تحقیق مقاله معماری منظر

مقدمه این نخستین بار است که به گونه‌ای تخصصی به معرفی حیطه‌هایی که «معماری منظر» را در بر می‌گیرد، پرداخته می‌شود. بدین لحاظ از قانون عام خطاپذیر بودن، بویژه در تجربه اول نمی‌توان مستثنا بود. محتوای این مقاله ضمن توجه به پاره‌ای از مطالب نو در معماری منظر، مطالب مقدماتی این حرفه را نیز در بر دارد. از این رو بخشی از مطالب به بیان مفاهیم معماری منظر می‌پردازند، و بخشی دیگر پا فراتر می‌گذارند. یکی از موضوعهایی که در این عصر نگرانی‌های جدی‌ای به دنبال داشته است، رابطه رو به زوال انسان و طبیعت است. طبیعی که به سان گاهواره‌ای، انسان را در خود جای می‌داد، اینک به طرزی غریب جایگاه و منزلت معنوی پیشین خود را از دست داده است. از نظر بسیاری از اندیشمندان، هم زمان با پیشرفتهای فن‌آوری، از زمین به عنوان منبع اصلی تأمین نیازها استفاده شد و این آغازی بود بر آنچه امروزه انسان را احاطه کرده است. انکشانی که بر سراسر فن‌آوری جدید حاکم است، خصلت در افتادن، به معنای تعرض را دارد. به گونه‌ای که انرژی نهفته در طبیعت، اکتشاف شده و حبس می‌گردد (هایدگر). شعر و ادبیات و فلسفه، در حقیقت نمود بیرونی روح انسان و اجتماع انسانی است و جامعه انسانی را به وحدت اجزای طبیعت و کل هستی مرتبط می‌سازد (استوارت، 2000). از این رو تلاش برای ارتباطی از این است با طبیعت نیز حائز اهمیت است. از جمله این تلاشهای هنری، می‌توان به جنبشهای اواخر دهه 1960 اشاره کرد. موجی از توجه‌های هنرمندان به طبیعت و زمین، نهفتی با عنوان هنر زمینی یا Land Art را بوجود آوردند که به اسامی مختلفی همچون Nature Art. Earth works خوانده شدند. این گروه از هنرمندان، زمین و طبیعت را به مثابه بوم خود قلمداد می‌کردند و سعی در انکشان آن داشتند. در این گرایش، توجه به مفاهیم و مضامین طبیعت برپایه برداشتهای شخصی انجام می‌پذیرد. معماری منظر از این تلاشها در رهیافتهای آنان، اثر پذیرفته است. موج دیگری از توجه‌ها نسبت به منظر و محیط، نگاهی توأم با فلسفه طبیعت است. در این نگاه، بوم شناسی (ecology) ارتباط تنگاتنگی با فلسفه بوم نهاد ecophilosophy پیدا می‌کند. این رویکرد در مراحلی، اخلاق‌گرایی در طبیعت را پیش می‌کشد. در دهه 1970، پروفسور مایان مک هارگ چنین مطرح کرد که منظر (Landscape) در واقع نظامی بوم شناختی و متکی بر عدد مل محیطی، نظیر زمین شناسی، حیات گیاهی، حیات جانوری، کاربری زمین و جزء آن است. پژوهشگران این عرصه، تمایل به ایجاد ارتباطی عقلانی با ذات و سرشت بوم و طبیعت دارند. آنها درصدد جستجو برای دست‌یابی به منطقی‌ترین الگو برای درک طبیعت‌اند. معمای منظر، پیش از هر حرفه طراحی محیطی، حرفه‌ای در حل پیشرفت است. معماری منظر یکی از متنوع‌ترین حرفه‌های طراحی است. در دهه 1920، طراحی شهری به عنوان حرفه‌ای مستقل با برنامه‌ها و سازمانهای خاص خود از معماری و معماری منظر جدا شد. اما با وجود این، معماری منظر به مثابه نیرویی عمده در برنامه‌ریزی و طراحی شهری همچنان به قوت خود باقی ماند و به پیشرفت خود ادامه داد. به طوری که در اواخر قرن بیستم به دشواری می‌شد آن را با چند اصطلاح ساده توصیف کرد، زیرا دامنه این حرفه بسیار وسیع و پروژه‌های آن بسیار متنوع گشته بود. طراحی منظر، یعنی هسته تاریخی این حرفه که به طراحی بر جزئیات فضاهای باز برای فضا های مسکون، تجاری، صنعتی، نهادی و همگانی می‌پردازد. طراحی منظر مستلزم برخورد با سایت به مثابه هنر، ایجاد تعادل بین سطوح سخت و نرم در فضاهای بیرونی و داخلی است. اگر چه انسان از نخستین گامهای حرکت و فعالیت خود در عرصه محیط برای ایجاد محیط مناسب زیست چه در فضاهای بسته و چه باز با توجه به میزان شناخت خود، در برخورد با عناصر محیط با تعمق برخورد کرده است و تدابیر او همواره در قالب مصلحت اندیشی و نگاه بد جوانب موضوع انجام گرفته است، اما این تدابیر تا صد و پنجاه سال پیش، به عنوان دانشی نظام‌مند وجود نداشت. از اواخر قرن 19 (نوزدهم) به دلیل تغییر شرایط مناسب انسان در عرصه محیط، ناشی از انقلاب‌های صنعتی، او دریافت که در ادامه حرکت و ایجاد تغییر در شکل و نظام محیط پیرامونی خویش، باید به نگاهی منسجم و نظام‌مند مسلح باشد و توجه بیشتر به برخی مسائل نو و تجدیدنظر در مناسبات کهن خود با عناصر پیرامونی‌اش را مد نظر قرار دهد. در طول حدود یکصد و پنجاه سال که از عمر پیدایش معماری منظر می‌گذرد، حوزه فعالیت و نقش و کارکرد این رشته بتدریج شفاف‌تر و مشخص‌تر شده است. با وجود این، تعاریف متفاوتی نیز از آن به دست داده شده، که هر کدام در جای خود با توجه به دیدگاه‌های تخصصی مربوط، بیانگر مفاهیم و ارتباط ویژه‌ای با مقوله طراحی منظر و به عنوان مبنای آن دیدگاه قابل توجه است. ریچارد مویر (Richard muir) در مقدمه کتاب خود با عنوان Approaches to the landscape به این موضوع اشاره دارد که با وجود بررسی‌ها و کارهای زیادی که درباره معماری منظر انجام گرفته، این رشته به مثابه درختی به نظر می‌رسد که شاخه‌های زیادی دارد و از بدنه اصلی آن، دیدگاهها و نگرشهای متفاوت جوانه‌زده و رشد کرده‌اند. او ضمن جمع‌آوری دیدگاههای متفاوت درباره مفهوم و آموزش منظر، به دو دیدگاه عمده کارشناسانه اشاره می‌کند، دیدگاهی بر زمینه‌های تاریخی، جمعیتی و مسایل اجتماعی و فرهنگی در تماس و تداخل با طبیعت تکیه دارد، و دیدگاه دیگر، ریشه در جوانب جغرافیای انسانی و بازتاب عناصر طبیعی و جغرافیایی در سایر علوم دارد. که بعدها، پیرامون این گروه به مباحث زیبایی شناسی منظر و نمادگرایی متمایل شدند و جریان فکری معینی را بوجود آوردند. معماری منظر ناشی است که به فضای بیرونی چه از دیدگاه محیط زیست و طبیعت، چه از دیدگاه رابطه آن با زندگی انسان، و چه از دیدگاه هنر و زیبایی شناسی می‌پردازد. برای آشنایی بیشتر با ابعاد این دانش، آشنایی بیشتری با ادبیات و فرهنگ واژگانی که در این زمینه رواج دارد، مورد نیاز است. در عین حال، لازم به توضیح است که واژه معادل  Landscape در فارسی از لحاظ مفهومی چندان جا نیافتاده است، به همین دلیل ضروری است که پیش از ورود به مباحث اصلی و کلیدی، مفاهیم اولیه مربوط، مورد بررسی و مطالعه بیشتر قرار گیرد. در این زمینه، به ترتیب به تشریح واژگانی از این مبحث پرداخته می‌شود. نخستین بار واژه Landscape Architecture در کتابی از Gilbert Laning moson که در سال 1827 منتشر شد، برای توصیف معماری منظر یک تابلوی نقاشی ایتالیایی به کار رفت. پس از آن تا مدتها از این واژه استفاده به عمل نیامد تا اینکه در سال 1858 فردریک لاالمستد و کالوروو، در مسابقه طراحی سنترال پارک Central Park نیویورک برنده شدند. این دو نفر خود را به عنوان معمار منظر (Landscape Architect) معرفی کردند. این مفهوم بتدریج تا سال 1899 یعنی 41 سال بعد جایگاه خود را پیدا کرد. در طول تاریخ، بشر در پی تسلط بر طبیعت بوده است. بشری که در ابتدا در اندیشه ساختن سرپناهی ساده بود، با تداوم زمان و با بوجود آمدن ارتباطات جمعی، به ساختن شهرها و کشورها پرداخت. هرچند طبیعت به میزان علاقه ما خود را به ما می‌نمایاند. تعریف محیط و منظر اصل واژه محیط و منظر، همان لاندشافت (Landschaft) آلمانی است، به معنی مجموعه کوچکی از بناها و به صورت تمرکز انسان‌ها (هم بصورت فیزیکی و هم بصورت روانی) محصور در دایره‌ای از چراگاهها یا فضای کشت و کار شده که با طبیعت بکر احاطه شده است، اما اعتقاد دارد که اساس انسان خدایی این تعریف و تفکیک انسان و طبیعت در آن، نظریه‌های امروزی ویژگی همبسته واقعیت و یکپارچگی انسان و طبیعت، یا تعریفهای امروزه از حروفه طراحی محیط و منطقه را به درستی نشان نمی‌دهد. برعکس، و در تعریف امروزی آن، محیط و منظر به صورت واژه‌ای جامع‌ترین می‌شود، که طبیعت بکر و شهر ساخته شده، هر دو را در بردارد. طبیعت بکر، محیط و منظر طبیعی بوده حومه شهر، محیط و منظر حومه است و مرکز شهر محیط و منظر شهری را بیان می‌کند. انسان مخلوق منحصر بفردی است. دارای استعدادهایی است که او را از سایر جانوران متمایز می‌سازد. به همین دلیل برخلاف آنها، او تنها یک پیکر در محیط و منظر نیست، بلکه به محیط و منظر شکل می‌دهد. او با جسم و روح به کاوش در طبیعت می‌پردازد، جانوری حاضر در همه جاست که در هیچ قاره‌ای، خانه‌ای نیافت و در همه جا، خود آن را می‌سازد (برونوفسکی 1973 Bronowski) خاتمه: در آغاز، محتوای متصور، بیان «اندیشه‌های نو در معماری منظر» بود. اما با بررسیها و مشورتها و نیز با توجه به سابقه این حرفه در کشور، چنین بنظر رسید که اندیشه و رویکردهای نو در این رشته، در داخل و خارج از کشور متفاوت است. در داخل هنوز بسیاری از مفاهیمی که این رشته را در بر می‌گیرد. جای خود را باز نکرده است. لذا توجه نکردن به ظرفیتهای علمی حرفه‌ای داخل، چه بسا نابخردانه بود. بنابراین محتوای این مقاله ضمن توجه به پاره‌از مطالب نو در معماری منظر، مطالب مقدماتی این حرفه را نیز در برداشت. معماری منظر به عنوان حرفه‌ای میان رشته‌ای مسئولیت توجه به فضاهای باز را ر حوزه سکونتگاههای بشری برعهده دارد. حضور در محیط های باز و ارتباط با آن، کیفیت ممتازی است که نمی‌توان آن را در فضاهای بسته حوزه معماری تجربه کرد این کیفیت پیوندی ناگسستنی با سرشت و طبیعت انسان دارد. شماری از نوشته‌ها، در زمینه نقش کلیدی معماری منظر در تنظیم رابطه صحیح میان انسان و محیط پیرامون وجود دارند که ابعاد گسترده و متنوع این موضوع را تشریح می‌کند. اینک، با گذشت زمان، این حرفه هویتی اجتماعی نیز به خود پذیرفته است، بطوری که امروزه پردیسها و باغهای خصوصی عهد گذشته، معماری منظر در تعامل تنگاتنگی با عرصه‌های اجتماعی و فضاهای شهری به سر می‌برد. ارتقای کیفی زندگی اجتماعی، یکی از مشغله‌های جدی معماری منظر به شمار می‌رود. این امر در شرایطی است که مناظر عمدتاً برای گذراندن اوقات فراغت در نظر گرفته می‌شوند. چیزی که نقشی در شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی آدمها در بر دارد. بدین لحاظ، چنین چیزی می‌تواند بستر و زمینه‌ساز رشد کیفی جامعه باشد. بطور کلی، معماری منظر، نه تنها از دیدگاهی علمی، بلکه با دیدی جامع بر دیگر حوزه‌های شناخت نیز متکی است. اسالت این حرفه‌، نه تنها بهبود کیفیت محیط زیست انسان است، بلکه به فلسفه دهنه نیز رو می‌آورد و سلی در اجماع آرای آنها در کار خویش دارد. خاستگاه حرفه معماری منظر امروز را می‌توان در برخوردهای اولیه با فضای باز از سوی فرهنگهای باستانی، از ایران و مصر گرفته تا یونان و روم دریایی کرد. در طول رنسانس، علاقه به فضای باز، که در طول قرون وسطی به تدریج تضعیف شده بود، با نتایج عالی در ایتالیا احیاء شد و موجب پدید آمدن ویلاها و باغهای پر زرق و برق و میدانهای باز بزرگ شد. در سالهای بعد، در آغاز قرن نوزدهم، حرفه معماری منظر گسترش یافت ، و نقش مهمی را در برآوردن نیاز رو به رشد به محیطهای شهری خوب برنامه ریزی شده و خوب طراحی شده ایفا کرد. جنبه‌های اجتماعی و رفتاری طراحی منظر، بر بعد انسانی طراحی، نظیر طراحی نیازهای ویژه افراد مسن یا معلول معطوف می‌کند. این حوزه کار مستلزم آموزش پیشرفته در علوم انسانی، نظیر روانشناسی رفتاری، جامعه‌شناسی، سردم شناسی و اقتصاد است. زمینه‌های بررسی، ارزیابی طرح محیطهای موجود، ادراکهای محیطی و تأثیرات محیطها بر سردم را در برمی‌گیرد. به هر حال سالهای پیش رو، نوید دستاوردها و چالشهایی جدید برای این حرفه همواره در حال گسترش را می‌دهند. با روز به روز مهم‌تر شدن نگرانیهای زیست محیطی، باید از معماران منظر خواست که تخصصشان را به کار گیرند تا به حل مسائل پیچیده کمک کنند. ریچارد مویر درباره ضرورت توجه به آموزش منظر  (Landscape) چنین می‌نویسد: علی رغم بررسی و تحقیقات فراوانی که گروههای پژوهشی در انگلستان و آمریکا (مجله Landscape)داشته‌اند، هنوز نظام تدوین شده‌ای برای آموزش منظر با روش معین و تعریف دپارتمان دانشگاهی ویژه برای آن وجود ندارد.

آنچه از مضمون نوشته مویر برداشت می‌توان کرد، وجود نگرشها و تلقی‌های گوناگون از مفهوم و اهمیت دیدگاههای متفاوت در این زمینه است. نکته دیگر در همین زمینه، عدم شکل‌گیری و یا استحکام مبانی نظری و تئوری ثابت و مورد تأیید اکثر صاحب‌نظران در عرصه معماری منظر است. با وجود تمامی این دیدگاهها، آنچه امروز به عنوان حوزه طراحی و معماری منظر لازم است مورد توجه قرار گیرد، بیشترین تأیید در بازتاب نقش طراحی و ساختار معماری فضای باز در ارتباط، با محیط است که پوشش و چهارچوب مشخصی را با جامعیت و انعطاف‌پذیری بیشتر بیان می‌دارد و تعاریف آن نیز گویای جوانب این امر است. از اثرات قابل توجه انسان بر محیط، جنبه‌های فرهنگی است. تاریخ از تغییراتی که بشر بر محیط وارد می‌آورد، سخن می‌گوید و خرد به تعریفی، قابلیت پاسخ‌گویی و تطبیق با محیط است. نگرش جامعه ما در حیطه رابطه بین انسان و طبیعت و متعاقباً شیوه استفاده از زمین و طراحی بناها، مانند بسیاری از جوامع غربی براساس اعتقاد به غلبه انسان بر طبیعت پایه‌گذاری شده است. موضوع فلسفی دستیابی به معنی زندگی و علل خلق انسان در ارتباط با طبیعت به دور از گرفتاریهای روزمره از پایه‌های اصل اعتقادات منظر است. تعریف و ادراک فضایی با عوامل فرهنگی و محیطی تغییر می‌کند. هدف بید ایجاد حس گوناگونی در فضا باشد، این گوناگونی فضایی پاسخگوی گوناگونی نیازهای بشر است. غلبه انسان برطبیعت، استنباطی ناقص در نگرش به عرصه طبیعی و نحوه برخورد با آن است و در از بین بردن کیفیت محیط زیست در تاریخ معاصر نقش اساسی داشته است. و تدوین دیدگاهی نو را براساس محافظت از کیفیتی که متضمن زندگی سالم و غنی انسانها باشد و انسان را جزء لاینفک طبیعت بداند، برای ادامه حیات بشر ضروری است. می‌توان ظرفیت منظر را برای کار تولیدی اندازه‌گرفت و می‌توان منظر را بگونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که استفاده و بهره‌وری کارآمدی آن به حداکثر برسد. بهره‌وری منظر را می‌توان تحت عناوین زیر در نظر گرفت: تولید اکسیژن جذب دی‌اکسید کربن، چاره اندیشی برای زمینهای بار، تولید غذا، تولید چوب، تنوع حیات وحش، جابجایی منابع، توان بالقوه انرژی، منابع تفریحی، محیط سالم، کیفیت افزوده زندگی، ارزش افزوده اقتصادی، توان اشتغال و . . . منظرها همچنین می‌توانند از مردم و ساختمانها محافظت کنند. تعدیل اقلیم و سرپناه، جذب آلودگی، جلوگیری از سیل، ایمنی، نگهداری از سیمای تاریخی و طبیعیت، غربال عناصر غیرمطلوب، تدارک چارچوبی برای ابتکار عملهای برنامه‌ریزی و اقتصادی. بطور معمول منظرها با کیفیتهای بصری و زیباشناختی شان در ذهن تداعی می‌شوند اما به ندرت کیفیتهای دیگر آنها همچون حال و هوا و ویژگی، جذابیت حسی، تداعی فرهنگی، تحریک قوای ذهنی، واکنش غریزی در ذهن تداعی می‌شوند. اجزای تشکیل دهنده منظرهای جذاب، نشانهای فرهنگی را در درون منظرهای تولیدی و منظرهای محافظ جدید بدست می‌دهند. اینها کانون اجتماعات در درون این شبکه منظر بوم شناختی هستند. رویکرد ما در طراحی منظر عبارت است از شناسایی موضوعات کلیدی مهندسی و محیطی که باید در مراحل بحرانی اولیه تجزیه و تحلیل شوند، تا بتوانیم در مورد فر کلی پروژهه پیشنهادی تصمیم‌گیری کنیم. منظرهای آینده را تنها براساس ارزش سیاسی، بصری، یا حتی پولی شان نخواهند سنجید. این منظرها براساس پتانسیل بوم شناختی ذاتی و پایداری جریانهای انرژی موجود در هر سایت، محدوده یا بوم شناخت معین سنجیده خواهند شد. فضاهای باز شهری و همگانی به عنوان عرصه‌های اصلی استفاده کنندگان عام در حوزه معماری منظر قرار دارند. تأمین خلوت و کنترل قلمرو مکانی در طراحی محیط، اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا بعضی از نیازهای اساسی انسان از قبیل هویت و انگیزش و امنیت از این طریق ارضاء‌پذیر هستند. هویت که در مدل مارلو مترادف نیاز به احساس تعلق و عزت نفس و خودشکوفایی در نظر گرفته شده، عامل ایجاد شناسه برای فرد و تعیین نقش او در جامعه است. در رابطه انسان و محیط، متغیرهای شخصیتی و اجتماعی و فرهنگی نیز نقش مهمی دارند که باید به درستی شناخته تحلیل و درک شوند