از علی بن الحسن الطاطری تحت عنوان کسانی که جز از نقات نقل حدیث نمی کنند یاد شده است. علی بن الحسن کوفی از بزرگان واقفیه است. فرقه واقفیه به گروهی از شیعیان گفته می شود که با قائل شدن به مهدویت حضرت موسی بن جعفر به امامت شیعه پایان دادند و با این کار سیر امامت بعد از امام هفتم را منکر شدند . ایشان با دیدگاهی خاص نسبت به امامت و مهدودیت، به گروهی منحرف و گمراه کننده تبدیل شدند واقفیه با اینکه گروه منحرفی بودند اما از برخی از علما و بزرگان چون عبدالله بن بکیر و علی بن ابی حمزه و علی بن محمد طاطری و حسن بی سماعه تشکیل شده بودند و این عالمان تاثیر به سزایی در این انحراف داشتند زیرا وجود عالمان دینی در یک مجموعه باعث جذب افراد عوام و توجیه آنان می شود.
علی بن الحسن به دلیل شغلش که خرید و فروش لباسهایی به نام طاطریه( به رنگ سفید دمشقی و مصری) بود به نام طاطری خوانده می شود[1].
وی در زمان امام کاظم زیسته و از اصحاب آن حضرت معرفی شده است. مرکز فعالیت های وی در کوفه بود و نویسنده سی عنوان کتاب در زمینه ی فقهی و اعتقادی است که برخی از آنها عبارتند از :الحیض و النفاس، کتاب المواقیت، کتاب القبله، کتاب فضایل امیر المومنین، کتاب الصداق، کتاب النکاح، کتاب الولایه، کتاب المعروفه، المتعه، الفرائض، الغیبه، الطلاق، الاوقات، المناقب، الحجج فی الطلاق، الحج ، الرعاء.[2]
وی کتابی نیز در مورد غیبت و مهدویت نوشته است (علامه خاقانی از رجال نجاشی)
شیخ طوسی در شرح حال وی می گوید: او واقفی مذهب و بسیار متعصب بود و نسبت به امامیه و شیعه دشمنی سر سختی داشت. وی در حمایت از مذهب خود کتابهای زیادی نوشت.
علی بن الحسن در اسناد شیعه طبق معجم الرجال آیه الله خویی با اسامی مختلفی از جمله علی بن الحسن بن محمد الطایی،علی بن الحسن الطاطری، علی بن الحسن الجرمی، علی الجرمی، علی بن محمد طاطری و علی بن الحسن بن محمد طاطری آمده است.[3]
با نام علی بن الحسن محمد الطایی 30 روایت از وی نقل شده است.
ابی حمزه، حسن بن محبوب، عبدالله بن وضاح، محمد بن ابی حمزه، محمد بن زیادبن عیسی بیاع السابری محمد بن زیاد و محمد بن زیاد بیاع السابری. نیز افرادی چون ابن سماعه و سلمه بن الخطاب و عبیدالله بن احمد الدهقان از وی روایت کرده اند.
در کتاب التهذیب باب الاحداث الموجبه للطهاره الحدیث 48 و الاستبصار : الجزء 1 باب حلکم المذی و الودی الحدیث 301 علی بن الحسین الطاطری آمده است که این عنوان نه در رجال و نه در روایات در هیچ کدام شخصی با این نام وجود ندارد.
به دلیل اینکه طاطری در مذهب واقفیه بوده و از بزرگان این فرقه محسوب می شود هرگز عقایدش مورد تاثیر علمای شیعه نبوده بلکه بزرگانی چون ابو سهل نوبختی به نقد آراء او در امامت پرداخته اند و علاوه بر آن تمام ادله ای که بر بطلان مذهب واقفیه مطرح شده برای رد تفکرات و اعتقادات طاطری در امامت و مهدویت نیز کفایت می کند زیرا او به عنوان یکی از بزرگان واقفیه بوده و در این زمینه کتب اصلی و مبانی واقفیه را تقویت می کرده و به شاگردان و همفکران وی طاطریه گفته می شود ولی در واقع هیچ تفاوتی با واقفیه ندارد. با این حال او یک فرد شیاد و دروغگو نبوده و به همین دلیل روایات او از افراد مطمئنی که با امام در ارتباط بوده اند و با مبانی اعتقادی شیعه تعارض نداشته باشد مورد پذیرش شیعه است.
نظر رجالیون در مورد توثیق علی بن الحسن طاطری :
نظر آیه الله سبحانی:
علی بن حسن طاطری در کتب رجالی تحت عنوان توثیقات عام از کسانی است که می گویند جز از ثقات روایت نمی کند شیخ طوسی در شرح حال وی می نویسد او در قفه کتابی دارد که آن را از روایاتی که هم خودشان مورد وثوق هستند و هم روایاتشان نقل می کند با استدلال به ذیل کلام شیخ گفته شده است هرکس که علی بن حسن طاطری از او روایت نقل کرده است ثقه است زیرا شیخ با این سخن خود شهادت داده است که او کتابهایش را از روایاتی که خود و روایاتشان مورد وثوق است روایت کرده است. لیکن نهایت چیزی که از این عبارت فهمیده می شود این است که طاطری تنها در کتاب هایش جز از ثقه روایت نمی کند و این به هیچ وجه بر اینکه او تنها از ثقه روایت می کند دلالت نمی کند.
بنابراین در هر موردی که شیخ سند را با اسم طاطری آغاز می نماید معلوم می شود که وی روایت را از کتابهای فقهی او گرفته است و لذا نتیجه می گیریم که سند حدیث تا به آخر آن صحیح است ولی معنای آن این نیست که وی تنها از ثقه روایت می کند و هر سندی که نام طاطری در آن هست تا اتصال به معصوم صحیح است. علاوه بر، این احتمال وجود دارد که کلام شیخ بر مورد غالب حمل شود به این صورت که شیخ کتب او را ملاحظه نموده و به وثامت عده زیادی از راویان آن اطمینان نموده است و بعد به دنبال آن چنین چیزی در حق وی گفته است و این توثیقات قرینه های ظنی هستند بر اینکه تمام کسانی که از آنها روایت می نماید ثقه هستند و اگر قرینه های دیگری نیز به آن ضمیمه می شود چه بسا انسان به وثاقت مروی عنه اطمینان پیدا کند.
نظر آیت الله خویی:
برخی برای توثیق راویانی که علی بن حسن طاطری از آنان حدیث نموده است به سخن شیخ طوسی در ضمن شرح حال او استناد کرده اند که علی بن حسن طاطری کتبی در فقه دارد که آنها را از رجال موثق نقل کرده است که هم خود و هم روایاتشان مورد تثویق اند.
پاسخ: در این عبارت هیچ دلالتی وجود ندارد که همه ی رجال علی بن حسن طاطری که از آنان حدیث کرده موثق اند. حداکثر می توان گفت که احادیث گرد آمده در کتب فقهی اش به نقل از ثقات بوده است از این رو در هر آنچه که شیخ طوسی از کتاب او نقل کرده باشد در صورتی که سند حدیث با علی بن حسن طاطری آغاز شود فردی که علی بن حسن از او روایت می کند موثق است ،آن هم در صورتی که شخص دیگری او را تضعیف نکرده باشد. اما راویانی که علی بن حسن در اثناء سند از آنان روایت کرده است محکوم به وثاقت نیستند، زیرا محرز نیست که علی بن حسن این حدیث را در کتاب خود از آنان روایت کرده باشد. از آنچه گفته شد بر می آید که نقل افراد یاد شده از راویان دیگر هیچ گونه دلالتی بر وثاقت آنان ندارد.
گفتنی است محدث نوری دراین زمینه پا را فراتر نهاده و نقل کلیه ی ثقات را از هر شخص دال بر وثاقت و اعتبار آنان دانسته است و بر همین مبنا جمع بسیاری را موثق شمرده است و به عنوان مستدرکاتی بر وسایل الشیعه آورده است از این روست که کسانی چون حسین بن سعید، محمد بن ابی صهبان تلعکبری، شیخ مفید، حسین بن عبیداله غضائری و دیگران از آنان روایت کرده اند.
به راستی که شگفت است !حداکثر بتوان گفت که نقل فرد موثقی از کس دلیلی است بر اعتمادش به او. حال این کجا و توثیق و گواهی بر حسن فرد و مدح او کجا! چه بسا راوی ثقه بر نقل هر ناقل امامی مذهبی که از ا و فسقی آشکار نشده است اعتماد کند. اگر چنین ادعایی پذیرفته باشد دیگر هیچ حدیث ضعیفی در کتاب ثقات محدثان یافت نخواهد شد چه در کتب اربعه یا کتب دیگر از این گونه زیرا چنانچه صاحب کتابی که وثاقت خودش مفروض است از شیخ خویش نقل کند از این رو وثاقت شیخ او نیز تائید می شود. شیخ نیز از شخص دیگری حدیث می کند و وثاقت وی هم مورد تایید قرار می گیرد در نتیجه زنجیره ی سند به همین ترتیب ادامه می یابد تا به معصومان ختم شود بی آنکه راوی ضعیفی در آن یافت شود.
حال آیا می توان ادعای مذکور را پذیرفت؟ بعد از آنکه دانستیم که صفوان ،ابن ابی عمیر بزنطی و همردیفانشان ( که در جلالت شان شهره اند) از ضعیفان حدیث کرده اند چه رسد به سایرین! در اینجا باید این نکته را نیز اضافه کرد که اصولاً نقل از کسی در همه حال نشانه ی اعتماد راوی بر کسی که از او سخنی را نقل می کند نیست. برای نمونه شیخ صدوق در کتاب علل و معانی و عیون از ابونصر احمد بن حسین بن احمد بن عبید ضبی نقل کرده است ولی خود در باره او می نویسد او دشمن ترین افراد نسبت به خاندان پیامبر(ص) بود و در دشمنی خویش چندان پیش رفت که فقط بر محمد (ص) صلوات فرستاد و از درود فرستادن بر خاندان آن حضرت خود داری می کرد.
قابل ذکر است که در کتاب استاد رّبانی تحت این عنوان هیچ بحثی نیامده است.
برای مثال مسلمانی که در انتهای قرن اول اسلام در ایران زندگی می کرد بدون شنیدن داستان خولا معنی ضمن این آیه را که در ارتباط با ظهار است نمی فهیمد (ظهار: یک عادتی که به نظر عجیب و غریب می رسد در قسمتی از عربهای زمان قبل از اسلام ) البته برای فهم و ترسیم معنی هر متنی قرائن متعددی چه نوشتاری و چه شفاهی مورد نیاز است . نه تنها الفاظ اختصاصی بلکه حتی الفاظ عمومی نیز بر طبق موارد استفاده ی فرهنگی و تاریخی شان فهمیده می شوند برای مثال اصطلاح قواعد در عربی استاندارد جدید برای نشان دادن اصول یا پایه ها مورد استفاده قرار می گیرد، یک مورد استفاده ای که در قرآن نیز یافت می شود ( یعنی 26 : 16) اما گاهی به این معنی در قرآن نیست و دلالت بر زنان پیر دارد (60:27) ما این معنی را به کمک تجزیه و تحلیل زبانی تاریخی آن اصطلاح درک می کنیم.
در فصل بعد ما ابزراهای تفسیری به خدمت گرفته شده توسط دانشمندان مسلمان برای فهم قرآن را از همه ی جهات معنایی اش توضیح خواهیم داد.
فعلاً ما می خواهیم که خودمان را به بیان تاریخچه ی 23 ساله ی ترول وحی محدود کنیم به این امید که ارتباط بین تشکیل امت نبوی و قرآن را بفهمیم. به دلایل متعدد آن (فهم آن موضوع) یک کار ساده ای نیست. ضروری ترین مسئله این است که قرآن به تنهایی زندگی پیامبر یا تاریخ امت پیامبر را بیان نمی کند. اشاره به افراد و حوادث همچنین اشاره به جنگها و پیروزی ها در تمام قرآن پخش شده است. بنابراین قرآن شامل جزئیات یا روایات تاریخی منسجم راجع به امت مسلمان اولیه نمی باشد. برای مثال قران در این روش کاملاً از انجیل که زندگی عیسی را روایت می کند متفاوت است مسلمانان اولیه روایات راجع به زندگی پیامبر و جامعه اش را (حدیث) جمع آوری و ضبط کردند. اما این کار برای ظهور زندگی نامه های نویسندگان تاریخ پیامبر و اجتماعش زمان برد.
کتاب هایی که نزدیک اواخر قرن دوم اسلام نوشته شده از روایات کوتاهتر که در کتابها و مجموعه های کوچکتر یافت شده جمع آوری گردیده و اشکال متفاوتی دارد. اولین گروه یک زندگی نامه ی زمانی است که سیره نامیده می شود (از نظر لغوی به معنی مسیر طی شده می باشد) از قابل توجه ترین فنون سیره، سیره ابن هاشم (متونی 218 ه.ق / 384م)بازنویسی آن توسط ابن اسحاق (متونی 150 ه.ق /767 م) (متون طبقات) می باشد که در آن شرح حال بسیاری از افراد بر اساس سابقه ی تاریخی جمع آوری و طبقه بندی می شود. طبقات ابن سعد ( متونی 230 ه.ق / 845 م ) مهمترین اثر وی (الطبقات الکبری) به وقایعی می پردازد که برای یک شهر در طی یک زمان خاص اهمیت دارد. کتاب (متن) عمر بن شبا (متونی 261 ه.ق/ 875م) وتاریخ مدینه منوره (تاریخ المدینه المنوره) یک متن مهم از این متون برای اواخر زمان زندگی پیامبر می باشد.