مدیریت فناوری و نوآوری دربردارنده کلیه روش ها، فرآیند ها سیستم ها و مهارت هایی است که جهت تبدیل منابع به محصولات بکار گرفته می شوند. به هرگونه تغییر و تحول در فناوری (ترک روشهای قدیمی و سنتی انجام امور) نوآوری اطلاق می شود. از جمله مهم ترین انواع نوآوری، می توان به نوآوری در محصول و نوآوری در فرآیند اشاره کرد.
● مدیریت فناوری و نوآوری:
دربردارنده کلیه روش ها، فرآیندها سیستم ها و مهارت هایی است که جهت تبدیل منابع به محصولات بکار گرفته می شوند. به هرگونه تغییر و تحول در فناوری (ترک روشهای قدیمی و سنتی انجام امور) نوآوری اطلاق می شود. از جمله مهم ترین انواع نوآوری، می توان به نوآوری در محصول و نوآوری در فرآیند اشاره کرد.
نوآوری در فرآیند عبارتست از ایجاد تحولات موثر در روشهای تولید بروندادها و محصولات. نوآوری در محصول نیز دربرگیرنده تغییرات و تحولاتِ ایجادشونده در خودِ بروندادها (اعم ازمحصولات و خدمات) است.
● چرخه عمر فناوری
این چرخه با شناسایی یک نیاز آغاز شده و با تدارک روش هایی برای برطرف کردن آن ها از طریق علوم ویا دانش های کاربردی دنبال می شود.
▪ اشاعه نوآوری های فناورانه:
افرادی که فناوری های نوین را برمی گزینند به ترتیب در پنج گروه ذیل تقسیم بندی می شوند:
۱) نوآوران:
این دسته از افراد معمولاً ماجراجو هستند، بطوریکه که برخی افراد, آنان را خودرای و یک دنده و یا حتی افراطی تلقی می کنند.
۲) پذیرندگان پیشرو (زودهنگام):
موفقیتِ فناوری های نوین برای این افراد, بسیار حائز اهمیت است. زیرا اغلب دارای رهبرانی نوگرا و ایده پرداز هستند.
۳) اکثریت پیشرو (زودهنگام):
این دسته ازبرگزینندگان, تعمق بیشتری روی مسائل می کنند و تصمیم گیری شان مبنی بر بکارگیری فناوری های نوین، نیازمند زمان بیشتری است.
۴) اکثریت پسرو (دیرهنگام):
این گروه نسبت به تحولات فناورانه بدبین می باشند و رویکردشان به نوآوری, با احتیاط فراوانی همراه است و غالباً در اثر افزایش نیازهای اقتصادی یا فشارهای اجتماعی, فناوری های جدید را می پذیرند.
۵) عقب مانده ها:
این گروه نیز اغلب به خاطر انزوا و دیدگاه های محافظه کارانه خود، بسیار بدبینانه نسبت به نوآوری و تحول می نگرند.
● نوآوری فناورانه در یک محیط رقابتی
تصمیم گیری های راجع به فناوری و نوآوری بسیار استراتژیک هستند و باید به روشی کاملاً سیستماتیک با آنان روبرو گردید.
الف) پیشتازان فناوری:
پیشتازبودن در فناوری, مستلزم تحمل هزینه ها و مخاطرات بسیاری است, به همین خاطر، الزاماً بهترین رویکرد برای یک سازمان محسوب نمی شود.
مزایای پیشتازبودن درفناوری:
چیزی که نوآوران و پیشتازان در فناوری را به خود جلب می نماید، امکان کسب سود بسیار بالا و مزایای ناشی از نفرِ اول بودن است. در صورتی که این پیشتازبودن در فناوری, کارآیی سازمان را نسبت به دیگر رقیبانش بالاتر ببرد، سبب ایجاد یک برتری و مزیت هزینه ای خواهد شد.
ب) دنباله روان فناوری:
۱) نه هیچ یک از سازمان ها به طور مساوی مستعد پیشتازبودن در فناوری هستند و نه اینکه سوددهی پیشتازبودن برای همه آنان یکسان است.
۲) از پیروبودن در فناوری می توان برای حمایت از استراتژی های کم هزینگی و تمایز خود بهره برد.
۳) زمان پذیرفتن فناوری وابسته به نیازهای استراتژیک سازمان و مهارت های فناورانه موجود در سازمان (هم پایه منافع بالقوه فناوری جدید) است.
● ارزیابی نیازهای فناوری
ارزیابی نیازهای فناوری یک سازمان, مشتمل بر برآورد فناوری های موجود و ارزیابی روندهای محیطی موثر در صنعت, است.
برآورد فناوری های موجود: ممیزی فناوری امکان می دهد تا فناوری های کلیدی را که سازمان بدان ها وابسته و متکی است مشخص شوند. مهمترین بعد یک فناوری نوین، ارزش رقابتی آن است. یکی از فنون سنجش ارزش رقابتی، دسته بندی فناوری در یکی از گروه های ذیل است:
فناوری های نوظهور
فناوری های درحال تکامل (پیشرونده)
فناوری های کلیدی
فناوری های بنیادین.
▪ ارزیابی روند های فناورانه محیطی:
درست همانند تمامی انواع برنامه ریزی ها، تصمیمات مرتبط با فناوری نیز باید بین توانمندی های درونی سازمان (نقاط ضعف و قوت) و فرصت ها و تهدیدهای خارجی توازن برقرار کند.
۱) ترازیابی:
در طی این فرآیند، تجربیات, دانش, و فناوری های سازمان با دیگر شرکت ها مقایسه می شود. لازم به ذکر است که در صنایع مختلف, ترازیابی فناوری های یک سازمان با دیگر رقیبان، متفاوت است.
۲) رصد جهانی:
این فرآیند بر هرآنچه در حوزه امور سازمان, ممکن و قابل انجام است و آنچه که در حال توسعه است، متمرکز می گردد. در این فعالیت کوشش می شود تا از طریق رصد و پایش جهان, فناوری های نوین و نوظهور در یک صنعت, کشف و شناسایی گردد.
● نحوه تصمیم گیری درمورد نوآوری های فناوری
بایستی تصمیم گیری درباره نوآوری های فناورانه, بین بسیاری از عوامل مرتبط، توازن برقرار کند. موثرترین رویکرد به فناوری, نه تنها به توانایی فناوری در حمایت و برآوردن نیازهای استراتژیک سازمان وابسته است, بلکه به توانمندی ها و قابلیتهای سازمان در به کارگیری موفقیت آمیز فناوری نیز بستگی دارد.
● میزان پذیرش بازار (موردانتظار):
نخستین مساله ای که باید در تدوین یک استراتژی در باب نوآوری های فناورانه به آن پرداخت، پتانسیل بازار است.
۱) هنگام برآورد میزان تقاضای بازار:
مجریان باید دو چیز را مشخص نمایند: اول اینکه, باید در کوتاه مدت، کاربردی که نشانگر ارزش و اهمیت فناوری نوین باشد، ارایه شود. دیگر اینکه, باید مجموعه ای از کاربردها در طولانی مدت وجود داشته باشد که نشان دهند فناوری نوین وسیله ای قطعی برای رفع آن دسته از نیازهای بازار است.
۲) امکان سنجی فناورانه:
ممکن است برخی از موانع فنی, باعث سد راه یا ایجاد وقفه در پیشرفت گردند.
۳) توجیه اقتصادی:
این مورد نیز ارتباط بسیار نزدیکی با امکان سنجی فناورانه دارد. مجریان باید این مساله را نیز در نظر بگیرند که آیا پروژه, دربردارنده محرک مالی (بازده محتملِ) خوبی هست یا خیر.
۴) توسعه شایستگی های آینده:
سازمانها موظفند استراتژی های خود را بر اساس شایستگی های محوری شان تدوین نمایند. این مساله درباره استراتژی های فناورانه و نوآورانه نیز صادق است.
۵) تناسب سازمانی:
آخرین مواردی که باید هنگام تصمیم گیری در رابطه با نوآوری های فناورانه, به آنها پرداخت، عبارتند از: فرهنگ سازمان، علایق مدیران و انتظارات ذی نفعان و سهامداران. معمولاً سازمان های سردمدار فناوری, استراتژی های فناوری مبنی بر رقابتِ تهاجمی و اولین بودن را برمی گزینند. در بسیاری موارد نیز، مجریانی که دغدغه هزینه ها را دارند بیشتر ترجیح می دهند وارد کار نشوند تا اینکه در شرایط شکست قرار گیرند.
● نحوه دستیابی به فناوری های نوین
در بسیاری از صنایع، عمده ترین منابع فناوری نوین، سازمان هایی هستند که از فناوری موردنظر استفاده می کنند. اساساً چگونگی اکتساب فناوری نوین، تصمیم گیری بین خرید یا ساخت فناوری است.
▪ توسعه داخلی:
توسعه فناوری نوین در یک شرکت, امکان ایجاد و حفظ امتیاز انحصاریت فناوری را برای شرکت مقدور می سازد.
▪ خرید:
تقریباً اغلب فناوری ها را می توان در محصولات و فرآیندهایی که به سادگی و آزادانه قابل خرید می باشند, یافت.
▪ قرارداد توسعه:
در صورتی که فناوری موردنظر موجود نباشد ویا شرکت منابع یا زمان کافی جهت توسعه آن را دراختیار نداشته باشد، می تواند با انعقاد قراردادی (به کمک منابع خارجی) به توسعه فناوری موردنظر بپردازد.
▪ دریافت امتیاز:
فناوری هایی را که نمی توان به سادگی در غالب یک محصول (یا جزیی از یک محصول) خریداری نمود, می توان با پرداخت هزینه ای, تحت امتیاز (لیسانس شرکت سازنده) بدست آورد.
▪ دادوستد فناوری:
یکی دیگر از روش های دستیابی به فناوری نوین دادوستد یا تبادل فناوری می باشد.
▪ همکاری های تحقیقاتی و سرمایه گذاری مخاطره پذیر مشترک:
همکاری های در راستای توسعه فناوری های نوین تشکیل می گردند.
▪ دستیابی به مالک فناوری:
در صورتی که شرکتی فاقد فناوری موردنظر باشد و در عین حال مایل به کسب مالکیت آن فناوری باشد، می تواند شرکت صاحب فناوری را خریداری نماید.
● فناوری و سِمت های مدیریتی
معمولاً در سازمانهای بزرگ, مسائل حوزه فناوری جزء مسؤولیت های معاونان تحقیق و توسعه است. اخیراً شرکت های زیادی سِمُت جدیدی با عنوان مدیر ارشد فناوری را ایجاد کرده اند. دامنه مسؤولیت های مدیر ارشد فناوری بسیار فراگیر و منسجم, و در سطح کلان شرکت است.
در یک سازمان, افرادی که نقشی کلیدی در دستیابی و توسعه فناوری های نوین بازی می کنند عبارتند از: نوآور تکنیکی، قهرمان تولیدگر محصول و قهرمان ارشد اجرایی.
۱) نوآور فنی:
فناوری نوینی را توسعه می دهد ویا مهارت های کلیدی موردنیاز برای نصب یا بکارگیری فناوری را دارد.
۲) قهرمان تولیدگر محصول:
فردی است که غالباً موقعیت یا شان خویش را به خطر می اندازد تا ایده در سازمان ارتقا یابد، بعلاوه می کوشد حمایت های سازمان را برای آن جذب نموده و طرح مورد پذیرش واقع شود.
۳) قهرمان ارشد اجرایی:
حمایت نهایی و کامل از پروژه توسط مدیر ارشد سازمان که شرایط, اختیارات و منابع مالی موردنیاز برای حمایت از پروژه و قهرمان تولیدگر محصول را دارد, محقق خواهد شد. سازماندهی برای نوآوری این سازماندهی نیازمند ایجاد توازن و تعادلی بین شکوفایی انرژی و توانمندی های خلاقانه افراد و کنترل نتایج در راستای برآوردن نیازمندی های بازار طبق یک برنامه زمان بندی است.
● شکوفایی خلاقیت:
باید فرهنگ سازمانی مشوق نوآوری باشد.
حذف دیوانسالاری (بوروکراسی):
دیوانسالاری دشمن نوآوری است. همانقدر که دیوانسالاری می تواند باعث حفظ نظم و افزایش کارآیی شود، می تواند کاملاً در مقابل نوآوری نیز قرار گیرد.
پیاده سازی پروژه های توسعه:
یکی از ابزارهای قوی برای مدیریت فناوری و نوآوری ها در سازمان، پروژه های توسعه است. پروژه توسعه یک فعالیت متمرکز سازمانی است که به منظور خلق محصول یا فرآیند نوین از طریق پیشرفت های حاصل از فناوری است. معمولاً پروژه های توسعه در یکی از چهار گروه زیر قرار می گیرند:
۱) پروژه های توسعه تحقیقاتی یا پیشرفته, که به منظور خلق علوم جدید در جهت استفاده در یک پروژه خاص تعریف می شوند.
۲) پروژه های توسعه جهشی, که برای خلق اولین نسل یک محصول یا فرآیند طراحی می شوند.
۳) پروژه های توسعه ساختاری, که ساختار یا معماری شالوده ای پروژه هایی را بنا می نهند که مجموعه چندین پروژه را در دل خود خواهند داشت.
۴) پروژه های توسعه جزئی, که دامنه فعالیت محدودتری دارند و درراستای ایجاد بهبود و پیشرفت تدریجی در یک محصول یا فرآیند موجود تعریف می شوند.
● فناوری، طراحی مشاغل و منابع انسانی:
انتخاب یک فناوری نوین غالباً ما را ملزم به ایجاد تغییراتی در نحوه طراحی مشاغل می نماید. معمولاً هدف از چنین روش بازطراحی و بازتعریف مشاغل اینست که افراد به گونه ای با الزامات و نیازهای فناوری هماهنگ شوند که عملکرد فناوری را بیشینه نمایند. ولی اغلب چنین کارهایی در بیشینه کردن بهره وری کل با موفقیت همراه نمی شوند زیرا بخش انسانی معادله را از نظر دور می دارند.
رویکرد سیستم های اجتماعی-فنی در بازطراحی امور و مشاغل, (به طور خاص) به گونه ای به بازطراحی وظایف می پردازد که کارآیی اجتماعی (انسانی) و فنی کار را توامان بهینه سازد.