تحقیق مقاله حسابداری اسلامی

چکیده

اسلا‌م به عنوان یک روش زندگی توجه زیادی به فعالیت های تجاری دارد. در فعالیت های اقتصادی باید فلا‌ح و رستگاری به عنوان هدف نهایی انتخاب شود و حسابداری هم به عنوان ابزار ارائه اطلا‌عات در محیط اقتصادی باید با این هدف سازگار باشد. بنابراین اهداف و خصوصیات حسابداری اسلا‌می نه تنها باید موجب ارائه تصویر درست درباره واحد تجاری شود بلکه باید به‌گونه‌ای باشد که واحدهای تجاری را به سوی احسان و پرهیز از بی عدالتی تشویق کند. برای حسابداری اسلا‌می اهداف متفاوتی مانند سودمندی برای تصمیم گیری، پاسخگویی، پاسخگویی اسلا‌می و پاسخگویی از طریق زکات مطرح شده است. در تحقیق انجام شده در اندونزی، مخاطبان، پاسخگویی اسلا‌می را به عنوان هدف اصلی انتخاب کرده‌اند. در زمینه خصوصیات حسابداری نیز مباحث، متمرکز بر اندازه‌گیری و افشاست. در حوزه اندازه‌گیری نظر غالب این است که برای مقاصد اسلا‌می، بخصوص تعیین زکات، باید از ارزش های جاری استفاده شود.در بعد افشا، تاکید بر پیروی از شریعت و ارائه اطلا‌عات لا‌زم، بخصوص در زمینه مسئولیت های اجتماعی است.

گفته می شود پاسخگویی مفهومی گسترده تر از مباشرت دارد پاسخگویی به عنوان وظیفه ارائه حساب یا بازخواست در رابطه با اقداماتی تعریف می شود که یک شخص مسئولیت آن را به عهده دارد در این تعریف پاسخگویی در قالب رابطه کارفرما و کارگزار بیان شده کارفرما قدرت اداره منابع را همراه با دستور عمل شیوه انجام عمل و اعطای پاداش به کارگزار اعطا می کند کارگزار باید برای رسیدن به اهداف خاص و همچنین ارائه اطلاعات به کارفرمای خود اقدامات لازم را انجام دهد اما دامنه پاسخگویی فراتر از ارائه حساب مربوطه به اقدامات انجام شده به کارفرما می باشد. باید جنبه متافیزیکی پاسخگویی به خدا را نیز به این دامنه اضافه کرد واین وظیفه از طریق پاسخگویی به جامعه ایفا می شود.

کلید واژه گان:

پاسخگویی اسلا‌می، پاسخگویی از طریق زکات، مباشرت، بهبود توانایی های مدیریتی بانکهای اسلامی، حسابداران موسسات مالی اسلامی، شیوه انجام عمل و اعطای پاداش، متافیزیکی پاسخگویی به خدا

مقدمه

توسعه موسسات مالی اسلامی و رشد این باور که مفروضات‏ زیربنایی سیستم های حسابداری مالی غربی با ارزش ها و اعتقادات‏ اسلامی سازگار نیست منجر به توسعه تحقیقات حسابداری اسلامی‏ و گزارشگری اسلامی گردیده است. گزارش های اسلامی نقش‏ شایانی در زمینه تحقیقات حسابداری بین المللی داشته‏اند، به‏طوری‏ که به‏جای این که تفاوت های نحوه عمل در کشورهای مختلف را تشریح کنند، به توسعه روش های حسابداری جدید پرداخته‏اند. در این فرایند پژوهشگران، بر حسابداری اسلامی صورت های مالی‏ استفاده‏شده در سطح دنیا، برچسب صورتهای مالی حسابداری‏ غربی زده‏اند به‏دنبال این‏ موضوع، پژوهشگران حسابداری اسلامی برای توسعه‏ استانداردهای حسابداری اسلامی فراخوانده شدند دراین‏راستا سازمان حسابداری و حسابرسی‏ موسسات مالی اسلامی در سال ۱۹۹۱ تشکیل شد.

درسال های اخیر برارتقای سطح استانداردهای بین المللی حسابداری برای پاسخگویی دربرابررشد فزاینده جهانی شدن بازار و اقتصاد تاکید فراوانی شده است. عده ای براین باورندکه استانداردهای بین المللی باعث افزایش سازگاری، درک واستنباط بهتر مسائل مالی شده است درصرفه جویی زمان و مسائل مالی بسیارمفید می باشد. درضمن درک تفسیرو تجزیه و تحلیل مالی راتسهیل می کند. اصول و قوائد ارائه شده براساس اندیشه حسابداری انگلیسی– امریکایی و مکتب های آن ها مغایر با اصول اسلامی و اهداف آن می باشد همین عامل اساس تشکیل اقتصاد اسلامی شدکه درمقابل اقتصادغربی قراردارد.

در محافل دانشگاهی و مراجع حرفه‌ای کشورهای مسلمان مدتی است که بحث حسابداری اسلامی مطرح و در این زمینه سمینارهایی نیز برگزار شده است. گروهی از حسابداران مسلمان معتقدند بنابه ملاحظات جهان بینی اسلامی و غربی، حسابداری سنتی که مبتنی‌بر جهان‌بینی غربی است نمی‌تواند پاسخگوی تأمین نیازهای گزارشگری مالی در کشورهای اسلامی باشد. لذا حسابداران مسلمان باید در کشورهای اسلامی تعریفی از حسابداری اسلامی ارائه کنند و با تبیین اهداف و خصوصیات حسابداری اسلامی، الزامات گزارشگری را روشن کنند. در این زمینه تحقیقاتی انجام شده است که نتایج آن ها همه در یک جهت نمی‌باشد.

گروه دیگری از حسابداران مسلمان اصرار دارند که حسابداری اسلامی یا غربی ندارد، اگر حسابداری اسلامی مطرح شود قاعدتاً حسابداری مسیحی یا حسابداری یهودی هم می‌تواند مصداق داشته باشد.  جان‌کلام مخالفان حسابداری اسلامی این است که حسابداری، حسابداری است. در این مقاله تلاش بر این است که این دیدگاه ها در چارچوب شرایط محیطی ایران بررسی شود و نهایتاً تحلیلی از دید نگارنده ارائه گردد.

حسابداری اسلامی در سطح نظری

شاید آنچه که  به‌عنوان  تفاوت بنیادی محیطی قابل طرح است حضور دین در زندگی فردی و تجزیه آن از مسائل اجتماعی است. در کشورهای اسلامی نقش تعالیم اسلامی در زندگی جمعی پر‌رنگ می‌باشد و در قوانین و مقررات حکومت‌داری، قرآن و سنت درنظر گرفته می‌شود.

بعضی از صاحب نظران، مبانی اقتصاد اسلامی را با اقتصاد غربی کاملاً  متفاوت می‌دانند.

در اسلام انسان امانتدار است. درصورتی که در غرب انسان مالک نهایی شناخته می‌شود. لذا پاسخگویی نهایی مسلمان از نظر مسائل مالی در برابر خداوند است و چنین پاسخگویی از طریق زکات و خمس در عمل پیاده می‌شود.

در غرب حداکثرسازی سود، فردگرایی، منافع شخصی زیربنای حرکت های اقتصادی است اما یک ‌مسلمان پایبند به ارزش های اسلامی در پی سود معقول، منافع جمعی و انصاف و عدالت است.

در اسلام بعضی از معاملات رایج در غرب مانند ربا، قمار، تجارت مشروبات الکلی عملی حرام است و ممنوع است. بعضی از رهبران دینی معتقدند، فعالیت های اقتصادی در اسلام بر دو ستون اخلاقی عدالت و احسان استوار است. بنابراین تجارت اسلامی باید برپایه این ارزش ها انجام شود.

این تفاوت ها محرک اصلی حسابداران مسلمان برای ارائه یک تعریف و الگو برای حسابداری اسلامی می‌باشد.

زید[1] حسابداری اسلامی را به ‌شرح زیر تعریف کرده است:

"حسابداری فرایند منظم ثبت معاملات مشروع در دفاتر و اندازه‌گیری نتایج مالی برمبنای این معاملات به ‌منظور استفاده در تصمیم‌گیری است."

در اینجا تنها تفاوت اصلی آن با تعریف حسابداری سنتی اضافه کردن واژه ” مشروع“ است. به نظر نمی‌رسد با اضافه‌کردن این واژه بتوان حسابداری سنتی را به حسابداری اسلامی تغییر داد. این موضوع در کشور ما که تمام قوانین ازجمله قوانین حاکم ‌بر تجارت توسط شورای نگهبان از نظر انطباق با شرع بررسی می‌شود بیشتر زیر سؤال می‌رود، زیرا بنابر مشروع بودن معاملات است.

افزون بر این، حسابداری باید تمام معاملات را ثبت و گزارش کند. حتی اگر برخلاف شرع، معامله غیرمشروع انجام شود حسابداری ناگزیر به ثبت واقعیت است و نمی‌توان به‌دلیل غیرمشروع بودن از گزارش آن خودداری کرد.

الخدش علاوه‌بر مشروعیت، مسئله زکات را در تعریف حسابداری اسلامی گنجانده است.

حسابداری اسلامی عبارت است از فرایند شناسایی، اندازه‌گیری و گزارشگری مشروعیت فعالیت های مالی که برای تصمیم‌گیری، محاسبه زکات و محاسبه سود واقعی عملیات سرمایه‌گذاری اسلامی براساس دستورات اسلام، مفید باشد.

تعاریف دیگری نیز غیر از این وجود دارد. در اینجا به‌جز بحث مشروعیت، مسئله زکات اضافه شده است. یکی از مسائلی که در کشورهای اسلامی در مذهب سنی مورد توجه جدی است اندازه‌گیری عناصر صورتهای مالی برای محاسبه زکات است. این موضوع در حوزه بانکداری اسلامی بعضاً نیز پیاده شده است.  یعنی زکات به‌ عنوان آخرین رقم سودوزیان گزارش می‌شود. محاسبه زکات باید مبتنی ‌بر ارزش های جاری دارایی ها باشد.

در مذهب شیعه زکات به کالاهای معدودی (شتر، گاو، گوسفند، خرما، جو، کشمش، طلا و نقره) تعلق می‌گیرد، اما به منفعت کسب به ‌طور عام تعلق نمی‌گیرد. لذا نمی‌توان در ایران مسئله زکات را به ‌عنوان  یک ‌عامل مهم در تعریف حسابداری اسلامی بیان کرد. حوزه گزارشگری مالی اساساً  مربوط به شرکت ها و دیگر شخصیت هایی است که محاسبه زکات برای آنها مورد ندارد. در مذهب شیعه خمس به منفعت کسب تعلق می‌گیرد اما خمس هم اساساً  در حوزه فردی است و انتقال آن یا پرداخت آن توسط شخصیت حقوقی یا شرکت تاکنون مطرح نشده است.

اهداف و خصوصیات حسابداری اسلامی

اسلا‌م اساساً مجموعه‌ای از رهنمودهای اخلا‌قی است. رهنمودهای اخلا‌قی دین اسلا‌م حاکم ‌بر زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است. بعضی از رهبران دینی عقیده دارند، فعالیت های اقتصادی در اسلا‌م بر دو ستون اخلا‌قی عدالت و احسان استوار است.

این ارزشها، ارزش هایی بنیادی است که برای تمام زوایای زندگی انسان، رهنمود دارد.

بنابراین تجارت اسلا‌می باید برپایه این ارزش ها انجام شود.

عدالت

قرآن، حفظ عدالت را تحت هر شرایطی و در تمام جوانب زندگی انسان لا‌زم می‌داند. پیامبر گرامی (ص) نیز بر حفظ عدالت اصرار داشتند و با بی  عدالتی به ‌شدت برخورد می‌کردند. قرآن به مسلمانان دستور می‌دهد که برای شهادت دادن و تصمیم گیری در موضوعات مناقشه‌انگیز بین مسلمانان و حتی در رابطه با دشمنان، از مسیر عدالت خارج نشوند. بنابراین مسلمانان باید برای برقراری عدالت تلا‌ش جمعی کنند. به‌عبارت دیگر مسلمانان نباید به دیگران ستم کنند یا زیر بار ستم دیگران روند.

احسان

احسان به‌معنای رفتار حسنه یا کمک به دیگران بدون چشم داشت یا ایجاد تعهد برای آنان است. بعضی از دینداران احسان را حتی برتر از عدالت می‌دانند. احسان زندگی را زیبامی‌کند. اگر عدالت جامعه را از استثمار و رنج ها محافظت می‌کند، احسان زندگی راشیرین و گوارا می‌سازد

1-zaid