مقدمه :
بطور کلی گفته می شود ، آموزش و پرورش به منزله میدانی است که در آن نوع بشر در سایه توسعه، انتقال وترکیب اطلاعات به منظور غنی سازی فرهنگ وتشکیل یک سیستم بهم بافته دانش در همه زمینه های علمی ، هنری ، ارزشی و دینی سود می برد.
در گزارشی با عنوان" آموزش و پرورش گنج پنهان درون " که در سال 1996 توسط Jacques Delors رئیس کمیسیون اروپایی یونسکو وهمکارانش منتشر شد، اعلام گردید که آموزش و پرورش باید به عنوان اولویت اول در دستور کار تمام ملل جهان قرار گیرد . د رواقع اولویت دادن به آموزش و پرورش یعنی مقدم دانستن اینکه شهروندان چگونه بودن را بیاموزند ، فرایندی که طی آن یادمی گیرند تا بدانند ، بکار گیرند وبه کمک آن با هم زندگی کنند . فعالیت های آموزشی اکنون بخش بزرگی از مشاغل هر جامعه انسانی را تشکیل می دهد . آموزش های مدرسه ای ،اشتغال تمام وقت ایجاد می کند . این مشاغل یعنی دانش آموز بودن و معلم بودن بخش بزرگی از مشاغل جوامع را تشکیل داده است (بیش از 1 میلیارد دانش آموز و 20 میلیون معلم در سال 1992) و به طور متوسط یک چهارم عمر هر انسان را در بر می گیرد .
از طرفی به شکل فزاینده نوعی آموزش های برون مدرسه ای نیز در سرتاسر زندگی انسان امروز در حال تشکیل است . از دیدگاه اقتصادی هزینه های جهانی آموزش و پرورش مدرسه ای در سال 1996در مجموع و به طور تقریبی 1200000000000 دلار امریکا بوده است که با 5.1 در صد در آمد ناخالص جهان برابری می کند .( در کشور ما ایران برابر آماری که در شهریور سال 1384منتشر شد نزدیک به 9.2 درصد از درآمد ناخالص کشور صرف آموزش و پرورش می شود . که از متوسط جهان بالاتر است .این بودجه هنگفت که حجم عظیم سرمایه گذاری برخی کشور ها را در آموزش و پرورش جهان نشان می دهد هنوزهم برای پوشش دادن نیازهای واقعی جهان کافی نیست !
در خلال دهه 1990 و به موازات نزدیک شدن به سال 2000گروهها و سازمانهای متعددی از ملیت ها و حکومت های مختلف با شرکت در همایش های بین المللی تلاش کردند تا موفقیت ها و شکست های بدست آمده در قرن بیستم را در زمینه آموزش وپرورش انسان تجزیه وتحلیل نموده وضمن جمع آوری روشهای سودمند تعلیم وتربیت در قرن بیستم ، چالش های جدی و کلیدی که نوع بشر در شروع هزاره جدید با آنها مواجه خواهد بود را تعیین نمایند.
اولین نمونه از این گردهمایی ها در سال 1992 با عنوان: "همایش جهانی محیط زیست و توسعه" در ریو دوژانیروبرگزار شد و در سال 1994 با کنفرانس جهانی جمعیت در کاریو Cairo ادامه یافت .بعدا در 1998 کنفرانس جهانی آموزش و پرورش برتر در پاریس و در1999کنفرانس جهانی علوم در بوداپست در همین راستا گشایش یافت .
نتیجه همه این گردهمایی ها این شد که یک وفاق جهانی بر سر نقش سه عنصر:1) آموزش و پرورش ،2) علوم و فن آوری به عنوان محرک اولیه و 3) فاکتور اساسی رشد وتوسعه حاصل شود .تاریخچه اخیر جوامع انسانی نشان می دهد که چگونه پیشرفت های علمی و تکنولوژیک به طور جهشی به پیشرفت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کمک کرده است . در قرن نوزدهم پیشرفتهای فیزیک ، شیمی و مهندسی به انقلاب صنعتی منجر گردید .
در قرن بیستم پیشرفت در زمینه علوم کشاورزی ، فیزیولوژی ، ژنتیک و پرورش گیاهان و حیوانات زمینه را برای بروز انقلاب کشاورزی (انقلاب سبز)فراهم کرد .دانش جدید در زمینه علوم میکروبیولوژی ، ایمونولوژی ، پزشکی و داروسازی تلفات بیماری را کاهش و امید به زندگی در انسان را افزایش داد .
کشف ساخت و کار DNA آتش انقلاب بیولوژیک را بر افروخت که همچنان در طول قرن بیست ویکم نیز ادامه و گسترش خواهد یافت . رمز گشایی کد ها یا الفبای ژنتیک که نشانگر گامی اساسی در تلاش انسان برای قرائت کتاب حیات است ، پیچیدگی سیستم های بیولوژیک (مولکولها ، سلولها ، موجودات زنده و اکوسیستم ها) را حل کرد و یکپارچگی و پیوستگی حیات را در عین تنوع اشکال زنده به ما نشان داد . پیشرفت در زمینه علوم زیستی نه تنها موجبات درک روند های تکاملی وشناخت مسیر هایی که ما را به جهان کنونی رسانده فراهم می سازد ، بلکه به نوع بشر قدرت می بخشد تا به طور موثر این دوره تکامل زیستی واز جمله خود را اصلاح و تقویت کند .
همچون سایر رشته های علمی دیگر ، علوم زیستی نیز بخشی از فرهنگ کلی انسان را می سازد که معرف ویژگی تکاملی خاص گونه همو ساپینس است و خط مرزی پررنگی با دیگر گونه های پریمات ترسیم می کند.
به هر حال ، در حالیکه ویژگی های بیولوژیکی در سیر نسلها از طریق تولید مثل منتقل شده اند و از طریق فرایندهای جهشی اصلاح گردیده و تغییر یافته اند ، ویژگی های فرهنگی ( اعم از ارزشها و دانش ها)هم جنبه ارثی دارند و هم البته از طریق آموزش و پرورش یعنی اثرات یادگیری، تربیت و فرایندهای پژوهشی(نوآوری های علمی و تکنیکی) اصلاح شده اند .
در بین همه این فرایندها ، آموزش زیست شناسی برای اصلاح و تقویت فرهنگی یعنی آموزش برای زندگی ، مرحله محوری را تشکیل می دهد.
دانش جدید زیست شناسی
در خلال نیمه دوم قرن بیستم ، پیشرفتهای بسیار مهم و با ارزشی در علوم کاربردی و پایه وابسته به زیست شناسی حاصل گردید که خود به طور ضمنی همه جنبه های زندگی انسان و جامعه را تحت تاثیر قرار داد .
در سطوح میکروسکپی ، توسعه یافتگی و استفاده از تکنیک های پیچیده زیست شناسی مولکولی منجر به تحولی شگرف و ظهور رشته های جدید همچون زیست شناسی مولکولی ، ژنتیک مولکولی ، تکامل مولکولی و ژنومیک گردید . پیشرفت های عظیمی در فهم ما از تولید مثل جانوران و گیاهان و رشد و نمو جنینی آنها و به دیگر سخن از فرایند های تکاملی بدست آمد . در سطوح ماکروسکوپی ، گسترش مفاهیم جدید ، رویکردها و فن آوری های نو واستفاده از مدل سازی ، مشاهدات از راه دور و دانش انفور ماتیک (اطلاع رسانی ) ، سبب بروز تحولات شگرفی در دانش بوم شناسی ظهور زیر رشته هایی از علم اکولوژی همچون : اکولوژی عملکردی( Functional Ecology) اکولوژی نمایه ای( Landscape Ecology)اکولوژی زیست کره ] Global (Biosphere) Ecology [وشبکه های اکولوژیک گردید . همچنین ، علوم زیستی شاهد ظهور برخی حوزه های علمی بین رشته ای مثل تنوع زیستی (Bio-diversity)، پیچیدگی زیستی(bio-complexity) و زیست شناسی کل نگر (integrative biology)نیز بو د.
مسائل جدید
در فراخوان جهانی محیط و توسعه که در شهر ریو دوژانیروی برزیل در سال 1992برگزار شد ، مفهوم وفرمول بندی جدیدی از مسائل جهانی ظهور کرد و دید چند پاره و متکثر سنتی در خصوص مسائلی که جوامع انسانی(فردی یا جمعی ) با آنها رودررو بود را تغییر داد . اکنون راجع به ارتباط و پیوستگی بین مسایلی که بر سلامت ، غذا و محیط انسان اثر دارند بین مسائل مربوط به کشاورزی وخاک ، ماهیگیری و آبزی پروری ، صنایع داروسازی و بیو تکنولوژی ، مسائل مربوط به آلودگی محیط ( اعم از فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی) و بعلاوه مسائل مربوط به حفاظت و مدیریت منابع زیستی (شامل قطع درختان جنگلی ، کویر زدایی، شور شدن خاکها و از دست رفتن تنوع زیستی و غیره) درک بهتری وجود دارد .
مساله جدیدی که در خلال نشست ریودوژانیروی برزیل در 1992 ظهور کرد ، بر پایه سه عامل شامل تنوع زیستی ، تغییرات جهانی وتوسعه متوازن (sustainable development.) استواراست .
اگاهی از بیودایورسیتی یا تنوع زیستی در سه سطح از سازمان زیست شناختی، یعنی سطح ژنتیکی ، سطح موجود زنده و سطح بوم شناختی (di Castri & Younès, 1996),)fvhd فهم بهتر موضوعاتی همچون خاستگاه تنوع زیستی، حفاظت و تغییرات تنوع زیستی در مقیاس زمان ومکان، عملکرد اکوسیستم تنوع زیستی و بسیاری از سرویس های پنهان اکولوژیکی که به افراد بشر کمک می نماید ، همچنین برای صیانت و مدیریت تنوع زیستی سیستم آب های سطحی دریای و زیر زمینی و راهنما یی برای چگونگی بازگردانی اکوسیستم های ضعیف شده و در حال نابودی ضرورت دارد و این ضرورت خوشبختانه د رحال رشد است ودر زندگی انسان امروز تبدیل به یک فرهنگ می شود.
موضوع مهم دوم ، تغییرات جهانی و پدیده های جهانی است ، که در سطوح زیست محیطی ، اقتصادی و ارتباطی-اطلاعاتی باید مورد توجه قرار گیرد . مسائل و مشکلات جمعیت مرزهای سیاسی بین کشورها را نمی شناسد به عنوان مثال گرم شدن هوا و سوراخ شدن لایه ازون بر تمام زیست کره تاثیر می گزارد .
برای مواجهه با این مسایل باید ائتلاف بزرگ جهانی بوجود آید و تمام ملل دست در دست هم نهند تا موفقیت حاصل شود .