مقدمه :
امروزه صنعت بسته بندی به عنوان یکی از ابزارهای تبلیغی مورد توجه کارشناسان ارتباطات و تبلیغات قرار گرفته است . « بسته بندی » به عنوان یک رسانه می تواند مفاهیم ، اطلاعات و پیام های مختلف را منتقل نماید . نوع ، جنس ، رنگ ، حروف بکار رفته ، طرح و در نهایت شکل یک بسته بندی می تواند ابزاری بسیار مهم در تبلیغ باشد . از آنجایی که این موضوع کمتر در محافل علمی و صنفی داخلی مورد توجه قرار می گیرد .
بسته‌های فرآورده‌های مختلف در طی روز، در محیط به چشم ما می‌خورند، بسته‌های بهداشتی مواد غذایی و دارویی و نوشیدنی‌ها و هر چه فرآورده‌های طبیعی و صنعتی که بسته‌بندی می‌شوند ما را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند.
بسته‌بندی‌ها دارای خصوصیات متفاوتی هستند به همین دلیل صنعت بسته‌بندی را شاخه‌ای از علم اقتصاد و هنر می‌دانیم.
هماهنگی طرح بسته‌بندی با محتویات، نحوه نگهداری، نحوه حمل و نقل امری ضروریست. بسته نه تنها باید فرآورده را محفوظ نگه دارد، بلکه مصرف‌کننده را جلب می‌کند و اطلاعات لازم را باید به بیننده بدهد، در ضمن فرآورده داخل آن را باید به راحتی از درون آن خارج کرد و موقعی که خالی شد بتوان پوشش هر بسته را از بین برد.
علاوه بر مسایل ذکر شده زیبایی بسته باعث زیبایی و خوش‌آیندی محیط اطراف هم میشود. بسته‌ها سوای جلب خریدار، اطلاعات لازمی، هم بوسیله رنگ و عبارت و نشانه‌ها در اختیار مردم می‌گذارند.
بسته‌بندی یکی از حساس‌ترین طراحی‌های گرافیکی و کارهای چاپی است. زیرا برخلاف کارهای فرهنگی در تیراژ وسیع منتشر شده و با مخاطبان بسیار متنوع در ارتباط قرار می‌گیرد و سرنوشت محصول را دربازار رقم می‌زند. بنابراین سفارش‌دهنده، طراح و چاپکار سه طرف اصلی در تولید یک بسته هستند، طرفهای فرعی بسیاری نیز وجود دارد. بسته موفق علاوه بر سه پایه اصلی پایه چهارم هم دارد که سلیقه بازار و روان‌شناسی مخاطب از نظر رنگ، طرح، نام پیام ارزیابی می‌کند و سمت و سوی طراحی را تعیین می‌کند.
بسته‌بندی خوب یکی از عوامل فروش کالا است، بسته‌بندی رمز سلامت و ماندگاری کیفیت یک کالا از زمان تولید تا زمان رسیدن کالا به دست مشتریان است و در این سفر پرمخاطره‌ای که کالا در پیش دارد این بسته‌بندی است که سپر بلای محصول تولیدشده‌ای که با زحمت و مشقت بسیار بدست می‌آید می‌باشد.
تاریخچه :
در روزگاران نخستین ، غذا به محض پیدا شدن مصرف می شد . خانواده ها و روستاها خودکفا بودند . آن ها هر چه را احتیاج داشتند می ساختند یا به دست میآوردند . مانند وسایلی که از تراشیدن چوب ، علف های بافته شده و اندام حیوانات بدست می آمدند . پارچه های بدست آمده از پوست حیوانات به عنوان لباس و پوشاک انسان های نخستین استفاده می شدند . الیاف با تاب دادن یا بافتن تبدیل به نمو شدند . این پارچه ها به صورت پوشش هایی برای محصولات یا به صورت کیف در آمدند . از طریق بافتن ، علف ها و گیاهان به صورت سبدهایی برای ذخیره مازاد غذا ساخته شدند . به شیوه مقداری از غذا را می شد برای بعد ذخیره کرد و زمان کمتری را برای جستجو و جمع آوری غذا صرف کرد . با کشف سنگ های معدن ، مواد مرکب ، آهن و سفالینه ها ساخته شدند و اشکال دیگری از بسته بندی را بوجود آوردند : در ادامه مروری مختصر از مهمترین پیشرفت ها در زمینه بندی ارایه می شود .
کاغذ و محصولات کاغذی : کاغذ احتمالاً قدیمی ترین شکل آنچه که امروز « بسته بندی قابل انعطاف » نامیده میشود ، است . چینی ها در نخستین یا دومین قرن پیش از میلاد ، صفحات ورقه شده چوب تنه درخت را تبدیل به محصولی برای بسته بندی غذا می کردند . در طول 1500 سال بعد از آن تکنیک کاغذ سازی پیشرفت کرد و تا خاور میانه ، اروپا و سرانجام به سال 1310 میلادی در انگلستان گسترش یافت . دست آخر ، این تکنیک در سال 1690 به Germantown در ایلات پنسیلوانیای امریکا رسید . اما کاغذهای اولیه قدری با کاغذهای امروزی تفاوت داشتند . کاغذهای نخستین از فیبرهای بزرگ و سپس از کتان ساخته می شدند تا اینکه در سال 1867 کاغذ با خمیر کاغذ سازی ساخته شد . با اینکه بسته بندی های تجاری کاغذ ، نخست در بیستول انگلستان در سال 1844 ساخته شدند . فرانسیس ول Francis Wolle ماشین پاکت سازی را در سال 1852 در ایالات متحده اختراع کرد . پیشرفت های دیگر از سال 1870 تا 1880 شاملتولید بسته های کاغذی چسبیده و نمونه های جادارتر و محکم تر بود . در سال 1905 ماشینی برای تولید انبوه بسته های کاغذی اختراع شد . با پیشرفت های بسته کاغذی چسبیده ، بسته های گرانتر کتانی نیز وارد بازار شدند و در سال 1925 یک بسته کاغذی چند جداره برای تامین فضای بیشتر بوجود آمد . اولین مقوای تجاری در انگلستان به سال 1817 تولید شد . بیشتر از دویست سال بعد از اختراع مقوا توسط چینی ها ، کاغذ چین دار در سال 1850 تا 1860 ظاهر شد . کار تنهای روکش شده با کاغذ چین دار در حدود سال 1900 جایگزین صندوقچه ها و بسته های چوبی ، دست ساز در تجارت و حمل و نقل شدند . مانند بسیاری اختراعات دیگر ، تولید کارتن نیز یک حادثه بود . روبرت گایر (Robert Gair) یک پاکت ساز در بروکلین بود . وقتی که او در حال تولید نوعی بسته تجاری بود ، خط کش فلزی که وظیفه تاکردن پاکت ها را به عهده داشت ،جابجا شد و پاکت را برید . «گایر » نتیجه گرفت که بریدن و تاکردن کاغذ دارای فوایدی است . این حادثه در دهه 1870 اتفاق افتاد و اولین کارتن دست ساز که امروزه به آن « بسته بندی نیمه انعطاف پذیر » می گویند ، بوجود آمد . توسعه استفاده از غلات خرد شده ، تولید و استفاده از کارتن ها را افزایش داد . برادران Kellogg اولین کسانی بودند که از کارتن های غله استفاده کردند . بعدها این طرح به تولید انبوه رسید و وارد بازار شد . امروزه برای حفاظت از غلات و دیگر محصولات داخل کارتن ها اسم کارخانه و دیگر مشخصات حک شده و از پوشش های پلاستیکی استفاده می شود . کاغذ و بسته بندی با آن تا قرن بیستم محبوبیت خود را حفظ کرد . سپس با آمدن پلاستیک به عنوان فاکتور مهم در بسته بندی (اواخر دهه 1970 تا اوایل دهه 1980) استفاده از کاغذ و مشتقات آن محو و کم رنگ شد . اخیرا این رویه به خاطر مسوولیت طراحان در قبال محیط زیست متوقف شده است .
تقریبا هر چه امروزه خریداری می‌کنیم در انواع بسته‌بندی‌ها به ما فروخته میشود . بسته‌های کاغذی، مقوایی، پلاستیکی و شیشه‌ای و ... برای نخستین بار کاغذ‌سازان آلمانی بودند که در سال 1550 از کاغذهای نامرغوب برای بسته‌بندی کاغذهای مرغوبی که تولید می‌کردند استفاده می‌شد. آنها بر روی این کاغذهای نامرغوب که دور کاغذهای مرغوب می‌پیچیدند نوعی آرم هم به چاپ می‌رساندند و در همین دوران بود که برچسب منقوش هم روانه بازار شد.
بسته‌بندی قدمتی به بلندی طول تاریخ بشریت دارد اما امروزه اکثر محققان که پایه‌گذاری صنعت بسته‌بندی را به سال 1804 میلادی باز می‌گردانند زمانی که «آپرت فرانسوی» توانست هنر نگهداری موادغذایی در شیشه را ابداع کند و از آن زمان ما شاهد شکوفایی روزافزون این صنعت هستیم.
چند تعریف واژه بسته‌بندی:
«بسته بندی شناسنامه کالاست» . بسته‌بندی در لغت بمعنای عمل بستن چیزی، بستن چیزهایی در جعبه یا قوطی یا لفافه به کار می‌رود[1].
در استاندارد بریتانیا واژه بسته‌بندی به عنوان هنر یا عملیات مورد استفاده در آماده‌سازی کالا، حمل و نگهداری و یا تحویل به مشتری تعریف شده است.
بسته‌بندی عاملی است که مقدار شخصی از یک کالا را در بر می‌گیرد. یک بسته نشان‌دهنده خصوصیات و ویژگیهای کالای درون خود می‌باشد که عبارتند از معرفی نام، خواص فیزیکی، شیمیایی و ذکر تاریخ، قیمت و طریقه و نگهداری و محافظت آن کالا تا زمانی که به دست مصرف‌کننده برسد[2].
یک بسته‌بندی مطلوب می‌تواند موجب محافظت از کالا در مقابل فشار ضربه و لرزشهای احتمالی و نیز کمک در حمل و نقل و انبارداری و توزیع کالا تا رسیدن به دست مصرف‌کننده شود.
فن‌آوری و هنر ساخت لفاف و جعبه و ... به منظور حمل و نقل و نگهداری و یا فروش محصولات را می‌توان به گونه‌ای تعریف بسته‌بندی دانست.