تعلیم و تربیت کودکان ( نظری )-برنامه ها و تجهیزات مراکز پیش دبستانی
آموزش هایی که، قبل از ورود به تعلیمات ابتدایی به کودکان سه تا شش سال تمام، ارائه می دهند، آموزش پیش دبستانی نام دارد. آموزش پیش دبستانی را به مهد کودک (سه تا چهار سالگی) و آمادگی (پنج و شش سالگی) تقسیم می کنند. مهد کودک به منظور راحتی و آسودگی مادران، به ویژه مادران شاغل است، ولی در دوره پیش دبستانی، به آموزش جنبه های مهم و ضروری زندگی نیاز داریم.
آموزش پیش دبستانی، با فردریک فروبل، پدر آموزش پیش دبستانی در سال ١٨٣٨ میلادی ، بنان گذاشته شد. این خرد معروف آلمانی اولین باغ کودکان را در شهری کوچک در آلمان تأسیس کرد و از این طریق، مبنای دوره پیش دبستانی نهاده شد. بعدها دانشمندان بزرگی مثل مونته سوری، در این زمینه کار کرده اند. در ایران ما موسس آموزش پیش دبستانی و اولین کودکستان، باغچه بان است. وی در سال ١٣٠٣ هجری شمسی در شهر تبریز و در سال ١٣٠٧ در شیراز، دومین پیش دبستانی را تأسیس کرد.
آئین نامه دوره پیش دبستانی، در شورای عالی معارف و فرهنگ تصویب شد و در سال ١٣٤٣، آموزش پیش دبستانی عملاً به صورت نظام همگانی در آمد. تشکیل آموزش پیش دبستانی، به عنوان یک واحد مستقل، بنام آموزش " پیش دبستانی "، در ایران زودتر از فرانسه صورت گرفته است.
آموزش پیش دبستانی، کودکان را برای دوره دبستان آماده می کند و یک مرحله انتقال و گذار است که اگر این مرحله گذار نباشد، کودک قادر به تطبیق با مقررات مدرسه نمی باشند.
به طور کلی، آموزش پیش دبستانی بسیار ضروری است، زیرا زمینه های آموزش دبستانی در این دوره تشکیل می گردد.
آموزش مفاهیم اساسی از قبیل عدد و مکان، در دوره دبستان انجام می شود، در حالیکه در پیش دبستانی، زمینه های تشکیل مفهوم و مکان در ذهن او شکل می گیرد، برای مثال، جهت های بالا و پائین و نیز زمینه های مفهوم زمان، دیر ، زود ، امروز ، دیروز در ذهن بچه شکل می گیرد.
با شمارش، کودک با مفهوم اعداد آشنا می شود. در غیر این صورت، کودک در تشکیل مفاهیم اساسی دوره دبستان مشکل پیدا می کند.
آیا آموزش پیش دبستانی باید از پیش طراحی شده باشد یا اینکه باید مبتنی بر فعالیت های آزاد خود کودک باشد ، یعنی تا چه حد، باید کودک را در کارها کنترل کرد یا آزاد گذاشت؟
در تعلیم و تربیت رسمی، هیچ کاری بدون برنامه ریزی امکان پذیر نیست. به طور مسلم، آموزش پیش دبستانی باید طراحی شده، با برنامه ریزی صورت بگیرد و فعالیت ها از قبل مشخص شده باشد ( زمان، نوع فعالیتها و فرصتهای یادگیری ).
ساختاری بودن پیش دبستانی، دلیل بر نداشتن آزادی عمل دانش آموز نیست بین ساختار فعالیتهای آزاد، باید توازن وجود داشته و انعطاف پذیری در چارچوب برنامه ها باشد، زیرا انعطاف پذیری، یکی از اصول حاکم بر آموزش پیش دبستانی است.
مربی پیش دبستانی باید ویژگیهای خاصی داشته باشد ( این مرحله مهمتر از سایر مقاطع است ) . این ویژگیها عبارتند از :
به راحتی رابطه برقرار کند، تا حدودی به روان شناسی کودک آشنا باشد، به وسایلی که در اختیار کودک قرار می دهد، شناخت داشته باشد، به کودک کمک کند، به کار عشق و علاقه داشته باشد، از الفاظ ساده استفاده کند، از لحاظ تیپ ظاهری خوب باشد، ظاهری آراسته و در عین حال ساده داشته باشد، بتواند جایگزینی برای مادر باشد، بچه را در آغوش بگیرد و به وی محبت بورزد. فضای آموزش، بسیار مهم است و باید شاد باشد و تجهیزات و وسایل مختلف در اختیار بچه باشد. ما باید از طریق فراهم آوردن وسایل متنوع، یک محیط یادگیری غنی برای کودکان ایجاد کنیم تا بچه ها آزادانه، با این وسایل بازی کنند و به رشد کافی دست یابند. به طور کلی سنین سه تا شش سالگی، مرحله شکل گیری شخصیت، تربیت حواس و تخیل کودک است. اساس ساختار شخصیتی و رفتاری انسان، در دوران کودکی پایه ریزی می شود و به این ترتیب ، آموزش قادر است، در سرنوشت بعدی کودک تأثیر مثبت و سازنده ای بگذارد. از آنجا که برای یادگیری محدودیت زمانی وجود دارد و احتمال وقوع این محدودیت در دوران کودکی بیشتر است، از این رو پاسخ به سوالاتی مانند اینکه کودکان چه چیز را، چگونه و به چه وسیله باید آموزش ببینند ، از اهمیت بسزایی برخوردار است. دوره پیش دبستانی، برای تربیت کودکانی که در سن پنج سال تمام هستند، در نظر گرفته شده و کودک را برای دوره مدرسه و مهارتهای مورد نیاز آن آماده می کند. کودک به تدریج از محیط خانه جدا شده، با کودکان دیگر انس می گیرد و با کار در مدرسه آشنا می شود. روش آموزش پیش دبستانی، روش بازی است، یعنی بر اساس بازی و فعالیت، کودک را با مفاهیم و مهارت های جسمی و گفتاری مورد نیاز برای دوره ابتدایی آشنا می کند و زمینه ارتقاء رشد ذهنی، جسمی، اجتماعی او را فراهم می سازد. طبق یافته های پژوهشی، کودکانی که دوره پیش دبستانی را گذرانده اند، نسبت به آنهایی که در این دوره شرکت نکرده و به صورت مستقیم وارد دبستان شده اند، موفق ترند. در ضمن، هزینه ها و خدمات بعدی مورد نیاز برای گروه آموزش ندیده، از نظر افت تحصیلی و کلاس های تقویتی، حدود هفت برابر گروه آموزش دیده است.
برنامه ها و تجهیزات مراکز پیش دبستانی
آموزشهای پیش دبستانی ، کودک محورند ، نه موضوع محور و برنامه ها بر اساس کودک محوری طراحی و تهیه می شوند . منظور از کودک محوری، این است که علایق ، نیازها و توانایی های کودک اساس برنامه ریزی قرار گیرد .
در دوره پیش دبستانی ، موضوعات درسی مهم نیست ، بلکه رشد کودک اهمیت بسیاری دارد و آموزش های آن رشد محور هستند . در دوره پیش دبستانی و دبستان ، به کودک به عنوان موجود در حال تکوین و تحول می نگرد .
در دوره پیش دبستانی ، کودک قادر به درک مفهوم قاعده و مقررات نیست و در برنامه ها ، اخلاق مبتنی بر ایجاد عادات نیکو ، پرورش داده می شود، اما تربیت اخلاقی در دوره دبستان ، مبتنی بر مقررات و قاعده است و این امر، تعلیم و تربیت تکوینی نام دارد ، یعنی با توجه به مراحل رشد کودک ، برنامه ریزی می کنند .
برنامه های این دوره ، کودک محور و رشد محورند ، این برنامه ها بر خلاف برنامه های آموزش دبستانی، رسمی نیستند ، بلکه بسیار انعطاف پذیرند، در این دوره کلاس درس ( به آن صورت که مدنظر ماست ) وجود ندارد، امتحان محور هم نیستند، هر چند ارزشیابی تکوینی صورت می گیرد. این برنامه ها، فرایند محور هستند و بیشتر به فرایند یادگیری توجه می کنند.
محیط پیش دبستانی، از یک انضباط خشک و رسمی برخوردار نیستند، زیرا موجب بدبینی کودک به کلاس درس می شود. مسأله بسیار مهم در برنامه آموزش پیش دبستانی، این است که این برنامه، پیش زمینه آموزش دبستانی می باشد. در برنامه های پیش دبستانی، خواندن، نوشتن و حساب کردن به کودکان آموزش داده نمی شود، بلکه زمینه ها و مبانی آمادگی کودک فراهم می شود تا او در دوره دبستان، خواندن، نوشتن و حساب کردن را یاد بگیرد.
یکی از اهداف مهم آموزش پیش دبستانی، این است در که کودکان نگرش مثبتی نسبت به محیط کلاس و مدرسه ایجاد کنیم تا کودک به خود انضباطی برسد و انضباط را رعایت کند.