توماس جی واتسون» میگوید در سال ۱۹۱۴ که پدرم در شرکت آی.بی.ام استخدام شد، من متولد شدم بنابراین، من تا حدودی متعلق به آی.بی.ام هستم.
شرکت آی.بی.ام IBM)) در نوزدهم ژانویه ۱۹۹۳ مبلغ ۵/۴۶ میلیارد دلار را به عنوان زیان سه ماهه چهارم سال ۱۹۹۲ و مبلغ ۴/۹۷ میلیارد دلار (یعنی بزرگترین زیان در تاریخ شرکتهای آمریکایی )را به عنوان کسری درآمد اعلام کرد. در جریان اصلاح ساختار، اخراج ۴۲۹۰۰ نفر در سال ۱۹۹۲، و پیشبینی تعدیل ۲۵ هزار نفر نیز در برنامه سال ۱۹۹۳ منظور شد، که بااحتساب پنجمین تجدید ساختار شرکت از سال ۱۹۸۵، تعداد اخراجیها به ۱۰۰ هزار نفر بالغ گردید. قیمت سهام آی.بی.ام که در تابستان ۱۹۹۲ بالغ بر ۱۰۰ دلار بود، در پایینترین رکورد ۱۱ ساله به ۴۸ دلار کاهش یافت. آی.بی.ام که به عنوان شرکت معظم تراشه آبی در صنعت رایانه مطرح بود، چگونه مشکلاتش ناگهانی آشکار شد؟
● به سمت تسلط صنعت
«توماس جی واتسون» میگوید در سال ۱۹۱۴ که پدرم در شرکت آی.بی.ام استخدام شد، من متولد شدم بنابراین، من تا حدودی متعلق به آی.بی.ام هستم. «واتسون» در سال ۱۹۵۶ شرکت متوسط را از پدرش تحویل و آن را به یک غول فناوری تبدیل و در سال ۱۹۹۲ بعد از تقریباً ۱۹ سال بازنشسته شد و شاهد بزرگترین تحولات بعدی گردید.
آی.بی.ام به بزرگترین سازنده رایانه در دنیا با سود روزافزون تبدیل، و از سال ۱۹۴۶ پیشگام صنعت تراشه شناخته شد و با استخدام ۳۵۰ هزارنفر در سطح دنیا به عنوان بزرگترین کارفرمای آمریکایی محسوب گردید. درآمد آی.بی.ام در سال ۱۹۹۱ به ۶۷ میلیارد دلار بالغ گردید و سود آن نسبت به بالاترین میزان سود یعنی ۵/۶ میلیارد دلار در سال ۱۹۸۵، کاهش یافت. علی رغم کاهش سود، سهام آن هنوز از نظر ارزش، بالای ۱۰۰ دلار و از این بابت محبوب تمام سهامداران بود. در سال ۱۹۸۹ به عنوان اولین شرکت از نظر سهم بازار و کسب رتبه چهارم از نظر فروش و سود خالص گردید.
● نگونبختی
در اوایل دهه ۱۹۸۰ دو شرکت کوچک «اینتل» و «مایکروسافت» در بازاری که عمدتاً توسط آی.بی.ام اداره میشد، کار خود را آغاز کردند. موفقیت آنها در دهه ۱۹۹۰ عمدتاً ناشی از واگذاری بخشی از کارها بود ، که توسط شرکت آی.بی.ام انجام گرفت. شرکت اینتل برای ساخت تراشهها و مایکروسافت برای نرمافزار در نظر گرفته شدند. دو شرکت جوان و پویا، شاخص و استانداردهای ریزرایانه های تحت بازار آی.بی.ام را تدوین کردند که بعداً تبدیل به استاندارد سایر ریزرایانه هایی گشتکه دوش به دوش رایانه های بزرگ توسعه مییافت.به موازات توسعه شرکتهای اینتل و مایکروسافت، آی.بی.ام بازارهای خود را یکی پس از دیگری از دست داد. در سال ۱۹۸۲ ارزش سهام مجموعه اینتل و مایکروسافت به یک دهم آی.بی.ام رسید و در اکتبر ۱۹۹۲ ارزش سهام آنها ازآی.بی.ام جلو افتاد و در پایان همان سال، این دو شرکت موجب شدند که ارزش بازار آی.بی.ام۵۰ درصد کاهش یابد. (جدول ۱)
● ریز رایانه های آی.بی.ام
علی رغم اینکه رایانه های بزرگ حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد داشت، خط ریزرایانه به ستاره شرکت تبدیل شد. اما در سال ۱۹۹۰ سهم بازار آن به لحاظ رقابت سایر رقبا، که ریزرایانه را به قیمت بسیار پایین عرضه کردند، به شدت کاهش یافت، اکثر کارشناسان بر این نظر بودند که کیفیت ریزرایانه های رقبا مشابه آی.بی.ام است و در طول سال ۱۹۹۲، آی.بی.ام در بازار، سهم خود را، در جنگ قیمت از دست داد. در این رقابت، شرکت مجبور به کاهش قیمت ریزرایانه های آی.بی.ام شد که معادل یک سوم از سایرین گرانتر بود. بدترین ضربه به خط ریزرایانه زمانی وارد آمد که آی.بی.ام محصول جدیدی را اعلام کرد و همین حرکت نسنجیده سبب کاهش خرید محصول جاری در بازار گردید. در طرف مقابل بازار ریزرایانه، شرکتهایی مانند سان (Sun) ، میکرو سیستمز (Microsystems) و هیولت پاکارد (HP) دستگاههای خیلی قوی با قیمت به مراتب ارزان را که قابل اتصال به مینیرایانه و یا رایانه‌های بزرگ بودند، عرضه کردند و حفظ واحد ریز رایانه را در شرایط سخت قرار دادند.
● بحران
در بیست و پنجم ژانویه ۱۹۹۳ «جان اکرز» برکناری خود از ریاست عالی آی.بی.ام را به لحاظ از دست دادن رأی اعتماد هیئت مدیره، اعلام کرد. تا اواسط ژانویه او در نظر داشت تا زمان بازنشستگی در دسامبر ۱۹۹۴، در مسند مدیریت آی.بی.ام باقی بماند، ولی هراس ناشی از زیان ۴/۹۷ میلیارد دلاری به تغییر نظر سرمایهگذاران و افکار عمومی نسبت به او منجرگردید. سه ماهه آخر سال ۱۹۹۲ واقعاً وحشتناک بود و در آن مقطع، فروش مینی رایانه و رایانه های بزرگ در اروپا شدیداً افت پیدا کرد. و ارزش سهام آی.بی.ام در پایینترین سطح خود در طول ۱۷ سال یعنی زیر ۴۶ دلار قرار گرفت.
● در بیست و چهارم مارس ۱۹۹۳ بعد از دو ماه
جستجو و جنجالهای رسانه های جمعی، «لوئیز وگستنر» (Louis. V Geistner) به «جای اکرز» به ریاست آی.بی.ام منصوب گردید. «گستنر» قبلاً مدیر شرکت مواد غذایی و تنباکو (RJR Nabisco ) بود.
● تحلیل
در بررسی علل نزول آی.بی.ام فاکتورهای تأثیرگذار ذیل قابل تامل و بررسی است.
سازمان لخت: رشد توأم با موفقیت آی.بی.ام، آن را بیش از بیش بوروکراتیک کرد. واقعیت این است که آی.بی.ام در اواخر دهه ۱۹۸۰ نتوانست رایانه های جدیدی سریعاً به بازار عرضه کند و یا در مقابله با رقبای کوچک در زمینه قیمت تصمیمات استراتژیک بگیرد. تعدد لایههای مدیریت، تلاقی منافع، تفکرات متکی به سنت، به زمینگیر شدن در قسمتهای مهم یک صنعت متحول منجر گردید. درست مشابه یک کشتی سنگینی که برای توقف و یا دور زدن نیاز به مسافت کافی و زمان قابل ملاحظه دارد، آی.بی.ام به عنوان یک غول خود را در مقابل رقبای کوچک ولی چابک و پیشرو در شرایط بدتر یافت و در برابر تلاشهای اساسی برای تغییرات مؤثر، عارضههای تمام سازمانهای بالغ بزرگ یعنی مقاومت در برابر تغییر را به منصه ظهور رساند.
تمرکز بیش از حد ساختار مدیریت: معمولاً تمرکز از ویژگیهای سازمانهای بوروکراتیک لخت است. پارهای نارساییهای منفی از تمرکز همه تصمیمات اساسی در اداره مرکزی، و عدم واگذاری آن به سطوح پایین به وجود میآید. تصمیمگیری در تمرکز بسیار کند است. زیرا مدیران نمیتوانند تمام جوانب امر را مد نظر قرار دهند.
سه C (۳ C): شرکتهاییکه دارای موقعیت ممتاز صنعتی بوده و به مدت چندین سال بازار را تحت تسلط خود داشتند، معمولاً تفکر خاصی پیدا میکنند، که آنها را در مقابل رقبای نوآور لطمهپذیر میسازد. سه حرفC به شرح زیر آفت تعیینکننده برای تداوم موفقیت این گونه شرکتها است.
رضایت به وضعیت حاضر عبارت است از رضامندی از وضعیت حاضر و مشتاق نبودن برای رشد.
محافظهکاری عبارت است از ویژگیهای مدیریتی است که به گذشته خود و سنتهای آن و روشهای انجام کار شدیداً وابسته است. از منظر مدیر محافظهکار نیاز به تغییر وجود نداشته و امروز نیز فرقی با دیروز ندارد. (یعنی رایانه های بزرگ برای صنایع طرح شده و همواره برای صنایع مورد نیاز خواهد بود). نهایتاً خودبینی نیز سبب عقبماندگی در رقابت میگردد. باور خودبینی که «ما بهترین هستیم و هیچ کس نمیتواند به ما برسد» به سهولت سبب فروپاشی یک سازمان موفق چندین ساله می‌شود.
۳ C هرگونه انگیزه برای پویایی و نوآوری برای رشد و شکوفایی در عرضه تجاری، جلب رضایت مشتریان، خدمات و یا کنترل کیفیت را ضایع می‌کند.
● دوران گرستنر
«لوئیز گرستنر» در مارس ۱۹۹۳ حکم انتصاب خود را گرفت. همان طوری که قبلاً دیدیم شرکت در مقابل رقبا موقعیت خود را از دست میداد، ولی او آی.بی.ام را مجدداً به سطح سودآوری برگرداند به طوری که در سال ۱۹۹۴ سود کمپانی به عنوان اولین سال سوددهی بعد از سال ۱۹۹۰ از ۳ میلیارد دلار تجاوز کرد.