تحقیق مقاله رفتار امام علی (ع) با خوارج چگونه بود

حضرت در مقابل خوارج , از سخت گیریها و کیفرهای رایج مخالفان خودداری کرد و با رعایت کامل حقوق انسانی شان , فرمود :
« ان لکم عندنا ثلاثا لانمنعکم صلوه فی هذاالمسجد و لا... » سه حق مسلم شما در نزد ما محفوظ است : ما هرگز شما را از گزاردن نماز در مسجد جامع شهر و شرکت در اجتماعات خود منع نمی کنیم , حقوق شما را از بیت المال تا هنگامی که با ما هستید می پردازیم , تا شما بر ما شمشیر نکشید و جنگ نیاغازید , نبرد نمی کنیم . » (1 )
امام , با شناخت کامل خوارج و با دقت تمام , بهترین رفتار را برگزید تا بهانه ای به دست آنان ندهد. حضرت درباره ویژگی های این گروه , می فرماید :
« جفاه طغام و عبید اقزام جمعوا من کل اوب و تلقطوا من کل شوب .... » مردمی خشن , فاقد اندیشه عالی و احساس لطیف انسانی , برده صفت , اوباشانی که از هر گوشه ای جمع شده اند و از هر ناحیه ای فراهم آمده اند. این ها کسانی هستند که باید اول تعلیم ببینند , آداب اسلامی به آن ها آموزش داده شود و در فرهنگ اسلامی رشد یابند. باید بر این ها قیم گمارد تا دستشان گرفته شود نه این که آزاد بگردند , شمشیرها در دست نگهدارند و درباره ماهیت اسلام اظهار نظر کنند. این ها نه از مهاجرانند که از خانه هاشان به خاطر اسلام مهاجرت کردند و نه از انصار که مهاجران را در جوار خود پذیرفتند.
آنچه در سیمای خوارج به خوبی قابل مشاهد است , نادانی آن ها است , نادانی ای که در سایه آن فریب خوردند و با مشاهده نیزه های آراسته به قرآن در تردید فرو رفتند امام به آن ها فرمود :
ثم انتم شرار الناس و من رمی به الشیطان مرامیه و ضرب به یتهه ... انتم معاشر اخفا الهام , سفها الاحلام ... , شما بدترین مردم هستید. شما نیروهایی در دست شیطانید که از وجود پلید شما برای ضربه زدن نشانه خود استفاده می کند و به وسیله شما مردم را در حیرت و تردید و گمراهی می افکند.... شما گروهی سبک مغز و کم خرد و نادانید . (2 )
شروع نبرد نهروان
در این نبرد , امام از بسیج عمومی چشم پوشید , آن حضرت پیش از درگیری با خوارج حدود 65 هزار نیرو برای جنگ با سپاه شام آماده کرده بود. قیام خوارج و قتل عام مردم توسط آنان , سبب شد امام به طور موقت از نبرد چشم بپوشید و به نابودی این فتنه داخلی بیندیشد. سپاه حدود هفت هزار نفری امام به سوی نهروان عزیمت کرد. در مقابل آنان , سپاه دوازده هزار نفری خوارج مشاهده می شد. عبدالله بن کوا و عبدالله بن وهب راسبی فرماندهان سپاه خوارج بودند . (3 )
حضرت , به روش معمول خویش , نخست به اندرز و ارشاد و اتمام حجت روی آورد , ولی آنان با هلهله و رجز خوانی پاسخ دادند. امام حرث بن مره عبدی را جهت مذاکره نزد آنان فرستاد. خوارج نماینده حضرت را از پای درآوردند . (4 ) یاران از امام خواستند اجازه تیراندازی دهد . حضرت فرمود : دست نگهدارید. خوارج فریاد می زدند : « پیش به سوی بهشت » وقتی حضرت چنین دید , جنگ را آغاز کرد. (4 ) آن بزرگوار پرچمی به ابوایوب انصاری داد و فریاد برآورد , هر که زیر این پرچم پناه آورد در امان است , اگر کسی را نکشته و به هیچ یک از مسلمانان تعرض نکرده باشد , و نیز هر کس به کوفه یا مدائن روی آورد , در امان است و جانش محفوظ خواهد ماند.
با این اقدام حضرت , حدود 800 نفر از خوارج جدا شدند و به کوفه و مدائن بازگشتند. چهره برجسته این گروه « عروه بن نوفل اشجعی » بود که با 500 سوار به کوفه بازگشت . برخی از نویسندگان سپاه نهروانیان را 400 تن نگاشته اند که با این اقدام امام تنها 1400 تن از آنان باقی ماندند . (6 )
با شروع جنگ , صدای شیهه اسبان , چکاچک شمشیرها و فریاد جانخراش مجروحان سرزمین نهروان را به لرزه درآورد. امام دستور داد خوارج را در محاصره قرار دهند و از راست و چپ بر آنان حمله کنند. به زودی نیروهای حضرت چون کمربندی خوارج را احاطه کردند . (7 )
امام برای این که حتی یک نفر از آن ها جان سالم به در نبرد اسود بن قیس مرادی را ماموریت داد از باز شدن کمربند محاصره جلوگیری کند.
با تدبیر نظامی امام , پس از دو ساعت , جنگ پایان یافت . و در این نبرد تنها شماری بسیار اندک از خوارج گریختند.
نتیجه همان شد که امام پیش از شروع جنگ , پیش بینی فرموده بود : « به خدا سوگند , ده کس از آنان از مرگ نرهد و از شما ده تن بیش تر کشته نشود . » (8 )
حضرت پس از پیروزی بر خوارج , لشکرش را فرمان داد به کوفه باز گردد. آنگاه با سربازان همراهش کنار اجساد خوارج آمد و با تاثر فرمود :
بوسا لکم لقد ضرکم من غرکم فقیل له : من غرهم ... رنج و سختی بر شما باد. راستی آن که شما را فریفت , زیانی مهم و جبران ناپذیر بر شما وارد ساخت . پرسیدند : چه کسی آن ها را فریب داد
حضرت فرمود : شیطان گمراه کننده و نفس هایی که انسان ها را به بدی وا می دارد. نفس اماره به وسیله آرزوهای نادرست و حساب شده آن ها را فریفت و دام های عصیان را به روی آنها گشود و به آنان وعده پیروزی داد و سرانجام به آتش سوزان دوزخشان درافکند . (9 )
سرانجام شعله های فتنه مقدس نادان با تدبیر حضرت فرو نشست , آنچه در این حادثه مهم و قابل توجه می نماید , آن است که امام عبادت , زهد , قیافه های حق به جانب و جامه های ژنده خوارج را نادیده گرفت , همه را از دم تیغ گذراند و فرمود :
« فانا فقات عین الفتنه و لکم یکن لیجتره علیها احد غیری بعد ان ماج غیهبها و اشتد کلبها » من چشم این فتنه را درآوردم . جز من هیچ کس جرات چنین کاری نداشت . پس از آن که موج تاریکی و شبه ناکی اش بالا گرفته بود و « هاری » اش فزونی یافته بود . (10 )
آری کسی جز حضرت علی علیه السلام و بصیرت و ایمان نافذش نمی توانست بر روی نادانان مقدس شمشیر بکشد و خطرشان را برطرف سازد.
به پایان آمد این دفترحکایت همچنان باقی است .
پاورقی :
1 محدث نوری : مستدرک الوسائل , ج 11 , ص 65
2 نهج البلاغه , خطبه 36 و 127
3 نویری : نهایه الارب فی فنون الادب , ج 5 , ص 221
4 مسعودی : مروج الذهب , ج 2 , ص 400 , ابوالعباس مبرد : الکامل فی اللغه و الادب , ج 2 , ص 134
5 نویری : نهایه الارب فی فنون الادب , ص 220 , سربازان امام گفتند : یا امیرالمومنین , ما تیرباران کردند فرمان حمله دهید. حضرت در بار سوم که دشمن تیر باران را ادامه داد فرمود : الان طاب القتال احملوا علیهم , اینک پیکار با آنان روااست حمله کنید.
6 ر . ک : بلعمی : تاریخ نامه طبری , ج 2 , ص 659
7 طبری : تاریخ الطبری : ج 5 , ص 86
8 نهج البلاغه , خطبه 59
9 نهج البلاغه , کلمات قصار 323
10 همان , خطبه 93

امام(ع) در برخورد با خوارج

پس از آن که حضرت علی علیه السلام در جنگ صفین مجبور به پذیرش حکمیت شد و از صفین به کوفه بازگشت، در نزدیکی کوفه کم کم گروهی از یاران حضرت از سپاه او جدا شدند، به منطقه حروراء در نیم فرسنگی کوفه رفتند و پرچم مخالفت با حضرت را در آنجا برافراشتند. این گروه بعدها به حروریه نیز معروف شدند.
خوارج از جاهل ترین، متعصب ترین، پرخاشگرترین و خشن ترین افراد نسبت به حضرت علی(ع) بودند، که به هیچ وجه حاضر به پذیرش و تسلیم در مقابل سخنان حق امام علی(ع) نشدند. آن ها اشکالاتی به حضرت علی(ع) وارد می کردند و امام(ع) با دقت به تمام اشکالات آن ها پاسخ می داد. اعتراضات خوارج حدود شش ماه طول کشید و حضرت در مقابل آن ها فقط به ارشاد و هدایت آنان می پرداخت. آن ها در اعتراض های خود به هیچ وجه رعایت ادب را نمی کردند و از ناسزاگویی، هتاکی و ... نسبت به امام(ع) خودداری نمی کردند. با این حال حضرت علی(ع) در مقابل آنان در نهایت بردباری و تحمل رفتار می کرد و از هر گونه اقدام خشونت باری که به تحریک احساسات آن ها بینجامد، به شدت پرهیز می نمود و تنها زمانی به نبرد با آن ها پرداخت که در مقابل حضرت به جنگ و خون ریزی و حرکت مسلحانه اقدام کردند.