای که آنرا پشتیبانی کند قابل اجرا خواهد بود.
توصیه می‌گردد در این بخش از پروژه توسعه براساس نیاز واقعی صورت گیرد. تنها در صورتی شبکه مورد استفاده قرار خواهد گرفت که کاربران بصورت طبیعی و فطری به آن احساس نیاز نمایند. صرف گسترش شبکه و توزیع امکانات ارتباطی نظیر پست الکترونیکی بدون ایجاد زمینه‌های فرهنگی باعث ایجاد مطالباتی خواهد شد که مجموعه را در ادامه کار ملزم به انجام حرکات شتابزده خواهد کرد و بدون شک معضلات فرهنگی و اطلاعاتی به بار خواهد آورد.
این کار از طریق انجام عملیات کارگاهی و حتی تعریف واحد درسی جهت استفاده از شبکه آموزش و تدابیری از این دست قابل انجام خواهد بود.
لازم به ذکر است در کشورهای فراصنعتی(جوامع اطلاعاتی) پیش از انجام هرگونه پروژه آموزش الکترونیکی آزمون هایی را جهت بررسی آمادگی کاربران برای دریافت آموزش‌های الکترونیکی برگزار می‌نمایند تا از اتلاف وقت و سرمایه پیشگیری شود. برای نمونه می‌توان به آزمون E-Learning Readiness Assessment (tm) اشاره نمود که در آن محیط دریافت کننده آموزش از نقطه نظرات روانشناختی، جامعه شناسی، محیطی، آمادگی منابع انسانی، آمادگی اقتصادی، آمادگی فناوری، آمادگی ابزاری و آمادگی محتوایی بررسی می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به آدرس www.researchdog.com مراجعه فرمایید.
ضمناً سرمایه‌گذاری بیش از حد در زمینه های سخت‌افزاری محدود کننده سرمایه گذاری در بخش های محتوایی و نرم‌افزاری خواهد شد.
2. محتوا
در سیستم های آموزش الکترونیکی گسترده در حجم آموزش و پرورش و دانشگاه‌های بزرگ هزینه های زیرساخت کمتر از 20% هزینه ها را تشکیل می‌دهد و بیش از 80% از هزینه ها مربوط به محتوای تهیه شده است. لذا محتوا در این سیستم‌ها جزء دارایی(Asset) محسوب می‌گردد و در طراحی آن باید ملاحظاتی را در نظر گرفت که با تغییر شرایط زمانی و مکانی، تغییرات محتوا به حداقل ممکن برسد و قسمت عمده محتوا همواره قابل استفاده باشد.
در ارتباط با محتوا دو دیدگاه کلی وجود دارد، یکی دیدگاه Contained Self که در آن محتوای آموزشی به نحوی تفکیک ناپذیر به برنامه وابستگی دارد و دیگری دیدگاه شی‌گرا یا Object Oriented که در آن از مفاهیم طراحی شی‌گرا نظیر
Abstraction, Reusability, Aggregation و Inheritance استفاده میشود. این نوع محتوا امروزه دارای تقسیم بندی‌های استانداردی است که براساس آن کوچکترین جزء مستقل قابل دسترسی Reusable Learning Object یا RLO خوانده میشود. هر RLO در واقع یک پودمان درسی است که با قواعد خاصی تهیه می‌گردد و شامل اجزاء کوچکتری بنام Reusable Information Object (RIO) است.
اشیاء آموزشی با قابلیت استفاده مجدد (RLO)
RLO رهیافتی جدید را برای تولید محتوا بیان می‌کند.در این رهیافت محتوا به تکه‌های کوچکتر (Chunk) تقسیم می‌گردد. هرچقدر اندازه این تکه‌ها بزرگتر باشد، استفاده مجدد از آنها سخت‌تر است. اشیاء کوچکتر جهت استفاده مجدد نیاز به کار کمتری دارد.
در رسانه‌های آموزشی طول مدت دریافت آموزش که یادگیرنده (Learner) با رضایت و میل شخصی از اطلاعات و نرم‌افزارهای CBT می‌تواند استفاده کند بطور متوسط 5 الی 15 دقیقه تخمین زده شده است.
این نگرش به محتوا تضمین کننده حداکثر استفاده از محتوای تهیه شده در مقاطع زمانی مختلف خواهد بود.
در این راستا استانداردهای گوناگونی در ارتباط با تهیه محتوا بوجود آمده است که از مهمترین آنها می‌توان به Cisco RLO Strategy اشاره کرد. البته این استانداردها باید با توجه به شرایط سنی و فرهنگی مخاطبین شبکه مورد بازبینی قرار گیرند.
هر RLO دارای این ویژگی‌ها است:
* دارای قابلیت ارتباط با سیستم آموزشی (LMS) است.
* چگونگی حرکت دانش‌آموز یا دانشجو بین RLO ها توسط LMS کنترل می‌گردد.
* رخدادهای درون هر RLO مربوط به خود اوست و درون RLO مدیریت میشود. هر RLO در اجرا موجودی مستقل به حساب می‌آید.
* از هر RLO توصیفی که به آن اصطلاحاً ابرداده یا Metadata گفته میشود تهیه میشود که طراحان با کمک آن می‌توانند RLO را جستجو کنند. این Metadata توسط سیستم مدیریت محتوا (CMS) مدیریت میشود.
جهت استفاده از اشیاء آموزشی (Learning Object) باید آنها را بازیابی کرد. بازیابی یک شی در یک محیط بزرگ توزیع شده Online شبیه Web یا یک اینترانت بزرگ، آسان نیست. جهت رفع مشکل بازیابی باید علاوه بر خود اشیاء آموزشی توصیفات آنها را نیز ذخیره کرد. اگر اشیاء آموزشی را به عنوان داده‌ها در نظر بگیریم توصیفات آنها داده‌هایی در مورد داده‌ها هستند که به آنها ابرداده یا Metadata گویند.
ابرداده اشیاء آموزشی شامل اطلاعاتی در مورد عنوان، نویسنده، شماره نسخه، تاریخ ایجاد، تجهیزات تکنیکی و محتوا و مفهوم آموزشی هستند. ابرداده شی آموزش با ابرداده که بصورت دیجیتالی و توسط انجمن کتابخانه های Online استفاده میشود سازگار است.
علت این سازگاری آن است که کتابخانه‌ها مرکز اسنادی بسیار غنی برای استفاده در سیستم آموزش می‌باشند و به همین جهت است که پیوندی محکم بین سیستم‌های آموزشی و نرم‌افزارهای آموزشی وجود دارد.
مراحل تولید محتوا به شرح زیر است:
الف)طراحی
که خود شامل مراحل زیر است:
1. نیاز سنجی
هر RLO و یا RIO باید در پاسخ به یک نیاز مشخص و قابل اندازه‌گیری طراحی شود در غیر اینصورت ارزیابی میزان یادگیری ممکن نخواهد بود.
2. تحلیل کارها
در این مرحله نویسنده در پاسخ به هر نیاز شناسایی شده کاری را مطابق با قابلیت‌های سیستم در نظر می‌گیرد و مطالبی را که ذکر آنها به عنوان پیش‌نیاز و یا مطالب کمکی و حاشیه ای لازم می داند اضافه می‌کند. در این مرحله تقریباً ساختار RLO و RIO های موردنیاز مشخص می‌گردند.
3. تعیین اهداف آموزشی
پس از انجام مرحله قبل اهداف آموزشی هر RIO, RLO شناسایی می‌شوند. این اهداف به دانشجو یا دانش‌آموز می گوید برای فراگیری مطلب چه کاری را باید انجام دهند و برای نویسنده مشخص می‌کند که چه نوع تمرین و یا آزمونی را برای ارزیابی اینکه یادگیرنده به هدف آموزشی دست یافته است یا خیر در نظر باید گرفت.