ام اس چیست؟
بیماری مالتیپل اسکلروزیس (Multiple Selerosis) یا تصلب متعدد که به اختصار به آن ام اس (MS) گفته می شود. یک بیماری مزمن دستگاه اعصاب مرکزی (یعنی مغز و نخاع) می باشد. در حال حاضر در حدود دو میلیون نفر در سرتاسر دنیا دچار این بیماری می باشند که حدود سیصد هزار نفر از آنها در ایالات متحده آمریکا زندگی می کنند.
بحث های زیادی در این زمینه وجود دارد که آیا بیماری ام اس در تمام طول تاریخ، بشر را گرفتار می ساخته است یا فقط از حدود 200 سال پیش برای انسانها مشکل ساز شده است. اگر چه مدارکی از تاریخ باستان وجود دارد که علایمی از بیماری ای مشابه بیماری ام اس را توصیف می کند، اما پزشکان مطمئن نیستند که آن چیزی که توصیف شده است، ام اس می باشد یا یک بیماری دیگری که در بعضی ویژگیها مشابه ام اس می باشد.
خواه بیماری ام اس از چند هزار سال پیش وجود داشته است و یا اینکه در چند قرن اخیر ایجاد شده باشد، تا سال 1835 میلادی هنوز بطور رسمی توصیف نشده بود. تاریخدانها اولین توصیف علایم بالینی ام اس را در کتابی که توسط دکتر ژان کروویلیه (Jean Cruveilhier) استاد دانشکده پزشکی پاریس در فرانسه نوشته شده است، پیدا کرده اند. دکتر ژان کروویلیه در این کتاب در مود چندین بیمار دچار ضعف پیشرونده، فلج دستها و پاها، اختلال در بینایی، اسپاسم یا گرفتگی عضلات و چند علامت دیگر توضیح داده است. همچنین بیان کرده است که در معاینه و بررسی نخاع این افراد، مناطقی خاکستری از بافت اسکار (جای زخم) دیده می شود که او آنها را لکه یا نقطه نامید. دکتر ژان کروویلیه این بیماری را "فلج بر اثر تحلیل و از بین رفتن رشته های خاکستری نخاع" توصیف نمود.
الگوهای علایم بیماری
از آنجایی که بیماران مبتلا به ام اس می توانند دارای درجات مختلفی از علایم و مشکلات جسمی، روحی و روانی باشند، پزشکان به این بیماری باید بصورت الگوهایی که ایجاد می کند نگاه کنند و نه این که با دیدن یک علامت خاص، تشخیص ام اس را برای بیمار بدهند.
هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که تنها با انجام آن بتوان به تشخیص بیماری ام اس رسید. یک پزشک عمومی وقتی مشکوک شود که بیمارش ممکن است به بیماری ام اس دچار شده باشد معمولاً او را به یک متخصص اعصاب ارجاع می دهد. متخصص اعصاب در برخورد با این بیماران، ابتدا شروع به ارزیابی وضعیت و علایم آنها در طی مدت زمان مشخصی می نماید. با مشاهده بروز بعضی از علایم بیماری و انجام آزمایشهایی برای رد کردن سایر بیماریها، متخصص مغز و اعصاب قادر خواهد بود که تشخیص بیماری ام اس را بدهد. این الگوهای بیماری شامل دو حمله عصبی مجزا که حداقل یک ماه از هم فاصله داشته باشند و یا اینکه یک سری از حملات پیشرونده که در طی شش ماه ایجاد می شوند، می باشد. برای تشخیص ام اس همچنین لازم است با انجام آزمایشهایی مشخص گردد که بیش زا یک منطقه در سیستم عصبی مرکزی وجود دارد که میلین آن آسیب دیده است (ایجاد پلاک).
با وجود چنین معیار های تشخیصی، چند ماه و یا حتی چندین سال لازم است تا پزشک بتواند تشخیص بیماری ام اس را در یک فرد بدهد. بعضی از علایم بیماری خیلی به آهستگی پیشرفت می کنند و حملات بعضی از بیماران نیز به فواصل خیلی طولانی از یکدیگر ایجاد می شود. برای مثال خانم نانسی که 36 سال سن دارد ابتدا متوجه شد که یک چشمش تار شده است. او به چشم پزشک مراجعه نمود اما چشم پزشک هیچ مشکلی را در چشمهای او پیدا نکرد و به همین دلیل او را نزد یک متخصص مغز و اعصاب فرستاد. متخصص مغز و اعصاب نیز با انجام آزمایشاتی هیچگونه مشکلی را پیدا نکرد. بعد از مدتی چشم خانم نانسی دوباره وضعیت طبیعی خود را به دست آورد و بهبود یافت اما یکسال بعد دچار دردی پای چپش شد. دوباره به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد و این بار نیز هیچ مشکلی یافت نشد. با این حال، وقتی بعد از مدتی دست راست او دچار سوزش و گزگز شد، پزشک برای او تقاضای انجام آزمایشهایی را نمود و مشخص شد که او دچار پلاکهای عصبی است و در نتیجه به تشخیص بیماری ام اس رسیدند.
شرح بیماری
اسکلروز متعدد (اِم. اِس) یک اختلال مزمن درگیرکننده بسیاری از عملکردهای دستگاه عصبی. یک سوم بیماران دارای بیماری خفیف و غیرپیشرونده هستند. در یک سوم دیگر بیماری پیشرفت آهسته‌ای دارد و در یک سوم باقیمانده پیشرفت بیماری سریع است. این بیماری بزرگسالان جوان (سنین 40-20 سال) از هر دو جنس را مبتلا می‌سازد ولی در خانم‌ها شایعتر است.
علایم شایع
مراحل زودرس:
اختلالات چشمی مبهم نظیر تاری دید یا دوبینی متناوب
ضعف؛ اختلال در راه رفتن یا حفظ تعادل
اختلال حسی مبهم یا کرختی و گزگز کردن
مراحل دیررس:
ضعف قابل توجه؛ لرزش
مشکلات تکلم
بی‌اختیاری مدفوع یا ادرار
نوسانات خلقی زیاد
ناتوانی جنسی در مردان نوع علایم بین بیماران مختلف بسیار متفاوت است. گاهی علایم بیماران به اشتباه به مشکلات روحی یا عصبی نسبت داده میشود.
علل
علل آن ناشناخته است. تحقیقات در این باره حاکی از آن است که مولتیپل اسکلروز (ام. اس) ممکن است ناشی از یک اختلال خودایمنی یا یک ویروس دارای فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری آهسته باشد. لکه‌هایی از ماده سفید در مغز و نخاع تخریب شده و نمی‌توانند تحریکات عصبی طبیعی را منتقل کنند.
عوارض افزایش‌دهنده خطر
کودکان و نوجوانان رشد یافته در آب‌وهوای سرد. مهاجرت بعدی به به منطقه‌ای با آب‌وهوای گرم در جلوگیری از بروز بیماری مؤثر نیست.
وجود سابقه خانوادگی این بیماری
پیشگیری
در حال حاضر قابل پیشگیری نیست ولی دوره‌های عود بیماری با درمان کوتاه میشود. از عفونت که موجب عود بیماری میشود پیشگیری کنید.
عواقب مورد انتظار
گاهی بهبود خودبه‌خود رخ میدهد. ولی در بیشتر موارد، ام. اس غیرقابل علاج است. علایم آن قابل تسکین یا کنترل است، و این بیماری اغلب برای ماه‌ها تا سال‌ها پایدار باقی می‌ماند. به طور شایع بیماران تا 30-20 سال پس از بروز بیماری زنده می‌مانند.
تحقیقات علمی درباره علل و درمان این بیماری ادامه دارد و این امید وجود دارد که درمان‌هایی مؤثرتر و نهایتاً علایج‌بخش عرضه گردند.
عوارض احتمالی
عفونت‌های مجاری ادرار ناشی از اختلالات دفع مدفوع یا ادرار
زخم‌های فشاری ناشی از بستری طولانی مدت
یبوست ناشی از عدم تحرک
درمان
اصولی کلی
آزمون خاصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. بررسی‌های تشخیصی ممکن است شامل سی‌تی اسکن، ام‌آرآی، پاسخ فراخوانده بینایی (پاسخ الکتریکی نسبت به تحریک یک دستگاه حسی)، آزمایش مایع نخاع و معاینه فیزیکی باشد.
این بیماری درمان اختصاصی ندارد. فروکش بیماری خودبه‌خود رخ داده و ارزیابی میزان موفقیت درمان را مشکل می‌سازد.
حمایت‌های روحی روانی. تشویق و اطمینان دادن به بیماران جهت کمک به جلوگیری از پیدایش ناامیدی به درمان ضروری است.
برای ادراره یک زندگی طبیعی تا حدامکان تلاش کنید ولی خود را خسته نکیند.
از محیط‌های گرم، حتی از دوش آب داغ گرفتن، اجتناب کنید. گرما می‌تواند به طور موقت علایم را تشدید کند.
از ماساژ مکرر نواحی درگیر استفاده کنید. این کار به پیشگیری از ایجاد جمع‌شدگی عضلات کمک می‌کند.
از استرس بپرهیزید زیرا ممکن است علایم را بدتر کند.
گذاشتن سوند ادرار توسط خود بیمار در موارد تخلیه ناکامل مثانه
برخی درمانگران طبی غیر متعهد درمان‌های اثبات نشده بی‌ارزشی را ارایه می‌دهند. قبل از صرف هزینه خود بابت این درمان‌ها با گروه پزشکی خود در مورد درمان‌های غیرمعمول این بیماری مشورت کنید.
بستری کردن بیماران یا مراقبت از آنها در آسایشگاه‌های بیماران بسته به شدت بیماری ممکن است لازم باشد.
داروها
داروهای کورتونی در طی دوره‌های عود بیماری یا تشدید علایم.
سیکلوفسفامید به مهار واکنش مضّر دستگاه ایمنی کمک می‌کند.
شل‌کننده‌های عضلانی برای کنترل گرفتگی عضلات
اینترفرون و سایر درمان‌ها در دست بررسی قرار دارند. درمان‌های جدیدی ممکن است به زودی عرضه گردند.
فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری
یک برنامه منظم از تمرین‌های فیزیکی و فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری های ذهنی ضروری است. درمان فیزیکی و بازتوانی عضلانی با وسایل مکانیکی (استفاده از بریس، عصا یا واکر) برای غلبه بر معلولیت‌های فیزیکی توصیه می‌گردد.
دوره‌های منظم استراحت را برنامه‌ریزی کنید.
در صورت امکان فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری جنبی خود را ادامه دهید. مشاوره با متخصص مربوط در این‌باره ممکن است سودمند باشد.
رژیم غذایی
از یک رژیم غذایی عادی متعادل شده، و البته پر فیبر برای پیشگیری از یبوست، استفاده کنید.
درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان دارای علایم اِم اِس باشید.
بروز موارد زیر در طی درمان:
اختلالات بلع یا تنفس
تشدید ناگهانی ضعف
تب و لرز، یا سایر علایم عفونت