حج امانتى الهى و چهارمین رکن اسلام است، سه رکن پیش از آن عبارتند از «نماز»، «زکات»، و «روزه». در اهمیت حج همین بس که در روایت آمده است: «اگر مسلمانى مستطیع شود و به مکه نرود و بمیرد، شایسته نام مسلمانى نیست و یهودى یا نصرانى از دنیا خواهد رفت.»
شبه جزیره عربستان
عربستان سعودى دو میلیون و دویست و چهل هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن حدود 13 میلیون نفر است. این کشور در جنوب غربى آسیا واقع شده و از شمال به کشور اردن هاشمى، عراق و کویت و از شرق به خلیج فارس و شیخ نشینهاى جنوبى آن و دریاى عمان، و از جنوب به جمهورى یمن و از مغرب به دریاى سرخ محدود است. پادشاهى در عربستان موروثى است و شخص پادشاه بر وزیران ریاست دارد. پایتخت عربستان ریاض است و مراکز دینى این کشور دو شهر مکه و مدینهاند. ساکنان عربستان مسلمانند اما در فروع، پیرو مذهب احمد بن محمد بن حنبل (م - 242) و در اصول اعتقاد، پیرو مکتب ابوالحسن اشعرى (م - 330) مىباشند. گروهى از آنان پیروان محمد بن عبدالوهاباند. وى در شهر «عُیَیْنه» از بلاد نجد متولد شد. فقه حنبلى را از پدر خویش آموخت و سرانجام بر اثر خواندن کتابهاى ابن تیمیه (661 - 728) و شاگرد او ابن قیم (691 - 751) روش آنان را پذیرفت. این دو در اصطلاح، معروف به ظاهرى هستند؛ یعنى بر ظاهر معناى قرآن و احادیث اعتماد مىکنند. محمد بن سعود سر سلسله خاندان سعودى، که در دهکده درعیه (نزدیک ریاض فعلى) اقامه داشت، به وى گروید و پس از او نیز پادشاهان دیگر از وى پیروى کردند. محمد بن عبدالوهاب و گرویدگان به وى، ساختن قبر و هر گونه نما روى قبرها را بدعت و کفر مىدانند و بدین جهت آثار قبرهایى را که در «بقیع»، «اُحُد»، «مکه» و دیگر جاها بود ویران کرده، قبرها را با زمین هموار ساختند. در عربستان سعودى پیروان دیگر مذاهب اسلامى نیز وجود دارند؛ و از جمله در مدینه، مکه و قطیف، اقلیت شیعه زندگى مىکنند.
مکه
مکه ام القرى و مرکز ظهور دین اسلام است و گذشته از شرافت و قداستى که از آغاز خلقت و به خصوص از زمان حضرت ابراهیمعلیه السلام داشت، نخستین آیههاى قرآن کریم نیز در آنجا بر رسول خداصلى الله علیه وآله فرود آمد. و نیز آنجا زادگاه آن حضرت و امیر مؤمنانعلیه السلام و فاطمه زهراعلیها السلام است. مکه در ارتفاع 330 متر از سطح دریا قرار دارد و رشته کوههاى متعددى آن را فرا گرفته است. فاصله مکه تا بندر جده حدود هشتاد کیلومتر و درجه حرارت آن در زمستان و تابستان میان 18 تا 47 درجه بالاى صفر متغیر است. هر چند این شهر از هزاران سال پیش به قداست معروف بوده اما سراسر این تاریخ جز آغاز و آخر آن به درستى روشن نیست. به فرموده قرآن کریم، نخستین کس ابراهیم بود که خانواده خود را در این سرزمین بى آب و علف جاى داد تا این که در دورههاى پس از آن، گروهى به نام «عمالیق» بر آن مسلط شدند. در سده چهارم میلادى بر اثر به هم خوردن اوضاع اجتماعى و اقتصادى جنوب عربستان، دستههایى از مردم جنوب به دیگر نقاط شبه جزیره مهاجرت کردند. تیرهاى که به نام «جُرْهم» معروف بودند در مکه ساکن شدند و کار اداره شهر را به عهده گرفتند. پس از آنان تیره «خزاعه» بر آنجا سلطه یافتند و در آغاز سده ششم میلادى قصى فرزند کلاب، جدّ اعلاى رسول خداصلى الله علیه وآله قریش را، که در بیابانها و درههاى بیرون مکه مىزیستند، به شهر آورد و ریاست مکه را در دست گرفت و «دار الندوه» را تأسیس کرد. دار الندوه نخستین و تنها مجلس مشاوره در سراسر عربستان بود. این مجلس سپس منزلگاه خلفا و امرا گردید، سپس اندک اندک بناى آن رو به ویرانى نهاد و سرانجام جزو مسجد گردید و امروزه هیچ نشانى از آن نمانده است.
مسجد الحرام
نام مسجدى است که گرداگرد کعبه قرار دارد و قدیمىترین و معروفترین مسجد در تاریخ اسلام به شمار مىرود. تاریخ نشان مىدهد که تا پس از رحلت رسول گرامی صلى الله علیه وآله مردم خانههاى خود را نزدیک به خانه کعبه مىساختند، سپس در دوران خلفا از آن جلوگیرى کرده و به تدریج بر مساحت مسجد افزودند؛ به شکلى که هم اکنون حدود یکصد و هشتاد هزار متر مربع مساحت دارد. شصت و دو در بزرگ و کوچک براى آن ساختهاند؛ سه در اصلى و بزرگ آن به نامهاى «باب العمره»، «باب السلام» و «باب ملک عبد العزیز» معروف است و بر هر یک دو مناره به ارتفاع 92 متر با قاعدهاى به ابعاد 7 * 7 متر قرار دارد و بر تارک هر مناره، هلالى به ارتفاع 6/5 متر از برنز طلاکارى است. هفتمین مناره مسجد بر در «باب الصفا» است. دو مناره بزرگ نیز که هر یک به ارتفاع 89 متر است در ضلع غربى مسجد، در توسعه اخیر بنا گردیده است که بدین ترتیب تعداد آنها به نُه عدد رسیده است. مسجد با وسعت فعلى گنجایش حدود 820 هزار نمازگزار را دارد.
خانه کعبه
کعبه ساختمان چهار گوشه مسقفى است در داخل مسجد الحرام که نماى ظاهرى آن را سنگهاى مایل به رنگ خاکسترى تشکیل مىدهد و در تمام مدت سال، با پردهاى سیاه که حاشیه فوقانى آن با نخهاى طلایى قلاب دوزى شده، پوشیده است. بلندى خانه کعبه تقریباً 15 متر است. طول ضلع درِ کعبه، یعنى از رکن اسود تا رکن عراقى 68/11 متر طول رکن عراقى تا شامى؛ طرفى که حجر اسماعیل در آن قرار دارد 9 متر و 90 سانتى متر طول رکن شامى تا رکن یمانى 04/12 متر و طول رکن یمانى تا رکن اسود 18/10 متر است. درِ خانه بر ضلع شرقى قرار دارد و بلندى آن از زمین دو متر است. و در تمام سال، جز هنگامى که بخواهند داخل خانه را شستشو کنند، و یا میهمانى بلند پایه از کشورهاى اسلامى داشته باشند بسته است.