تحقیق مقاله عمرو عاص

نیرنگ عمرو عاص

امام علیه السلام در روز سه شنبه دهم ماه ربیع الاول سال 38 هجرى در ابتداى فجر، که هنوز هوا تاریک بود، نماز صبح را با یاران خود بجا آورد. آن حضرت از ناتوانى وخستگى سپاه شام کاملا آگاه بود ومى‏دانست که دشمن به آخرین سنگر عقب نشینى کرده وبا یک حمله جانانه مى‏توان به خرگاه آتش افروز جنگ معاویه دست‏یافت.از این رو، به اشتر دستور داد که به تنظیم سپاه بپردازد. مالک، در حالى که در پوششى از آهن فرو رفته بود به میان سپاه آمد ودر حالى که بر نیزه خود تکیه کرده بود فریاد کشید:«سووا صفوفکم رحمکم الله‏»:صفهاى خود را مرتب کنید. چیزى نگذشت که حمله آغاز شد واز همان ابتدا نشانه‏هاى شکست دشمن با فرار آنان از میدان نبرد آشکار گردید.

در این موقع، مردى از سپاه شام بیرون آمد وخواستار مذاکره حضورى با امام -علیه السلام شد. امام در میان دو صف با او به مذاکره پرداخت. او پیشنهاد کرد که هر دو طرف به جایگاه نخستین خود عقب نشینى کند وامام شام را به معاویه واگذار نماید.امام علیه السلام باتشکر از پیشنهاد او یاد آور شد که من در این موضوع مدتها اندیشیده‏ام ودر آن جز دو راه براى خود ندیده‏ام، یا نبرد با یاغیگران یا کفر بر خدا وآنچه که بر پیامبر او نازل شده است. وخدا هرگز راضى نیست که در ملک او عصیان وگناه شود ودیگران در برابر آن سکوت کنند واز امر به معروف ونهى از منکر سرباز زنند. از این رو جنگ با متمردان را بهتر از هم‏آغوشى با غل وزنجیر یافته‏ام.

آن مرد از جلب موافقت امام علیه السلام مایوس شد ودر حالى که آیه انا لله و انا الیه راجعون را بر زبان جارى مى‏کرد به سوى سپاه شام بازگشت. (1)

نبرد بى امان میان طرفین بار دیگر آغاز گردید. در این نبرد از هر وسیله ممکن استفاده مى‏شد، از تیر وسنگ واز شمشیر ونیزه وعمودهاى آهنین که کوه آسا بر سر طرفین فرو مى‏آمد. نبرد تا صبح روز چهارشنبه ادامه داشت.سپاه معاویه در شب آن روز از فزونى کشته‏ها وزخمیها مانند سگ زوزه مى‏کشید واز این جهت در تاریخ آن شب چهارشنبه را «لیله الهریر» خوانده‏اند.

اشتر در میان سربازان حرکت مى‏کرد ومى‏گفت:مردم تا پیروزى به اندازه یک کمان بیش باقى نمانده است وفریاد مى‏زد:«الا من یشری نفسه لله ویقاتل مع الاشتر حتى یظهر او یلحق بالله؟» یعنى:آیا کسى هست که جان خود را به خدا بفروشد ودر این راه به همراه اشتر نبرد کند، تا پیروز گردد یابه خدا بپیوندد؟ (2)

امام علیه السلام در این لحظات حساس در مقابل فرماندهان وافراد مؤثر سپاه خود سخنرانى کرد وفرمود:

اى مردم، مى‏بینید که کار شما ودشمن به کجا انجامیده و از دشمن جز آخرین نفس چیزى باقى نمانده است. آغاز کارها با پایان آن سنجیده مى‏شود.من صبحگاهان آنان را به محکمه الهى خواهم کشید وبه زندگى ننگینشان پایان خواهم داد. (3)

معاویه از مضمون سخنرانى آن حضرت آگاه شد. لذا رو به عمرو عاص کرد وگفت: این همان شبى است که على فرداى آن کار جنگ را یکسره خواهد کرد. اکنون چه باید کرد؟

عمروعاص گفت:نه سربازان تو مانند سربازان او هستند ونه تو مانند او هستى. او به انگیزه دینى وعقیدتى نبرد مى‏کند، در حالى که تو به انگیزه دیگر. تو خواهان زندگى هستى واو خواهان شهادت.سپاه عراق از پیروزى تو بر خود مى‏ترسد، در حالى که سپاه شام از پیروزى على هراسى ندارد.

معاویه:پس چه باید کرد؟

عمروعاص:باید پیشنهادى کرد که اگر بپذیرند دچار اختلاف شوند واگر نپذیرند نیز دچار دو دستگى گردند; آنان را به کتاب خدا دعوت کن تا میان تو وآنان حاکم باشد. در این صورت تو به خواسته خود نائل مى‏آیى. این مطلب مدتها در ذهن من بود ولى از ابراز آن خوددارى مى‏کردم تا وقت آن برسد.

معاویه از پختگى نقشه همکار خود تشکر کرد ودر صدد اجراى آن بر آمد.

بامداد روز پنجشنبه سیزدهم ربیع الاول، وبه قولى سیزدهم صفر، سپاه امام -علیه السلام بانیرنگ کاملا بى سابقه‏اى روبرو شد وخدمتى که فرزند عاص به طاغیان شام کرد بحق مایه حیات مجدد تیره اموى وبازگشت آنان به صحنه اجتماع شد.

سپاه شام، طبق دستور عمرو، قرآنها را بر نوک نیزه‏ها بستند وصفوف خود را با مصاحف آراستند. قرآن بزرگ دمشق به کمک ده نفر بر نوک نیزه حمل مى‏شد. آن گاه همگى یکصدا شعار سر دادند که:«حاکم میان ما وشما کتاب خداست‏».

گوشهاى عراقیان متوجه فریادها شد وچشمهایشان به نوک نیزه‏ها افتاد.از سپاه شام جز شعارها وفریادهاى ترحم انگیز چیزى شنیده نمى‏شد.همگى مى‏گفتند:

اى مردم عرب، براى زنان ودخترانتان،خدا را در نظر بگیرید.

خدا را خداى را در باره دینتان!

پس ازمردم شام چه کسى از مرزهاى شام پاسدارى خواهد کرد وپس ازمردم عراق چه کسى ازمرزهاى عراق حفاظت‏خواهد نمود؟

چه کسى براى جهاد با روم وترک ودیگر کافران، باقى خواهد ماند؟ (4)

منظره روح انگیز مصاحف وناله‏هاى مهر آفرین، عقل وهوش را از بسیارى از سربازان امام علیه السلام ربودوآنان را مبهوت ومدهوش ساخت. مردان جنگى که تا ساعاتى پیش افتخار مى‏آفریدند ودر یک قدمى پیروزى کامل قرار داشتند، همچون افسون شدگان، بر جاى خود میخکوب شدند. ولى شیرمردانى، مانند عدى بن حاتم ومالک اشتر وعمرو بن الحمق، از واقعیت نیرنگ آگاه بودند ومى‏دانستند که چون دشمنان را یاراى مقابله نیست ودر آستانه سقوط ونابودى قرار گرفته‏اند از این راه مى‏خواهند خود رانجات دهند وگرنه آنان هیچ گاه تن به قرآن نداده ونخواهند داد. از این جهت، فرزند حاتم به امام علیه السلام گفت:

هیچ گاه سپاه باطل را یاراى مقابله با حق نیست. از هر دو طرف گروهى کشته ومجروح شده‏اند وآنان که با ما باقى مانده‏اند از آنان نیرومندترند، به ناله‏هاى شامیان گوش فرا نده وما پیرو تو هستیم.

اشتر گفت  :  معاویه فاقد جانشین است ولى تو جانشین دارى. اگر او سرباز دارد ولى صبر سربازان تو را ندارد. آهن را با آهن بکوب و از خدا کمک بگیر.

سومى گفت:على جان، ما از روى تعصب به حمایت تو برنخاسته‏ایم، بلکه براى خدا دعوت تو را پاسخ گفته ایم... اکنون حق به آخرین نقطه خود رسیده است وما را با وجود تو نظرى نیست. (5)

ولى اشعث‏بن قیس، که خود را در جرگه یاران على علیه السلام قرار داده بود واز روز نخست‏حرکات مرموزى داشت وارتباط او با معاویه کم وبیش آشکار شده بود، رو به امام علیه السلام کرد وگفت:دعوت قوم را پاسخ بگو که تو به پاسخگویى به درخواست آنان شایسته ترى.ومردم خواهان زندگى هستندوجنگ را خوش ندارند