موسیقی ایران:
نقوش و حجاری ها و نگارگری های به جای مانده از دوران باستان تا زمان اسلام نشان دهنده علاقه و ذوق ایرانیان به هنر موسیقی می باشد. در دوران پس از اسلام موسیقی به دلیل مخالف ها، شکوفایی دوران پیشین خود را از دست داد. ولی به هر حال به حیات خود ادامه داد. این استمرار را می توان در زمان صفویه در بنای کاخ چهلستون و اتاق موسیقی کاخ عالی قاپو مشاهده کرد.
موسیقی ملی ایران، مجموعه ای است از نواها و آهنگ هایی که در طول قرن ها، در این سرزمین به وجود آمده و پا به پای سایر مظاهر زندگی مردم ایران تحول وتکامل یافته، و بازتابی از خصوصیات اخلاقی، وقایع سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی ملتی است که تاریخش به زمان های بسیار دور می رسد. ظرافت و حالت تعمق ویژه موسیقی ایرانی انسان را به تفکر و تعقل و رسیدن به جهانی غیر مادی رهنمون می سازد.
موسیقی ملی ایران، که مبنا و سابقه ای بسیار کهن دارد، شامل شاخه های مختلفی به شرح زیر است:
1 - قبل از اسلام: موسیقی های اقوام کهن ایران شامل : بختیاری، کردی، لری و .....
2 - بعد از اسلام:
الف - موسیقی مقامی ( حماسی، تعزیه، عزا )
ب - ردیفی ( دستگاه های موسیقی سنتی )
در دوره حاضر این تقسیم بندی به شرح زیر است:
1 - قبل از اسلام
2 - بعد از اسلام
3 - موسیقی های محلی ایران و نغمه های سنتی ( ملودی های دو گروه قبل ) و تنظیم و تهیه کلاسیک آنها.
طبق روش طبقه بندی جدید در آواز و مقامات، که از حدود صد سال پیش برقرار شده، آواز و موسیقی سنتی ایران را در دوازده مجموعه قرار داده اند.
از دوازده مجموعه تقسیم بندی شده، هفت مجموعه که وسعت و استقلال بیشتری داشته اند، دستگاه نامیده شده و پنج مجموعه دیگر را که مستقل نبوده و از دستگاههای مزبور منشعب شده اند، آواز نامیده اند.
بنا براین موسیقی سنتی امروز ایران، که باقی مانده مقامات دوازده گانه قدیم است، قبلا مفصل تر بوده و امروز جزئی از آن در دسترس است.
بر هفت دستگاه اصلی و پنج آواز، تعدادی گوشه استواری و الگوی نوازندگان و خوانندگان امروزی است.
شمار این گوشه ها را 228 ذکر کرده اند، ردیف های مختلف و مشهور استادان موسیقی سنتی صد ساله اخیر مانند آقا حسینقلی، میرزا عبدالله، درویش خان و صبا نیز از همین نظم پیروی می کند.
اسامی دستگاه ها و آوازها در موسیقی سنتی ایران
نام هفت دستگاه اصلی عبارت است از شور، ماهور، همایون، سه گاه، چهارگاه، نوا و راست پنجگاه؛ نام پنج آواز بدین شرح است: اصفهان، ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی.
اجزای دستگاه و آواز
برای اجرای یک دستگاه با یک آواز ترتیبی را باید رعایت کرد که معمولا این چنین است:
درآمد، آواز، تصنیف و رنگ، از زمان مرحوم درویش خان و به ابتکاری وی پیش درآمد و چهار مضراب نیز به این سلسله مراتب اضافه شده است.
ترانه های فولکوریک ایران
زنده یاد خالقی، در این باره چنین می نویسد:
یکی از منابع ذیقیمت موسیقی هر کشور آهنگ ها و نغمات و ترانه هایی است که در نقاط مختلف آن مملکت، خاصه در دهات، قصبات دور از شهر به وسیله مردم بومی و روستایی خوانده می شود و چون این نوع موسیقی کمتر تحت تاثیر افکار مردم شهر نشین واقع شده، طبیعی تر و به موسیقی حقیقی و اصیل و قدیمی آن کشور نزدیکتر است؛ جمع آوری آنها علاوه بر اینکه باعث حفظ و نگهداری آنها است، کمکی هم به تحقیق درباره مختصات آن مملکت می کند، و چگونگی و کیفیت آن را معلوم می نماید.