نمازگزار باید قبل از انجام نماز، وضو گرفته و خود را براى انجام این عبادت بزرگ آماده کند.
در برخى از موارد هم باید «غُسل» کند، یعنى؛ تمام بدن را بشوید و هرگاه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند، باید به جاى آن عملِ دیگرى به نام «تیمّم» انجام دهد که در این درس و درسهاى آینده با احکام هریک آشنا خواهید شد.
چگونگى وضو
در وضو باید ابتدا صورت را بشوید و سپس دست راست و بعد از آن دست چپ را، بعد از شستن این اعضا باید با رطوبتى که از شستن دست بر کف آن است سر را مسح کند یعنى دست را بر آن بکشد و سپس پاى راست و در آخر پاى چپ را مسح کند، اکنون براى آشنایى بیشتر با اعمال وضو به نمودار توجه کنید:
ازجائى که موىسر روییده تاآخرچانه(طول)
کارهاى وضو(١)
١ شستن
١ صورت و ازپهنا فاصله بین شست و انگشت
میانه که بر صورت قرار گیرد (عرض).
٢ دستراست از آرنج تا نوک انگشتان.
٣ دست چپ از آرنج تا نوک انگشتان.
٢ مسح
١ سر : قسمت جلوى آن که بالاى پیشانى است.
٢ پاى راست : روى پا از نوک انگشت تا بر آمدگى.(٢)
٣ پاى چپ : روى پا از نوک انگشت تا بر آمدگى.(٢)
توضیح اعمال وضو
شستن
١ مقدار واجب در شستن صورت و دستها، همان است که گذشت، ولى براى آنکه یقین کند مقدار واجب را شسته، باید کمى اطراف آن را هم بشوید.(٣)
١ تحریرالوسیله ج ١ص٢١، م ١ .
٢ آیه الله خامنهاى: از سر انگشتان پا تا مفصل ساق پا(منتخبى از استفتائات، س ١٣).
٣ تحریرالوسیله ج ١ص٢١، م ١ و ٢ .
٢ بنا بر احتیاط واجب، باید صورت و دستها را از بالا به پائین شست و اگر از پائین به بالا بشوید وضو باطل است.(١)
٣ اگر صورت یا دست کسى، کوچکتر از معمول مردم باشد، یا بر پیشانى او مو روییده و یا جلو سر او مو ندارد، باید همان مقدارى که مردمان معمولى مىشویند، بشوید.(٢)
٤ اگر صورت و دست کسى هر دو برخلاف معمول باشد ولى متناسب با هم است، لازم نیست ملاحظه معمول را بنماید بلکه باید همانگونه که در اعمال وضو بیان شد، وضو بگیرد.(٣)
٥ اگر پوست صورت از لاى موها (ریش ابرو) پیدا باشد، باید آب را به پوست برساند و اگر پیدا نباشد، شستن مو کافى است و رساندن آب به زیر مو لازم نیست.(٤)
٦ اگر شک کند، که پوست صورت از لاى مو پیداست یا نه؟ بنابر احتیاط واجب باید مو را بشوید و آب را به پوست هم برساند.(٥)
٧ شستن داخل بینى و دهان و مقدارى از لب و چشم که هنگام بستن، دیده نمىشود واجب نیست، ولى براى آنکه یقین کند از جاهایى که باید شسته شود، چیزى باقى نمانده، واجب است مقدارى از آنها را هم بشوید.(٦)
١ توضیحالمسائل م ٢٤٣.
٢ توضیح المسائل، م ٢٣٨.
٣ همان.
٤ توضیح المسائل، م ٢٤٠.
٥ توضیح المسائل، م ٢٤١.
٦ توضیح المسائل، م ٢٤٢.
٨ پوست یا گوشتى که از اعضاء وضو بریده شده اگر کاملاً قطع شده باشد، باید زیر آن (جاى آن) شسته شود و در صورتى که به عضو متصل است باید آنهم شسته شود و هر مقدار از جاى آن که ظاهر شده، بشوید.(١)
٩ تاولهایى که مثلاً بر اثر سوختگى بر پوست ظاهر شده، تا زمانى که باقى است، شستن ظاهر (روى) آن کافى است، هرچند پوسته آن سوراخ شده باشد و چنانچه قسمتى از آن کنده شده، شستن همان مقدارى که از پوست ظاهر شده کافى است و کندن مابقى و یا رساندن آب به زیرآن لازم نیست ولى اگر به گونهاى است که پوست گاهى بر بدن مىچسبد و گاه جدا مىشود باید زیر آن هم شسته شود.(٢)
١٠ پوستهاى که در حال بهبودى زخم روى آن بسته شده و مانند پوست بدن مىباشد، کندن آن لازم نیست و شستن ظاهر آن کافى است. هر چند کندن آن راحت باشد، امّا دوایى که بر زخم خشکیده است اگر برداشتن آن راحت است باید بردارد و اگر برداشتن آن ممکن نیست حکم جبیره را دارد که به تفصیل در احکام وضوى جبیرهاى خواهد آمد.(٣)
١١ تکرار در شستن اعضاى وضو
بار اوّل: واجب
بار دوّم: جایز
بار سوّم: بدعت و حرام(٤)
١ العروه الوثقى، ج ١، ص ٢٠٥، م ١٤.
٢ العروه الوثقى، ج ١، ص ٢٠٦، م ١٦.
٣ همان، م ١٧.
٤ آیه الله خامنهاى: شستن صورت و دستها بار اول واجب است و بار دوم جائز و بیش از آن غیر مشروع است. تعیینکننده بار اول یا دوم یا بیشتر، قصد وضوگیرنده است. یعنى مىتواند به قصد بار اول شستن، چند مرتبه آب به روى صورت بریزد.
١٢ سه بار شستن اعضاى وضو (به نیت وضو) علاوه بر آنکه بدعت و حرام است، گاهى اوقات موجب بطلان وضو هم مىباشد، و آن در صورتى است که آب مسح، از آب شستن سوّم باشد، چون مسح باید با آب وضو انجام شود.(١)
مسح
مسح سر
١ جاى مسح: یک قسمت از چهار قسمت سر که بالاى پیشانى است (بالاى سر).
٢ مقدار واجب مسح: هر قدر باشد کافى است (به مقدارى که اگر کسى ببیند بگوید مسح کرد).
٣ مقدار مستحب آن: به پهناى سه انگشت بسته و طول یک انگشت.
٤ مسح با دست چپ: جایز است.(٢)
٥ لازم نیست مسح برپوست سرباشد، بلکه بر موى جلوى سرهم صحیح است، مگر موى سربه قدرى بلند باشد که هنگام شانه زدن، به صورتش بریزد، که باید، پوست سر یا قسمت پائین (بیخ) مو را مسح نماید.
١ همان، ص ٢١٧، م ٢٣ و استفتاآت، ج ١، ص ٣٤.
٢ آیه الله خامنه ای: مسح سر و پاها باید با رطوبتى که از آب وضو در دستها مانده، کشیده شود. و احتیاط آن است که مسح سر با دست راست کشیده شود. ولى کشیدن مسح از بالا به پائین لازم نیست.
٦ مسح بر موى جاهاى دیگر سر صحیح نیست، هر چند بر محل مسح جمع شده باشد(١).(٢)
مسح پا
١ جاى مسح: روى پا است.
٢ مقدار واجب مسح: طول؛ از سرانگشت تا بر آمدگى روى پا(٣). عرض؛ هر اندازه باشد کافى است هر چند به قدر یک انگشت باشد.
٣ مقدار مستحب مسح: همه روى پا.
٤ پاى راست را باید قبل از پاى چپ مسح کند، ولى لازم نیست پاى راست را با دست راست و پاى چپ را با دست چپ مسح کند.(٤)
مسائل مشترک مسح سر و پ
١ در مسح باید دست را بر سر و پاها بکشد و اگر دست را نگه دارد، و سر یا پا را به آن بکشد وضو باطل است، ولى اگر موقعى که دست را مىکشد سر یا پا مختصرى حرکت کند اشکال ندارد.(٥)
٢ اگر براى مسح رطوبتى در کف دست نمانده باشد، نمىتواند دست را با آب خارج تر کند بلکه باید از اعضاء دیگرِ وضو رطوبت بگیرد و با آن مسح کند.(٦)
١ توضیحالمسائل م ٢٤٩ و ٢٥٠ و ٢٥١ و ٢٥٧ و تحریرالوسیله ج ١ص٢٣، م ١٤ .
٢- آیه اللّه خامنهاى: مسح بر موى مصنوعى اگر برداشتن آن غیرممکن است اشکال ندارد. (اجوبه الاستفائات، ج ١، ص ٣٥، س ١٠٥ و ص ٤١، س ١٣١)
٣- آیه الله خامنهاى: از سر انگشتان پا تا مفصل ساق پا مسح کند.(منتخبى از استفتائات، س ١٣)
٤ توضیحالمسائل م ٢٥٢ و ٢٥٣ و العروه الوثقى ج ١ص٢٠٩ .
٥ توضیحالمسائل . م ٢٥٥ .
٦ توضیحالمسائل م ٢٥٧ .
٣ رطوبت دست باید بقدرى باشد که بر سر و پا اثر بگذارد.(١)
٤ محل مسح (سر و روى پاها) باید خشک باشد، بنابراین اگر جاى مسح تر باشد، باید آن را خشک کرد ولى اگر رطوبت آن بقدرى کم باشد که مانع از تأثیر رطوبت دست، بر آن نباشد مانع ندارد.(٢)
٥ بین دست و سر یا پاها باید چیزى مانند چادر و کلاه، یا جوراب و کفش فاصله نباشد. هر چند بسیار رقیق و نازک باشد و رطوبت به پوست برسد (مگر در حال ناچارى).(٣)
٦ محل مسح باید پاک باشد، پس اگر نجس است و نمىتواند آن را آب بکشد باید تیمم کند.(٤)
وضوى ارتماسى
١ وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو در آب فرو برد و یا آنها را در آب فرو برده و به قصد وضو بیرون آورد.(٥)
٢ چون در وضوى ارتماسى نیز بنابر احتیاط واجب، دست و صورت باید از بالا به پایین شسته شود، بنابر این وضوى ارتماسى به گونههاى زیر انجام مىشود:
الف: به قصد وضو صورت را از پیشانى در آب فرو برد و یا دست را به نیّت وضو از آرنج در آب فرو برد و تا موقعى که آنها را از آب بیرون مىآورد و ریزش آب تمام مىشود به نیّت وضو باشد. [چون آبى که بر دست مىماند و در مسح بکار مىرود باید آب وضو باشد].
ب: بدون قصد وضو، صورت یا دست را در آب برد و به قصد وضو از آب بیرون آورد، که صورت را باید ابتدا از پیشانى بیرون آورد و دستها را از آرنج.(٦)
٣ اگر بعضى از اعضاى وضو را ارتماسى و بعضى را غیر ارتماسى انجام دهد اشکال ندارد.
[مراعات ترتیب در وضوى ارتماسى نیز لازم است، یعنى نمىتوان صورت و دستها را یکباره در آب برد، بلکه باید اوّل صورت و سپس دست راست و بعد از آن دست چپ شسته شود].
١ العروه الوثقى ج ١ص٢١٢، م ٢٦ .
٢ العروه الوثقى ج ١ص٢١٢، م ٢٦ .
٣ العروه الوثقى ج ١ص٢١٢، م ٢٧.
٤ توضیحالمسائل م ٢٦٠ .
٥ توضیح المسائل، م ٢٦١.
٦ توضیح المسائل، م ٢٦١ و ٢٦٢.
شرایط وضو
با شرائطى که خواهد آمد وضو صحیح است، و با از بین رفتن هر یک از آنها وضو باطل است.
شرایط وضو
١ شرایط آبوظرفوضو
١ آب وضو پاک باشد (نجس نباشد).
٢ آب وضو مباح باشد (غصبى نباشد).
٣ آب وضو مطلق باشد (مضاف نباشد).
٤ ظرف آب وضو مباح باشد.
٥ ظرف آب وضو طلا ونقره نباشد.