مقدمه
اکسیژن درمانی در بسیاری از بخشهای درمانی رایج می باشد ، در جائی که شواهد و یا احتمالی دال بر کاهش اکسیژن رسانی از میزان طبیعی وجود داشته باشد .
اکسیژن درمانی جزء اساسی درمان برای بیماران نوع 1 نارسایی تنفسی است و شاید در درمان نارسایی تنفسی نوع 2 نیز استفاده گردد . نارسایی تنفسی نوع 1 ، کاهش اکسیژن در اثر نارسایی تنفسی است که در آن میزان دی اکسید کربن در خون شریان طبیعی و یا پائین است . نارسایی تنفسی نوع 2 ، نارسایی تهویه ای همراه با علائمی از بالا رفتن دی اکسیدکربن بخاطر کاهش تهویه نایژکی است . کاهش اکسیژن نیز ممکن است همزمان وجود داشته باشد . اکسیژن درمانی با افزایش غلظت اکسیژن دمی باعث جلوگیری از کاهش اکسیژن بافتی می شود که خود می تواند باعث اختلال در عملکرد سلولی شود . هر چند حمل و نقل اکسیژن بافتی تنها وابسته به اکسیژن دمی نیست بلکه بستگی به غلظت هموگلوبین و توانایی آن برای اشباع شدن با اکسیژن و نیز برون ده قلب و توانایی آن برای رساندن اکسیژن به سلولها دارد .
دادن اکسیژن با فشار بیشتر از اتمسفر که می توان از هایپوکسی جلو گیری کرد
اکسیژن تراپی به عنوان روشی از مراقبت های تنفسی که به هنگام وجود مشکل تنفسی ارائه می گردد. در این روش جریان اکسیژن با غلظت بالاتر از حد معمول به اندام های حیاتی مددجو رسانده می شود.
هدف از اکسیژن تراپی کاهش کار تنفس و برداشتن فشار از روی میو کارد است
اکسیژن نوعی دارو است هدف از استفاده آن رساندن pao2 به 60-80 میلی متر جیوه می باشد در موقع تجویز بیمار را از نظر نیاز بررسی می کنیم بیماری نیاز به اکسیژن تراپی دارد که دچار اورژانس های تنفسی یا قلبی باشد یا افزایش عمل متابولیسم داشته باشد که افزایش متابولیسم در زمان وارد شدن تروما زخم ها و یا تب بالا دیده می شود
علائم کمبود اکسیژن شامل :اختلالات ذهنی واختلال سطح هوشیاری-رنگ غیر طبیعی پوست و مخاط- تعریق -تاکی کاردی و تاکی پنه -تغییر در فشار خون
موارد مصرف اکسیژن درمانی
استفاده از اکسیژن پرفشار سابقه‌ای طولانی دارد که در درمان آمبولی هوا به کار گرفته می‌شد. آمبولی هوا شرایطی است که معمولا غواصانی که به اعماق آب می‌روند و سپس با سرعت زیاد به سطح آب بازمی‌گردند، دچار آن می‌شوند. در این حالت، به علت پیدایش حباب‌های کوچک هوا در جریان خون، خون به اعضای حیاتی بدن نمی‌رسد و سبب مرگ فرد می شود. اکسیژن پرفشار می‌تواند اندازه این حباب ها را کوچک کند و در نتیجه جریان خون به شرایط عادی باز گردد.
سایر استفاده‌های این روش شامل موارد زیر است:
به عنوان پادزهر در مسمومیت با گاز های سمی به ویژه گاز مونواکسید کربن
ضدعفونی‌کننده به ویژه در برابر میکروب‌های بی‌هوازی (میکروب‌هایی که در برابر اکسیژن توان مقاومت ندارند)
کاهش تورم و تجمع مایعات در بافت‌های بدن که در بهبود سوختگی‌ها کمک می کند
بهبود هیپوکسمی (کاهش فشار اکسیژن خون سرخرگی)
تغییر در تعداد یا الگوی تنفس ممکن است به علت هیپوکسمی باشد. علائم هیپوکسی شامل: پرخاشگری، عدم هوشیاری، گیجی، خواب آلودگی، کما، تنگی نفس، افزایش فشار خون، بی نظمی ضربان قلب و تعریق شدید می باشد
هیپوکسی در صورت شدید بودن می تواند زندگی فرد رابه مخاطره بیاندازد. با پیشرفت سریع هیپوکسی، تغییراتی در سیستم عصبی مرکزی ایجاد می شود. بیمار دچار ناهماهنگی حرکات و اختلال هوشیاری می شود.
در هیپوکسی مزمن (مانند آن چه که در بیماری های انسداد مزمن ریه دیده می شود) ممکن است خستگی، خواب آلودگی، بی تفاوتی، بی توجهی و تأخیر در واکنش ها به وجود آید.
اکسیژن درمانی کوتاه مدت می تواند برای گروه کوچکی از بیماران مبتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی مفید باشد.
موارد احتیاط در اکسیژن درمانی
بیمارانی که سابقه تشنج داشته‌اند یا دچار تشنج می‌شوند و بیماران مبتلا به آمفیزم (نوعی بیماری ریوی ناشی از تجمع هوا در ریه‌ها که در بیشتر موارد، ناشی از مصرف سیگار است) نباید از این روش استفاده کنند.
همچنین سابقه تجمع مایع در سینوس‌ها، گوش و سایر حفرات بدن، سابقه جراحی‌های چشمی یا داشتن بیماری‌های چشم، استفاده از داروهای شیمی‌درمانی و داروی دی‌سولفیرام (در درمان الکلسیم کاربرد دارد) هم از دیگر موارد منع استفاده از این روش هستند.
در ضمن خانم‌ها بهتر است در دوران بارداری از این روش استفاده نکنند.
همانند سایر داروها، پرستار اکسیژن را با احتیاط تجویز نموده و به دقت اثرات آن را روی بیمار ارزیابی می کند. اکسیژن نیز یک دارو است و فقط باید توسط پزشک تجویز شود.
بیماران مبتلا به اختلالات تنفسی، اکسیژن را فقط به منظور افزایش فشار اکسیژن خون شریانی تا بازگشت آن به حد طبیعی دریافت می کنند.
افزایش اکسیژن هوای دم، به میزان اکسیژن گلبول های قرمز خون یا پلاسما نمی افزاید. در عوض مقادیر افزایش یافته ی اکسیژن، ممکن است اثرات سمی روی ریه ها و سیستم عصبی مرکزی بگذارد یا سیستم تهویه بدن را تضعیف کند.
هنگام تجویز اکسیژن، بیمار باید از نظر نشانه های عدم کفایت در اکسیژناسیون مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین پرستار مرتبا بیمار را از نظر علایم گیجی، بی قراری، خواب آلودگی، تعریق، رنگ پریدگی، بی نظمی ضربان قلب و افزایش فشار خون بررسی می کند.
عوارض اکسیژن تراپی
1- کاهش تهویه ناشی از تجویز اکسیژن : بطور طبیعی تحریک مراکز اولیه تنفسی در بصل النخاع و پنس بوسیله افزایش کم CO2 و تحریک مراکز ثانویه تنفسی در کاروتیه و قوس آئورت با کاهش فشار اکسیژن خون کمتر از 60mmHg انجام می گردد.مددجویان مبتلا به اختلالات عملکردی مزمن ریوی دچار احتباس CO2 می باشند و این مسئله در طولانی مدت باعث می شود که حساسیت بصل النخاع نسبت به افزایش CO2 کاهش یافته و تحریک تنفسی فقط با کاهش فشار اکسیژن صورت می گیرد.بنابراین مصرف اکسیژن با مقادیر بالا در این بیماران باعث حذف این محرک تنفسی می شود و در نتیجه با افزایش PaCO2 و اسیدوز تنفسی مددجو دچار آپنه می گردد.کنترل پی در پی و منظم ABG می تواند پرستار را از افزایش PaCO2 آگاه کرده تا اقدامات لازم صورت پذیرد.
2- مسمومیت با اکسیژن: شرایطی است پیشرونده که باعث نارسایی قلبی در مددجویی که اکسیژن با غلظت بالا را در زمان طولانی مصرف کرده می گردد.غلظت بالای اکسیژن را می توان بصورت FiO2 دریافتی 100% بیش از 6 ساعت، 80% بیش از 24 ساعت و 60% بیش از 36 ساعت تعریف کرد.نشانه های اولیه مسمومیت با اکسیژن شامل التهاب خفیف تراشه و برونش که با احساس ناراحتی در پشت استرنوم ، احتقان بینی، درد هنگام عمل دم و سرفه می باشد.حفظ PaCO2 بین 60- 90 mmHg در بیماری که اکسیژن می گیرد ایده آل است.