تحقیق مقاله تحلیل وضعیت آب و هوای سال جاری و تأثیر آن بر کشاورزی کشور

مقدمه

در اهمیت موضوع آب همین بس که خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: "وجعلنا من الماء کل شیء حی" و در آیات مختلفی از قرآن، خداوند شکر آن را لازم دانسته است.

از چالش‌هایی که امروزه فراروی جهان قرار دارد بحث تغییر اقلیم، کمبود آب شیرین و بیابان‌زایی است. نقش آب در زندگی انسان‌ها و مجموعه جهان طبیعت بسیار موثر است. در شبانه‌روز به‌طور متوسط هر انسان یک لیتر غذا و 6/1 لیتر آب و حدود یازده کیلو اکسیژن لازم دارد. علاوه بر کمیت آب، کیفیت آب نیز یکی از موضوعاتی است که در کنار امنیت غذایی و شاید در بطن امنیت غذایی باید برای آن اهمیت خاصی قائل شد.

هر پدیده‌ای که تعادل اکوسیستم را به هم بزند می‌تواند در تخریب سرزمین نقش داشته باشد. در پهنه سرزمین ایران که یک منطقه خشک و نیمه‌خشک می‌باشد به‌طور متوسط یک‌سوم میانگین سالیانه جهانی یعنی حدود 250 میلیمتر بارندگی دارد که البته میزان تبخیر آن هم حدوداً سه برابر میانگین سالیانه جهانی است. باید به این نکته توجه داشت که مدیریت موفق ترسالی (مدیریت صحیح نزولات آسمانی) می‌تواند مدیریت دوره‌های خشکسالی را به ثمر و نتیجه موفق برساند.

قرآن کریم در سوره یوسف بحث ضرورت مدیریت خشکسالی را بیان می‌کند. تمثیل قرآن در این زمینه نابودی سنبله‌های سبز توسط سنبله‌های زرد و خشک می‌باشد. قرآن کریم بیان می‌کند که خشکسالی پدیده‌ای طبیعی است که مبتلابه دوره خاصی نیست. در کلام خداوند توصیه شده است که دوره ترسالی باید مدیریت صحیح شود و غذا تولید گردد تا در هفت سال خشکسالی آسیب کمتری وارد شود. رویکرد حل مشکل پس از وقوع آن با منش و هدایت قرآنی سازگار نیست.

آنچه در سال جدید در کشور ما اتفاق افتاده است در درجه اول تاوان عدم مدیریت تر‌سالی‌ها می‌باشد که در آن دقت و برنامه‌ریزی جایی نداشته است. بیش از یکی دو دهه است که تعادل سفره‌های زیرزمینی به هم خورده و بیلان منفی بیش از شش میلیارد متر مکعب به عنوان یک هشدار جدی مطرح شده که آغاز بحران آب نیز از همان زمان شروع شده است. بحث پدیده‌های جوی باید با برنامه‌ریزی بلندمدت پیش‌بینی شود. بحث آب باید در تمام شئونات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و قوانین و مقررات و پدیده‌های زندگی جایگاه خاصی داشته باشد.

کمیته کشاورزی، آب و منابع طبیعی از کمیته‌های زیرمجموعه کمیسیون امور زیربنایی‌وتولیدی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام مأموریت دارد طبق وظایف محوله سیاست‌های کلی نظام را در زیربخش‌های مرتبط تهیه و بر اجرای سیاست‌های کلی مصوب و ابلاغی نظام نظارت داشته باشد. در راستای شناخت صحیح موضوعاتی که در این حوزه قرار می‌گیرد، آشنایی با معضلات و چالش‌هایی است که در این محورها در سطح کلان کشور مطرح می‌باشد و به همین منظور و با توجه به اهمیت موضوع اولین نشست تخصصی کمیته به بحث “تحلیل وضعیت آب‌وهوایی کشور  در سال زراعی جدید” اختصاص داده شده است.

تحلیل وضعیت آب و هوایی سال زراعی جاری

با توجه به واقعیت‌هایی که کشور با آن مواجه است مثل کمیت و کیفیت سرانه آب، وضعیت اقلیمی، تغییرات رشد جمعیت و افزایش تقاضا و . . . به نظر می‌رسد مدیریت‌های کشور بایستی نسبت به تصمیماتی که برای برنامه‌های کشور تنظیم می‌کند خط‌مشی و سیاست جدیدی در پیش بگیرد. برخی موضوعات مثل جدی بودن یا نبودن تغییرات اقلیمی، آنی یا تدریجی بودن آن و بحث چگونگی مدیریت آن برای کاهش تنش‌ها و پیامدهای منفی احتمالی آن از مباحث خیلی مهمی است که باید جامعه علمی کشور به آن بپردازد. در مباحثی که در این گزارش مطرح می‌شود سعی شده سیستمی را در کشور مطرح کند تا وضعیت کشور به‌صورت یکپارچه تحلیل شود و لذا به این معنی نیست که قبول شود این شرایط، شرایط نامناسب است یا شرایطی است که کشور مستحق آن است بلکه به‌علت عدم توجه به برنامه‌های منطقی به این شرایط منجر شده است.

فصل زراعی سال جاری (یعنی از اول مهرماه سال 1386) از نظر اقلیمی شرایط نرمالی نبوده است و می‌توان آن را کاملاً متفاوت نسبت به شرایط قابل انتظار (شرایط نرمال) دانست. بارندگی در فصل پائیز تقریباً در اغلب نقاط کشور با تأخیر بسیار (یعنی در آذرماه) همراه بود. در اواخر آذرماه تا نیمه اول بهمن ماه سرمای شدید (بعضی مناطق کم و بی‌سابقه) به صورت مستمر مستقر گردید، به نحوی که در بعضی از شهرها در ساعات روز نیز درجه حرارت از 10- درجه سانتیگراد فراتر نرفت. بارندگی این ایام بعلت برودت زیاد در اکثر نقاط سرد و حتی معتدل آب و هوائی به صورت برف نازل گردید. سپس هوا سریعاً در کلیه نقاط کشور رو به گرمی نهاد و در مدت حدود 20 روز آخر اسفندماه کل کشور گرم شد و حتی افزایش حرارت در نقاط سردی نظیر اردبیل به بالای 20 درجه سانتیگراد رسید و سپس در اوایل فروردین ماه نیز شدت گرما افزایش و به مدت دو الی سه هفته اول فروردین ماه نیز بالاتر از حد نرمال ادامه یافت که تاکنون نیز شاهد آن هستیم. از نظر بارندگی نیز بعد از رفع شدن شدت سرما (نیمه اول بهمن ماه) تاکنون بارندگی قابل ملاحظه‌ای در اکثر نقاط کشور وجود نداشته است. اگرچه از نظر اقلیمی تقریباً از اول اردیبهشت ماه به شرایط عادی برگشت ولی مجموعا یک اتفاقاتی را در کشاورزی گذاشته است. سعی می‌شود این اتفاقات با استفاده از آمارهای هواشناسی و بحث‌هایی که می‌شود مرور گشته و آثار این اتفاقات بررسی شود و نهایتاً خصوصیات شرایط اقلیمی موجود موجب بروز چه تأثیرات منفی (خسارت) در عرصه کشاورزی و منابع طبیعی خواهد شد.

در این مجموعه در ابتدا تقسیم‌بندی زراعی اقلیمی کشور و مراحل فیزیولوژیک محصولات مهم، سپس تغییرات عوامل اقلیمی در فصول و مناطق مختلف کشور مورد تحلیل قرار گرفته و در ادامه تأثیر این عوامل بر کشاورزی مورد بررسی و در خاتمه پیش‌بینی خساراتی که تاکنون بر تولیدات وارد شده ارائه خواهد شد. بدیهی است در صورت نیاز می‌توان نسبت به ارائه راه‌کارهای مقابله با این عوامل طبیعی خسارت‌زا اقدام تا آنها را مدیریت و خسارات را به حداقل رساند و برنامه‌ریزی کلان بلندمدت را برای حوادث طبیعی اینچنینی که در آینده اتفاق خواهد افتاد را انجام داد.

1 اقلیم‌بندی زراعی کشور:

با توجه به تجارب تحقیقاتی موجود از نظر شرایط اقلیمی مناطق زراعی کشور را می‌توان به 4 اقلیم زراعی متفاوت نسبتاً بزرگ تقسیم‌بندی نمود. البته این تقسیم‌بندی‌ ممکن است با تقسیم‌بندی‌های منابع طبیعی و یا هواشناسی فرق کند؛ اما متناسب با خصوصیات گیاهان و زراعی و باغی است و تقریباً 4 اقلیم بزرگ در کشور وجود دارد:

1-1- اقلیم گرم و مرطوب سواحل دریای خزر:

این اراضی در سواحل دریای خزر از دشت مغان (استان اردبیل) آغاز شده و استان‌های گیلان، مازندران و بخشی از گلستان را شامل می‌شود. مقدار بارندگی سالیانه این مناطق بر اساس میانگین سالیانه، از 1500 میلیمتر در بندر انزلی تا 150-100 میلیمتر در شرق صحاری گنبد متغیر می‌باشد. این مناطق دارای تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های معتدل سرد است. در سالهای نرمال معمولاً بندرت کمترین درجه حرارت در زمستان به 7- درجه سانتی‌گراد می‌رسد.

2-1- اقلیم گرم و خشک جنوب:

اراضی زراعی این اقلیم از قصر شیرین، گیلان غرب و سرپل ذهاب استان کرمانشاه آغاز شده و در حد فاصل دامنه‌های جنوبی زاگرس تا سیستان و بلوچستان ادامه دارد. مناطق کوهدشت و پل دختر لرستان، مناطق مهران، دهلران، آبدانان، هلیلان و دره شهر استان ایلام، کلیه مناطق استان‌های خوزستان، بوشهر، بندرعباس و مناطق گرمسیر استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، فارس، کرمان، بلوچستان، سیستان و مناطق جنوبی استان خراسان جنوبی را شامل می‌شود. مقدار متوسط بارندگی سالیانه این مناطق از حدود 500 میلیمتر در منطقه ایذه خوزستان و گچساران تا 200-50 میلیمتر در بوشهر و بنادر این استان متغیر است. زمستان‌های ملایم و بندرت درجه حرارت زیر صفر و تابستان‌های گرم و خشک تا بیش از 50 درجه سانتی‌گراد همراه با وزش بادهای گرم و گرد و خاک و غبار محلی است.

3-1- اقلیم معتدل سرد:

این اقلیم شامل مناطق معتدل سرد کشور است که کمترین درجه حرارت آن‌ها در زمستان 7- تا 14- درجه سانتیگراد و ارتفاع آن‌ها از سطح دریا کمتر از 1200 متر است. متوسط بارندگی سالیانه این مناطق از 100-50 میلیمتر در یزد تا 450 میلیمتر در خرم‌آباد می‌رسد. تعداد روزهای یخبندان سال این مناطق حدود 60-30 روز است. مناطق مرکزی استان کرمانشاه، خرم‌آباد، اصفهان، یزد، تهران، کرج، سمنان، فارس، مشهد و نیشابور، سیرجان، کرمان جزو این اقلیم هستند.

4-1- اقلیم سرد:

کلیه مناطق مرتفع کشور که بیش از 1200-1000 متر از سطح دریا ارتفاع داشته و کمینه درجه حرارت آنها در زمستان کمتر از 14- درجه سانتیگراد می‌رسد. استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و شرقی، همدان، مرکزی، چهارمحال بختیاری و مناطق سرد استان‌های زنجان، قزوین، تهران (دماوند)، خراسان شمالی، خراسان رضوی، اصفهان، لرستان، کرمانشاه، فارس، شاهرود و کهگیلویه و بویراحمد در این اقلیم قرار دارند.