چکیده :
مقدمه: هدف کلی این پژوهش، شناخت ارتباط بین مهارتهای زندگی و پرخاشگری پسران 12 تا 18 ساله عشایر استان اردبیل می باشد.
روش: نمونه و جامعه آماری این پژوهش را 80 نفر از پسران 12 تا 18 ساله عشایر استان اردبیل که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده اند، تشکیل می دهند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه مهارتهای زندگی و پرسشنامه پرخاشگری ویلیامزوهمکاران(1996) بود. برای تجزی و تحلیل داده ها از روش آماری ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
یافته ها: نتایج پزوهش نشان داد که بین مولفه های مهارتهای زندگی و پرخاشگری رابطه معنی داری وجود دارد (P<0/05 ). بدین معنی که هر چقدر میانگین نمرات مولفه های مهارتهای زندگی بالا می رود، به همان میزان، پرخاشگری پایین می آید. نتیجه گیری: باتوجه به نتایج حاصل از این پژوهش می توان گفت که آگاهی از مولفه های مهارتهای زندگی و آموزش این مولفه ها، می تواند گام مهمی در راستای، کاهش پرخاشگری پسران 12 تا 18 ساله عشایری باشد.
واژگان کلیدی : مهارتهای زندگی، پرخاشگری، پسران عشایری
مقدمه
رشد انسان در زمینه های روانی، اجتماعی، جسمانی، جنسی، شغلی ، اخلاقی و عاطفی صورت می گیرد. هر یک از زمینه ها نیازمند مهارت و توانایی می باشد. در واقع می توان گفت که تکامل مراحل رشدی وابسته به مهارت و برتری در مهارت های زندگی است. زمانی که افراد مهارت های اساسی را کسب نمایند در عملکرد بهینه خود پیشرفت می کنند چرا که امروزه پیشرفت سریع و مدوام تکنولوژی و تغییرات ابعاد اقتصادی و اجتماعی جوامع، منجر به ایجاد تغییرات شگرفی در شرایط محیطی، ارتباطات بین فردی، نگرش به مبانی تفکر و ارزش ها و در مجموع تغییرات اساسی در شیوه زندگی انسان ها گردیده است، به گونه ای که انسان ها ناگزیر هستند برای داشتن زندگی مطلوب بر مجموعه ای از « مهارت ها » تسلط پیدا کنند تا توانایی انطباق و حل مسائل و مشکلات احتمالی پیش روی خود را داشته باشند(Tuttle,2006). سازمان جهانی بهداشت[1] و صاحبنظران، مهارت زندگی را توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه ای که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید تعریف نموده و ده مهارت اصلی شامل آگاهی[2]، ارتباط2، مهارت میان فردی3، تصمیم گیری4، حل مسأله5، تفکر خلاق6، تفکر انتقادی7، مقابله با هیجانات8 و مقابله با استرس9 را به عنوان مهارت های اصلی زندگی معرفی کرده است(Erawan, 2010). از دیدگاه نلسون10 هر یک از مؤلفه های مهارت های زندگی دارای سه جزء(دانش، نگرش و مهارت) هستند که تسلط و برخورداری مطلوب در هر سه بخش ضروری است(Nelson,1991).فقدان این مهارت ها موجب می شود که فرد در برابر فشارهای روانی به رفتارهای ناسازگارانه روی آورد(Segrin & Flora,2000). آموزش مهارت ها در کودکان و نوجوانان ، احساس کفایت، توانایی موثر بودن، غلبه کردن و توانایی برنامه ریزی ، رفتار هدفمند و متناسب با مشکلات را به وجود می آورد11(WHO,2000) و بطور کلی سبب پرورش مهارت های روانی ، اجتماعی و رفتارهای مورد نیاز افراد بالغ برای حضور در صحنه روابط بین فردی، محل تحصیل، کار و اجتماع است(Botvin,2004).
از سوی دیگر نکاهی کوتاه به جهان اطراف به ما نشان خواهد داد که عصر ما، عصر پرخاشگری است. بخش عمده اخبار رادیو و تلویزیون شرح و نمایش خشونت هایی است که در نقاط مختلف جهان از سوی انسانهایی نسبت به انسان های دیگر اعمال می شود. بهترین و جامع ترین تعریف که از پرخاشگری ارائه شده تعریف براون12 است. او پرخاشگری را هر نوع عمل و رفتاری می داند که به طور مستقیم در جهت هدفی و به منظور آزار و اذیت رساندن به دیگران که مایل نیستند مورد آزار و اذیت قرار بگیرند اعمال شود(براون،2001، به نقل از صادقی، 1380). نظام طبقه بندی پرخاشگری بر اساس الگوهای رفتاری سازمان می یابد. سادوک یک طبقه از رفتارهای پرخاشگرانه را شامل پرخاشگری فیزیکی نظیر حمله فیزیکی به اشیاء یا سایر موارد ، پرخاشگری کلامی که منجر به آسیب جسمی نمی شود و پرخاشگری که پیامدهای روانشناختی زیانباری را در افراد ایحاد می کند نظیر زور، ارعاب و طرد اجتماعی می داند(کاپلان و سادوک، 2003). برخی از صاحبنظران معتقدند پرخاشگری ذاتی و فطری است، همانند فروید و لورنز و برخی دیگر اعتقاد بر این دارند که پرخاشگری حاصل عوامل اجتماعی و در نتیجه آموختنی است.
اما مسئله مهم این است که کسب مهارت ها و توانایی های زندگی تاثیر بسزایی در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و در کل سلامت اجتماعی افراد دارد. روانشناسان در دهه های اخیر، در بررسی اختلالات رفتاری و انحرافات اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که بسیاری از اختلالات و آسیب ها در ناتوانی افراد در تحلیل صحیح و مناسب خود و موقعیت خویش ، عدم احساس کنترل و کفایت شخصی جهت رویارویی با موقعیت های دشوار و عدم آمادگی برای حل مشکلات و مسائل زندگی به شیوه مناسب، ریشه دارد(به نقل از موسوی، 1385).الیس13 (1962)، در یک مطالعه طولی 6 ساله در مورد پیامدهای برنامه پیشگیری اولیه و آموزش مهارت های زندگی نشان داد که به دنبال آموزش، رفتارهای مناسب اجتماعی افزایش یافته و رفتارهای منفی و خودتخریبی کاهش می یابد. موت، اسمیت و ویچروسکی14 (1999) تاثیر آموزش مهارت های اجتماعی را بر افزایش رفتارهای مناسب و کاهش رفتارهای نامناسب نشان دادند. آنها بیان می کنند که اکثر تحقیقات در این زمینه نشان دهنده تاثیر مثبت آموزش مهارت های زندگی است.کاپلان15 و سادوک (1992) ، بر اساس اجرای برنامه آموزش مهارت های زندگی در مدارس پیشرفت معناداری را در سازگاری اجتماعی و هیجانی دانش آموزان و مقابله با پرخاشگری و اضطراب مشاهده کردند. جفری16 (2002) در مطالعه ای نشان داد که آموزش مهارت های زندگی قدرت سازگاری با استرس را افزایش داده و افراد بهتر موانع و مشکلات را کنار می زنند. طارمیان و همکاران(1378)، آموزش مهارت های زندگی را بر افزایش سلامت جسمانی و روانی مانند اعتماد به نفس، مقابله با فشارهای محیطی و روانی، کاهش پرخاشگری و افسردگی، کاهش افکار خودکشی، پیشگیری از مشکلات روانی موثر قلمداد کرده است.آقاجانی(1381)، در تحقیقی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سلامت روانی و منبع کنترل نوجوانان را مورد بررسی قرار قرار داد و نشان دادند که آموزش مهارت های زندگی بر سلامت روانی گروه آزمایشی تاثیر مثبت داشته و موجب کاهش قابل توجه نمرات آنان در آزمون سلامت عمومی شده است.
مع الوصف، با توجه به تغییرات و پیچیدگی های روز افزون و گسترش روابط اجتماعی، آماده سازی افراد جهت رویارویی با موقعیت های دشوار ضروری به نظر می رسد. آموزش مهارت های زندگی نگرش مقابله ای به فرد می دهد تا کنترل بیشتری بر زندگی داشته باشد. بدین معنی که بدون توجه به میزان دشواری مسائل زندگی ، بتواند از عهده آن بر آید(کلینکه، 2001: 62). در نتیجه با این پیش فرض که آموزش مهارت های زندگی نقش اساسی را در بهداشت روانی به ویژه در پیشگیری از پرخاشگری ایفا می کند این تحقیق با هدف بررسی میزان مهارت های زندگی در بین نوجوانان عشایر و تاثیر آن بر رفتارهای پرخاشگرانه آن ها طراحی و در جهت پاسخگویی به سوالات زیر است:
1. مهارت های زندگی در بین نوجوانان عشایر استان اردبیل به چه میزان است؟
2. آیا مهارت های زندگی بر میزان پرخاشگری نوجوانان عشایر استان اردبیل تاثیر دارد؟
در این تحقیق مهارت های زندگی در سه حیطه مهارتهای شناختی، مهارت های اجتماعی و مهارت های عاطفی مورد بررسی قرار گرفته و هم چنین برای سنجش پرخاشگری از مقیاس ویلیامز(1996) در دو سطح پرخاشگری فیزیکی و پرخاشگری کلامی استفاده شده است. در نتیجه جهت پاسخگویی به سوالات فوق، فرضیه های ذیل طرح می گردد:
بین مهارت شناختی نوجوانان عشایر و پرخاشگری فیزیکی آن ها رابطه معناداری وجود دارد؛
بین مهارت شناختی نوجوانان عشایر و پرخاشگری کلامی آن ها رابطه معناداری وجود دارد؛
بین مهارت اجتماعی نوجوانان عشایر و پرخاشگری فیزیکی آن ها رابطه معناداری وجود دارد؛
بین مهارت اجتماعی نوجوانان عشایر و پرخاشگری کلامی آن ها رابطه معناداری وجود دارد؛
بین مهارت عاطفی نوجوانان عشایر و پرخاشگری فیزیکی آن ها رابطه معناداری وجود دارد؛
بین مهارت عاطفی نوجوانان عشایر و پرخاشگری کلامی آن ها رابطه معناداری وجود دارد.
[1] -WHO
[2] -Self- awareness 2- Communication 3- Interpersonal skills 4- Decision Making
5- Problem Solving 6- Creative Thinking 7- Critical Thinking 8- Coping with Emotions
9- Coping with Stress 10- Nelson 11- Available from:www.who.int/mental_health/media/en/30.pdf
12- Brown 13- Ellis 14- Moote, Smyth, & Wodarski 16- Jeffrey