نام درس : نقاشی دیواری (1)
مقدمه :
در استان گیلان تعداد زیادی امامزاده و بقعه وجود دارد که در هیچ استانی به تعداد مکان های متبرکه این استان امامزاده دیده نمی شود . این مکان ها ، آرامگاه ها ، پناهندگان سادات علوی و وابستگان خاندان نبوت است که همیشه مورد احترام مردم گیلان قرار داشتند .
این مکان ها با معماری استان گیلان یعنی سقف های سفالی و ایوان به دور بنا ساخته شده اند و امامزاده هایی که در دهکده ها وجود دارند هنوز دارای ساختار قدیمی یعنی چوب و شیروانی هایی است با ساقه برنج و تعدادی از این امامزاده ها دارای نقاشی‌های دیواری بزرگی است که روایت کننده زندگی ائمه و امامانی چون واقعه عاشوراست . اماکنی چون بقعه ملا پیرشمس الدین در مسجد دهکده لاشیران حکومتی که چند نقاشی دیواری بزرگ دارد . بقعه میر شهید در محله اردوبازار لاهیجان . ایران بقعه حسن بگ دشت در محله اردوبازار لاهیجان ، بقعه سیدمرتضی در دهکده ماچیان رانکو . امامزاده درویش علی در متا محله نوبیجار و این مجموعه بررسی است از نقاشی های دیواری دو امام زاده چهار پادشاهان و آقامیرصادق در شهر لاهیجان .
«بقعه چهار پادشاهان در لاهیجان»
این بقعه در محله میدان لاهیجان قرار دارد و ابتدا آرامگاه سید خرم‌کیایا سید خورکیا مقتول در سال 647 ه . ق بوده ، چون سادات زیدی کیائی را در جوار سیدخرم کیا به خاک سپردند این محل به نام چهارپادشاه شهرت یافت - در سال 791 ه.ق درجنگ رشت - شرحی که رابینو درباره این بقعه می نویسد - «قسمت اعظم بنای چهار پادشاه مزار سیدهادی کیاست . این بنا وقتی بر پا شد که اجساد برادرانش سید علی کیا ، سید حسن کیا و افراد دیگر یعنی ابراهیم کیا و سید عبدالله کیا پسران سیدعلی کیابن ناصرکیا را در اینجا به خاک سپردند . اینان در سال 791 در جنگ رشت کشته شدند و اجساد ایشان 5 ماه پس از کشته شدنشان به اینجا منتقل شد » .
سید خورکیا متوفی در سال 647 ه.ق
سید علی حسینی کیا متوفی 791 ه.ق
سیدحسن کیا متوفی 829 ه.ق
سید رضی کیا متوفی 829 ه.ق
پس از اینجا معلوم است که نخست سیدخورکیا در سال 647 درگذشت و وی را در این محل دفن کردند و پس از آنکه سیدعلی کیا در سال 791 درگذشت در طرف چپ حجره سیدخورکیا حجره ای دیگر ساختند و او را به خاک سپردند و نیز در سال 829 سید حسن کیا درگذشت و وی را در جوار پدرش به خاک سپردند و چون در همان روز سیدرضی کیا پادشاه وقت گیلان رحلت کرد وی را در همان حجره دفن کردند . بر روی آرامگاهها صندوقچه های چوبی کنده کاری شده قدیمی با کتیبه های خوش خط قرار دارد . که قدیمی ترین صندوقچه در سال 791 ه.ق و جدیدترین در سال 1015 ه.ق ساخته شده است . خط این کتیبه از محمدبن داوود کیا و نجار آن عبدالفتاح لاهیجی و صندوقچه دیگر که از نوشته های آن معلم است که قبر سیدرضی‌کیا پادشاه وقت است . خط کتیبه از حسین بن علی الصالحی الجیلی است .
بنای اصلی ، مستطیل شکل و در ضلع جنوبی حیاط واقع شده در ارتفاع 2 متر از سطح زمین و بنای دیگری در ضلع شرقی قرار دارد که بقعه ای ساده است . اما بنای اصلی ایوان بزرگی در ضلع شمالی دارد که چهار اطاق اصلی را در بر می گیرد . ایوان به طول 297 سانتیمتر و عرض 533 سانتیمتر طاق ایوان بر 6 فیلپای (ستونی که بر زیر سقف برنند) آجری که بر روی آن گچ گرفته اند استوار است و طرفین فیلپاها را دو فیلپا نما ساخته اند و پائین فیلپاها ، ازاره دیوارها به ارتفاع 90 سانتیمتر باکاشیهای مربع آبی رنگ که داخل آن گل هشت پر و نقوش متعدد دیگر وجود دارد دیده می شود . این کاشیها - کاشیهای ایوان - هنگام مرمت بنا در دوره قاجار انجام شده است . تصویر 2 و 3 سقف بنا لمبه کوبی و در زیر پوشش پهن دارد . در این ایوان 6 در دولنگه ، دو پنجره مشبک نورگیر و هفت خنگ است که با نقوش هندسی بر آنها کار شده و دو در ایوان که قدیمی تر بنظر می آیند را برای محافظت با شیشه پوشانده اند . تصویر 5-4 این بنا از حیاط دارای سه در ورودی است و در اصلی آن در ضلع غربی واقع است که امروزه از در و چهارچوب آن خبری نیست و دو در دیگر با فاصله در ضلع شمالی حیاط واقع هستند که به بازار باز می شوند و یک جفت در قدیمی هنوز در ضلع شمالی وجود . تصویر 6 به گفته متصدی بقعه یک جفت از درها را در موزه تهران و مشهد نگه داری می کنند .
در قسمت چپ نمای شمالی دیوار بقعه ، نقاشی دیده می شود که روایتی است از صحنه عاشورا ، این روایت دو صحنه دارد و به سبک قهوه خانه ای کار شده در ابعاد بزرگ که از زیر سقف بعد از یک سری نوشته آغاز می شود . ارتفاع نقاشی است . مردی سوار بر اسب است و یاران و واقعه ای از عاشورا دور تا دور مرد سوار بر اسب که به نظر می آید حضرت ابوالفضل باشد کشیده شده ، تصویر 7 و 8 و تصویر دیگری در کنار این دو صحنه وجود دارد - دیوار بقعه سه تصویر در خود جای داده - تصویر آخری به رنگی ملایم رنگ آمیزی و حکاکی شده است . درختی را نمادین نشان می دهد سبزرنگ که تعدادی پرنده بر روی آن نشسته اند - اما به طور حتم رنگ هائی که ما امروز بر نقاشی می بینیم به مرور زمان تغییر رنگ داده اند - این تصویر آخر را به تازگی میراث فرهنگی از زیر گچی که بر روی آن کشیده شده بود خارج کرده اگرچه قسمت پائینی کار هنوز زیر گچ قرار دارد . ارتفاع کار است . تصویر 9
این نقاشی ها بر روی سنگ ساروج بنا با رنگ های طبیعی و گیاهی نقاشی شده و از نقاش اولیه آن اطلاعی در دست نبود . اما مهر مرمت کار بنا بر تصویر وجود دارد که مشهدی آقاجان نقاش لاهیجی به تاریخ 1351 به دستور آقا سید نعمت الله توکلی را خبر می دهد . تصاویر بعدی دیتیل هایی است از تصاویر اصلی