تحقیق مقاله راه های تجاری آذربایجان

راههای تجاری آذربایجان ازآغاز تاقرن 6

آذربایجان به دلیل قرارگرفتن درشمال غربی کشور،راه اتصال مسیر تجاری شرق به غرب، ارمینیه وآسیای صغیر واز طرف دیگر دربند وشمال غرب دریای مازندران بود.

تاقرن چهارم هجری راههای تجاری و پستی آذربایجان عبارت بودنداز:

الف)راه آذربایجان- ارمنستان:

 از راه خراسان از سن سمیره عدول می کند، ازسن سمیره به طرف دینور وازآنجا به زنجان رفته وبه مراغه وسپس به میانج وازمیانج به سمت اردبیل وازاردبیل به آخرین بخش آذربایجان که ورثان نام دارد می رفت.(ابن خرداذبه،120)

ب)راه اردبیل- زنجان:

 این راه ازاردبیل آغاز وبه طرف قنطره سفیدرود ادامه می یافت وازقنطره به سراه وازآنجا به سمت نوی وازنوی به زنجان منتهی می شد.

ج) راه اردبیل- آمد:

 ازاردبیل آغاز وبه مراغه امتداد می یافت وازآنجا به داخرقان وبه ارومیه می رسید وازارومیه به سلماس وسپس به خوی امتداد می یافت وازخوی به برکری وازآنجا به ارجیش وسپس خلاط می رسید،ازخلاط به بدلیس وبه میافارقین وسپس به آمدمنتهی می شد.

د) راه مراغه – دبیل:

این راه ازمراغه به ارمیه می رسید وازارمیه به سلماس وسپس خوی امتداد یافته وازخوی به نشوی می رسید وسپس به دبیل منتهی می شد.

ر) اردبیل – مراغه:

 این راه ازاردبیل آغازمی گردید وبه میانه می رسید وازمیانه به خونج وازآنجا به کولسره منتهی می شد وازکولسره به مراغه امتداد می یافت.(اصطخری،114)

ز) راه مراغه – اردبیل:

 ازمراغه آغاز وبه کولسره امتدادیافته سپس به سراه می رسید وازآنجا به نیر وبه اردبیل منتهی می شد.(ابن خرداذبه،120)

‍ژ)راه بردعه – باب الابواب:

بردعه- برزنج- شماخی، شیروان- لیخان جسرسمور – باب الابواب. (اصطخری،113)

س) راه ورثان – دبیل:

این راه ازورثان آغاز وبه برزعه وسپس به منصور ارمنستان وبه تفلیس منتهی می شد. ازیبرزعه تاتفلیس ده منزل واز برزعه تا باب الابواب پانزده منزل وازبرزعه تا دبیل هفت منزل راه می باشد وازمرند تاوادی ده فرسخ وتا نشوی نیز ده فرسخ وسپس تا دبیل 20فرسخ می باشدو(ابن خرداذبه،113)

ش) راه بردعه – تفلیس:بردعه – گنجه، شمکور،خنان، تفلیس.(اصطخری،133)

ص) راه دینور-برزند:

 ازدینور به طرف خبارجان وسپس به تل وان وازآنجا به سیسر امتداد می یافت وبه اندراب می رسید. ازاندراب به بیلقلن وبرزه وسابر خواست منتهی می شد وبه مراغه می رفت. ازمراغه به داخرقان وازداخرقان به تبریز می رسید،سپس به مرند وازخان گذشته به خوی منتهی می شد.

ط) راه اردبیل – ورثان:

اردبیل- مغان- خشن- برزند- مراغه- جنزه- موسی آباد- برزه- بلاسجان- ورثان.(ابن خرداذبه،120)

ظ) زنجان – بیلقان:

این راه اززنجان آغازوبه اردبیل امتدادمی یافت وبه طرف برزند می رفت وسپس به ورثان وبیلقان منتهی می گشت.(یعقوبی،46)

راه تجاری طرابوزان از راه دوین عبورمی کرد، بعد تشیثاتی شد تااین راه رادر خطی که نسبتأ بیشترمردم مستقیم باشد قرار دهند وراه ازشهر آنی بگذردکه شهری بود درکنارآرپاچای ازشعبه های ارس.(آلیاری،92)

ع) راه بردعه- دبیل:

 از برزعه به طرف قلقاطوس امتداد می یافت وازقلقا طوس تامتریس می رفت وازاین شهربه دومیس منتهی می شد وازآنجا به کیل کوی وسپس به سجستان می رسید وبه سمت دبیل می رفت.(اصطخری،113)

بابه حکومت رسیدن سلجوقیان درقرن پنجم تغییراتی دراین مسیرهای تجاری صورت گرفت، گرچه تجارت این ناحیه نسبت به سده های سوم وچهارم افت نموده بودولی شهرهایی چون تبریز، مراغه، میانه ازطریق پیوستن به راه های داخلی وسپس شهرهای اطراف چون زنجان، قزوین به ری متصل می شدند.ازیک طرف به ساوه وقم، اصفهان وکرمان وازطرف دیگر به خراسان وماوراالنهر منتهی می شدند.(اصطخری،197)

زنجان دروازه ورودی جبال به آذربایجان بود وبیشترین راههای تجاری ازاین شهر به قزوین، ری،همدان واصفهان جدامی شد.(ابن حوقل،ج2/360)  

مسیردیگر که ازآذربایجان به جبال راه داشت مسیر تجاری آذربایجان به همدان وبغدادبود این مسیر درهمدان با جاده ای که ازخراسان می آمد یکی شده وبه بغدادمی رفت.(اصطخری،241-242)

از مسیر های تجاری آذربایجان مسیری بود که به سرزمین خزرها وبلغارها می رسید وازآن ناحیه به شرق اروپامتصل می شد. کالای اصلی تجارت شمشیربود؛ به این صورت که بازرگانان مسلمان شمشیرهای معمولی رادرآذربایجان خریداری وبه بلغارها می فروختند.آنگاه بلغارها این شمشیرها راصیقل داده به سواحل دریای بالتیک حمل می کردند.(غرناطی،97-98)

شایان ذکراست که غرناطی به ارتباط تجاری بسیارقوی بین ایالت آذربایجان و ولگا، سواحل بالتیک و سرزمین باشگردها اشاره کرده است.

 راه تجاری دیگری که بازرگانی رابا اروپا گسترش داده بود. راه تجاری آذربایجان – آسیای صغیرکهاز سراب گذشته وپس ازعبور ازشهرهای مراغه،داخرقان،تبریز،سلماس- خوی به برکری،ارجیش وخلاط ازشهرهای آسیای صغیر می رسید واهمیت فوق العاده ای داشت.(ابن حوقل،2/333)

درسایه امنیتی که روادیان وحکومتهای محلی آذربایجان به وجود آوردهبودند،مهمترین مسیر تجاری که ایران رابه شمال غرب دریای مازندران متصل می نمود. راهی بود که ازباب الابواب وآذربایجان می گذشت.(ابن حوقل،96-97)

1-2)راههای تجاری آذربایجان درعهدایلخانان

مغولان برای تجارت وایجادامنیت درمسیرهای تجاری اهمیت زیادی قائل بودند،چنگیزباایجاد یام کاروانهای تجاری راحمایت می نمودوبرای راههای بازرگانی امنیت لازم رافراهم می نمود، باتشکیل حکومت ایلخانی حکام آنان اهمیت وی‍ه ای به تجارت وراههای بازرگانی نمودند، رونق بازرگانی وراههادراین دوره مرهون این است که ایلخانان بع تجارت وامنیت راههای بازرگانی به عنوان میراث باقی مانده ازسنتهای استپ واینکه یکی ازنیازهای اساسی آنان رابرطرف می کرد نگاه می نمودند،همچنین به مناسبت اقامت ایلخانان درآذربایجان ومرکزیت قرار دادن آن،راههای تجاری به این منطقه معطوف گردید.عامل دیگرکه توجه به راههای تجاری راضرورت می بخشید درگیری ایلخانان با همسایگان آذربایجان بود.