مقدمه
انگل شناسی علم پرداختن به موجودات زنده‌ای است که برای بدست آوردن غذا، بطور موقت و یا دائم در سطح بیرونی یا درون بدن موجودات زنده دیگر زندگی می‌کنند. این دانش همچنین به رابطه این موجودات به میزبانان خود می‌پردازد.
پیشگفتار
دامنه گسترده دانش انگل‌شناسی از ماکرو‌اکولوژیکی تا میکرو‌اکولوژیکی و زیست‌شیمیایی و بهداشت عمومی، جغرافیا، علوم اجتماعی و اقتصادی و علوم مرتبط با آنها را شامل میشود. در سالهای اخیر سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که شش بیماری مهم انسانی در جهان منتشر است. پنج بیماری از این شش بیماری انگلی است که عبارت‌اند از: شیستوزومیازیس، مالاریا، فیلاریازیس، تریپانوز و میازیس آفریقایی و لیشمانیازیس. بیماری ششم نیز جذام است که عامل باکتریایی دارد.
در نتیجه انگل‌شناسی پزشکی در بین شاخه‌های علوم پزشکی و دانشمندان علوم پزشکی اهمیت زیادی پیدا کرده است.انگل‌شناسی از نظر رشد و توسعه علوم بویژه کاربردهای طبی، دامپزشکی، کشاورزی و صنایع غذایی اهمیت زیادی دارد. بنابراین روشن است که آشنایی با زندگی انگلی و انگلها، نه تنها از نقطه نظر رشد و توسعه علوم، بلکه از نظر کاربردهای عملی آن نیز بسیار مهم است.
جنبه‌های زندگی انگلی
چهره واقعی زندگی انگلی غالبا قابل لمس و درک نیست، زیرا روابط بین انگل ها و میزبان آنها بسیار پیچیده است. انگل‌شناسی در واقع یکی از چهار جنبه مختلف از همزیستی است.
همزیستی هر حیوان، گیاه و یا موجود زنده اولیه‌ای آغازیان یا(پروتیستا) که بخشی یا تمام زندگی خود را به همراه موجود دیگر از جنس دیگری می‌گذارند، را یک همزیست می‌نامند. چهار شکل از همزیستی شناخته شده است. اگر چه خط تفکیک بین آنها کاملاً دقیق نیست. بویژه انواع اشکال همزیستی که شناخته شده‌اند، فورزیس، کامنسالیسم، پارازیتیسم و موچوآلیسم می‌باشد.
فورزیس: هیچ نوع وابستگی از نظر متابولیکی و یا غیر از آن بین آنها وجود ندارد. نمونه این نوع زندگی انتقال باکتریها توسط اتصال به پای حشرات است. اگر چه پرواز حشره از جایی به جای دیگر به انتقال باکتری منجر میشود، ولی هیچ اجباری در این ارتباط از دو طرف نیست و اصولا یک نوع رابطه اتفاقی است.
کامنسالیسم: یک مثال در این مورد در شرایط محیطی دریایی، رابطه بین آمفی پریون پرکولا یا کنتروکاپروس آکوله آتوس با شقایق دریایی. ماهی در بین خارهای شقایق دریایی زندگی می‌کند، در حالی که هیچ نوع آزاری از سوی میزبان نمی‌بیند. با توجه به اینکه ترشحات ماهی باعث حفاظت در مقابل نماتوسیتهای میزبان میشود. این لایه حفاظتی که ماهی ایجاد می‌کند، فقط پس از ورود و خو گرفتن اولیه ماهی است. پس از ورود ماهی به درون خارهای شقایق دریایی، این عمل حفاظتی نیز انجام شده، ماهی از آسیب ماهی خوارها به خاطر وجود نماتوسیتهای میزبان محفوظ می‌ماند. علاوه بر محافظت، ماهی از غذای میزبان نیز برخوردار میشود.
پارازیتیسم: پارازیتیسم عبارتست از نوعی زندگی اجباری دو موجود با هم که انگل کوچک‌تر است و از جنبه متابولیکی با میزبان رابطه دارد. این ارتباط ممکن است دائمی باشد. مثلاً کرمهای پهن نواری که در روده پستانداران دیده می‌شوند. یا ممکن است موقتی باشد. مانند پشه‌ها، ککها یا کنه‌های خونخوار. گفته میشود که پارازیتیسم یک رابطه اجباری است، زیرا انگل بطور معمول نمی‌تواند بدون ارتباط و تماس با میزبان خود باقی بماند.
انگل های خون خوار مانند کنه‌ها، ککها و پشه‌ها از نمونه‌های اولیه خونخواری مستقیم از میزبان هستند. چون ارتباط بین انگل و میزبانش عموماً شامل تماس میزبان با مواد آنتی ژنی انگل است، خواه ناخواه این مولکولها با بدنه انگل (آنتی ژنهای سوماتیک) یا ترشحات و یا مواد دفعی انگل (آنتی ژنهای متابولیک) مقایسه می‌شوند. آنتی بادیها معمولاً توسط میزبان در واکنش به انگل تولید می‌شوند. بنابراین بر عکس فورزیس و کامنسالیسم زندگی انگلی علاوه بر وابستگی متابولیک در بخشی از انگل، عموماً شامل پاسخهای میزبان در برابر بخش دیگری از انگل می‌باشد.
موچوآلیسم: نمونه معروف این نوع زندگی گلسنگ ها هستند که ترکیبی از قارچها و آلگها هستند. در طی این ارتباط، آلگها مقدار زیادی ترکیبات آلی تولید می‌کنند که این مواد توسط قارچها مصرف می‌شوند. در حالی که قارچها نیز آب و مواد معدنی مورد نیاز آلگها را تولید می‌کنند. آنها را از خشک شدن و خطر نور شدید محافظت می‌کنند. نمونه دیگر موچوآلیسم رابطه برخی از تاژکداران موجود در روده موریانه‌های چوبخوار است.
رابطه انگلها با میزبان
انگلها به اشکال مختلفی با میزبان خود رابطه برقرار می‌کنند که می‌توان انگل اجباری یا اختیاری، موقتی یا دائمی، خارجی یا داخلی، اتفاقی یا سرگردان، بیماری‌زا یا غیر بیماری‌زا و زئونوزرا را نام برد.
به علاوه میزبانها نیز اشکال مختلفی دارند. از جمله میزبان واسط یا نهایی، ناقل مکانیکی یا ناقل ترانسفر، مخزن و بالاخره هایپرپارازیتیسم را ذکر کرد و برخی از سیمبیونتها نیز رابطه استفاده متقابل تحت عنوان نظافتچی و نیازمند حفاظت با یکدیگر برقرار می‌کنند. بطور مثال در محیطهای دریایی، برخی از انواع ماهیها و سخت پوستان وظیفه پاک کردن بدن گونه‌های بزرگ‌تر را به عهده می‌گیرند. این عقیده وجود دارد که منفعت حاصل از این کار دو طرفه است و انواع مختلف دارای این زندگی هستند. از جمله تمساح با مرغ مصری، گاوهای اهلی با مرغ ماهیخوار و کرگدن با پرندگان کنه خوار.